នៅប្រាសាទអង្គរវត្ដ និងអង្គរធំ ក៏ដូចនៅប្រាសាទដទៃៗទៀតដែរ ក្នុងចក្រភពខ្មែរបុរាណ ដូចជា ប្រាសាទព្រះខ័ន ប្រាសាទវត្ដភូ នៅក្នុងប្រទេសឡាវ និងប្រាសាទភ្នំរុង នៅក្នុងប្រទេសសៀម បច្ចុប្បន្នជាដើម គេតែងឃើញមាន ស្ពានបង្កាន់ដៃ ជារូបភាពដងខ្លួន សត្វនាគ ដែលក្បូរក្បាច់ ជួនកាលមានក្បាល ៥ ជួនកាលក្បាល ៧ ។ មកដល់សម័យបច្ចុប្បន្ននេះ គេឆ្ងល់ថា ស្ពាននាគ ដ៏សង្ហានេះ មានអត្ថន័យ យ៉ាងណា ?

លោកបណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ អ្នកឯកទេសខាងវប្បធម៌ខ្មែរ បានអធិប្បាយឱ្យដឹងថា ទីក្រុងអង្គរធំ ដែលមាន ប្រាសាទបាយ័ន ជាស្នូលកណ្ដាល គឺជារូបភាពបំព្រួញ ដ៏តូចមួយ នៃសកលលោកយើងនេះ ។ ទីក្រុងអង្គរធំ មានហ៊ុមព័ទ្ធជុំវិញ ដោយកសិណទឹកដ៏ធំអស្ចារ្យ ដែលគេអាចប្រៀបផ្ទឹមបាន ទៅនឹងមហាសាគរ និងកំពែងដូចភ្នំ ដែលព័ទ្ធជុំវិញ ព្រះធរណីដ៏ធំមហិមាដូច្នោះដែរ ។ ចំពោះនិមិត្ដរូបនិយម នៃទីក្រុងអង្គរធំនេះ សិលាចារឹក ក្នុងរជ្ជកាល ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ បានបញ្ជាក់ឱ្យដឹងថា ប្រាសាទ មានកំពូលខ្ពស់ ដល់ទៅអាកាស ចំណែកឯ កសិណវិញ មានជម្រៅ ដល់ស្ថានភុជង្គនាគ ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ បានសាងសង់ជ័យគិរី និងជ័យសន្ធុ (មហាសាគរនៃជ័យជំនះ) នេះឡើង ដោយត្រាប់តាមឫទ្ធី នៃធ្នូ-ស ដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិ ។

មានការសន្និដ្ឋានយ៉ាងត្រឹមត្រូវថា គំនិតដែលនាំឱ្យស្ថាបត្យករ និងវិចិត្រករខ្មែរបុរាណ ឆ្លាក់ក្បាច់ចម្លាក់ រស់រវើក ដូចជា ក្រុមយក្ស និងទេវតាទាញព្រ័ត្រ ជាសត្វនាគ អមសងខាង ទ្វារចេញចូលទីក្រុង អង្គរធំ គឺកើតចេញពីទស្សនៈវិជ្ជា ។ ម្យ៉ាងទៀតយើងបានដឹងថា ទ្វារចេញចូល ទីក្រុងអង្គរ ដែលមានវត្ដមាន ពពួកយក្ខ និង ទេវតា ក៏មានស្ពានមួយយ៉ាងធំ ត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ជាមួយនឹងនិមិត្ដរូបចម្លាក់ ដ៏ស៊ីជម្រៅបែបនេះឯង ។

លោកបណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ បានឱ្យដឹងទៀតថា អត្ថន័យដ៏មានសារសំខាន់ របស់ស្ពានចេញចូល ប្រាសាទអង្គរធំ គឺជានិមិត្ដរូបសម្រាប់ ការចម្លងមនុស្សទៅកាន់ស្ថានសុខក្សេមក្សាន្ដ ។ ដោយហេតុថា និមិត្ដរូបនិយម មានចែងក្នុងគម្ពីរឥណ្ឌាបុរាណ ស្ដីពីរូបធាតុវិទ្យា គឺស្ថានមនុស្ស និងទេវស្ថាន ត្រូវតភ្ជាប់ដោយបន្ទាត់ ពិសិដ្ឋមួយ ដែលមានតំណាងដោយ “ឥន្ទធនូ” ។ តាមអត្ថន័យខាងលើនេះ ស្ពាននាគមានបង្កាន់ដៃ ក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរពិតជាត្រូវបានបំពេញតាមលក្ខណៈ និងតួនាទីខាងលើនេះ នៃខ្សែបន្ទាត់ដែលបានភ្ជាប់ភពទាំងពីរ ដោយមានកសិណទឹក នៃតំណាងចក្រវាឡ ។

ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ក៏និមិត្ដរូបនិយម នៃស្ពាននាគ-ឥន្ទធនូ គឺជាបែបព្រាហ្មនិយមផង និងបែបលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនាផងដែរ ។ ចម្លាក់ពាក់ព័ន្ធអត្ថន័យបែបនេះ វិចិត្រករខ្មែរ តែងមានទម្លាប់បង្ហាញតាម រយៈ ផ្ទាំងគំនូរ នៅតាមទីវត្ដអារាម ។ អត្ថន័យរបស់ ស្ពាននាគឥន្ទធនូនេះ វិចិត្រករខ្មែរ ចង់បញ្ជាក់ឱ្យដឹងថា ព្រះពុទ្ធអង្គ បានយាងចុះពីស្ថានសួគ៌ ត្រៃត្រិង្ស តាមជណ្ដើរ ដែលជាឥន្ទធនូ ។ ស្ពានឥន្ទធនូ មានតួនាទី ជាចម្បងមួយ គឺចម្លងមនុស្សទៅកាន់ ទេវស្ថាន ឬ ស្ថានសួគ៌ ដែលពោរពេញ ដោយសុភមង្គល ឥតត្រើយត្រាណ ៕

ប្រភពមកពី eangsophalleth