តើអ្វីជាកត្តាដែលធ្វើឱ្យប្រទេសនៅអាហ្វ្រិកប្រឈមមុខនឹងការធ្វើរដ្ឋប្រហារមិនចេះចប់?
ក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណេះ ប្រទេសអាហ្វ្រិកខាងលិចប្រឈមនឹងវិបត្តិនយោបាយប្ដូរអ្នកគ្រប់គ្រងញឹកញាប់ ដោយប្រទះនូវការធ្វើរដ្ឋប្រហារជោគជ័យរហូតដល់បីលើកនៅម៉ាលីនិងហ្គីណេ ការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារមិនបានសម្រេចមួយលើកនៅនីហ្សេ និងការផ្ទេរអំណាចយោធាតាមអំពើចិត្តនៅប្រទេសឆាដក្រោយប្រធានាធិបតីត្រូវគេធ្វើឃាត ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រក្រោយអាណានិគមអាហ្វ្រិកខាងលិច ត្រូវបានគេស្គាល់ថារងការញាំញីដោយការធ្វើរដ្ឋប្រហារ។ ការផ្លាស់ប្ដូរដណ្ដើមអំណាចបែបនេះ គំរាមកំហែងដល់ដំណើរការនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដែលអាហ្វ្រិកធ្លាប់ឆ្លងកាត់រួចហើយក្នុងរយៈពេលពីរទសវត្សរ៍ចុងក្រោយនេះ ដោយបង្វិលអាហ្រ្វិកទៅរកយុគសម័យរដ្ឋប្រហារវិញ។
សារព័ត៌មាន CNN ស្រង់ទិន្នន័យនៃការសិក្សាមួយដែលរកឃើញថា អនុតំបន់សាហារ៉ាអាហ្វ្រិកជួបប្រទះនូវរដ្ឋប្រហារដោយជោគជ័យចំនួន ៨០ ដង និងការប៉ុនប៉ងធ្វើរដ្ឋប្រហារបរាជ័យ ១០៨ ដងក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ១៩៥៦ និង ២០០១ ជាមធ្យម ៤ ដងក្នុងមួយឆ្នាំ។ តួលេខនេះ ធ្លាក់ចុះពាក់កណ្តាលក្នុងរយៈពេលចាប់ពីឆ្នាំ ២០១៩ ដោយប្រទេសអាហ្រ្វិកភាគច្រើនបានងាកមករកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យវិញ។
តើកត្តាអ្វីដែលបន្តឱ្យប្រទេសនៅអាហ្វ្រិកជួបបញ្ហាបែបនេះ?
ពេលវេលាកន្លងផុតទៅពីរទសវត្សរ៍ពិតមែន ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលធ្លាប់មានមិនទាន់ត្រូវបានដោះស្រាយឱ្យដាច់ស្រេចនោះទេ។ នៅដើមទសវត្សរ៍ក្រោយសម័យអាណានិគមពេលការធ្វើរដ្ឋប្រហារកើតមានឡើង មេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារអាហ្វ្រិកតែងតែផ្តល់នូវហេតុផលដូចគ្នាចំពោះការផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលរួមមាន អំពើពុករលួយ ការគ្រប់គ្រងមិនត្រឹមត្រូវ និងភាពក្រីក្រ។
អ្នកស្រាវជ្រាវអាមេរិកដែលសិក្សាលើការធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅអាហ្វ្រិកលោក Jonathan Powell និយាយថា៖ «បណ្តាប្រទេសអាហ្វ្រិកមានលក្ខខណ្ឌទូទៅសម្រាប់ការធ្វើរដ្ឋប្រហារដូចជាភាពក្រីក្រ និងដំណើរការសេដ្ឋកិច្ចអន់ថយ។ នៅពេលប្រទេសមួយមានរដ្ឋប្រហារហើយ រដ្ឋនោះនឹងមានរដ្ឋប្រហារបន្ដបណ្ដាក់គ្នាច្រើន»។
ជាក់ស្ដែង លោកវរសេនីយ៍ឯក Mamady Doumbouya មេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារថ្មីរបស់ប្រទេសហ្គីណេ យកភាពក្រីក្រ និងអំពើពុករលួយធ្វើជាមូលហេតុនៃការផ្តួលរំលំប្រធានាធិបតីអាយុ ៨៣ ឆ្នាំលោក Alpha Conde។ ជាមួយគ្នានេះ ទាហានដែលដឹកនាំរដ្ឋប្រហារនៅប្រទេសម៉ាលីកាលពីឆ្នាំមុនអះអាងថា ចោរកម្ម និងអភិបាលកិច្ចមិនល្អជំរុញឱ្យមានសកម្មភាពរបស់ខ្លួន។ ដូចគ្នាដែរ ឧត្តមសេនីយ៍ស៊ូដង់ និងហ្ស៊ីមបាវ៉េដែលផ្តួលរំលំរបបលោក Omar al-Bashir ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩ និងលោក Robert Mugabe ក្នុងឆ្នាំ ២០១៧ ជាបន្តបន្ទាប់ បានបង្ហាញពីទឡ្ហីករណ៍ស្រដៀងគ្នា។
តាមការស្ទង់មតិនៅទូទាំងប្រទេសអាហ្វ្រិកចំនួន ១៩ របស់បណ្តាញស្រាវជ្រាវ Afrobarometer អ្នកឆ្លើយតប ៦ នាក់ក្នុងចំណោម ១០ នាក់និយាយថា អំពើពុករលួយកំពុងកើនឡើងនៅក្នុងប្រទេសរបស់ខ្លួន ខណៈដែល ២ ក្នុងចំណោម ៣ និយាយថារដ្ឋាភិបាលរបស់ពួកគេកំពុងធ្វើការងារមិនល្អ។
នៅពេលនិយាយអំពីភាពក្រីក្រ អាហ្វ្រិកកាន់តែលំបាកបន្ថែមទៀត ខណៈជំងឺកូវីដ១៩ធ្វើឱ្យសេដ្ឋកិច្ចនៃប្រទេសនីមួយដែលផុយស្រួយស្រាប់ហើយនោះ កាន់តែយ៉ាប់ទៅៗ។ មនុស្សម្នាក់ក្នុងចំណោមបីនាក់គ្មានការងារធ្វើនៅនីហ្សេរីយ៉ាដែលជាប្រទេសមានសេដ្ឋកិច្ចធំបំផុតរបស់អាហ្វ្រិកខាងលិច។ បច្ចុប្បន្ន ប្រជាជនក្រីក្រខ្លាំងនៅអនុតំបន់សាហារ៉ាអាហ្វ្រិកត្រូវបានគេប៉ាន់ស្មានថាច្រើនជាង ៥០០ លាននាក់ ស្មើនឹងចំនួនប្រជាជនពាក់កណ្តាលនៃតំបន់។
លក្ខខណ្ឌទាំងនេះ ជាកត្តាជំរុញឱ្យមានការធ្វើរដ្ឋប្រហារ ខណៈដែលប្រជាជនអាហ្វ្រិកអស់សង្ឃឹមកាន់តែខ្លាំងឡើងនឹងមេដឹកនាំពុករលួយរបស់ខ្លួន ហើយស្វាគមន៍ក្រុមរដ្ឋប្រហារដែលសន្យាថានឹងធ្វើឱ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរទ្រង់ទ្រាយធំ។ ជាឧទាហរណ៍ ពលរដ្ឋហ្គីណេសម្ដែងការត្រេកអរនៅតាមដងផ្លូវចំពោះទាហានដែលផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាល។
មួយជ្រុងទៀតនៃបញ្ហាគឺថា ការធ្វើរដ្ឋប្រហារនៅអាហ្រ្វិកទាំងនេះសុទ្ធតែបង្កការគំរាមកំហែងយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ខណៈដែលអ្នកវិភាគនិយាយថា ការបាត់បង់ជំនឿលើលទ្ធិនេះពីសំណាក់ពលរដ្ឋជុំវិញកំណែទម្រង់ធម្មនុញ្ញលើអាណត្តិរបស់មេដឹកនាំ និងការយកការបោះឆ្នោតធ្វើជាឈ្នាន់ ក៏ជាកត្តាដែលជំរុញឱ្យមានការធ្វើរដ្ឋប្រហារដែរ ជាពិសេស រដ្ឋប្រហារយោធា។
ក្នុងអត្ថបទមួយដែលមានចំណងជើងថា ‘ការគំរាមកំហែងដល់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅអាហ្វ្រិក៖ ការកើនឡើងនៃរដ្ឋប្រហាររដ្ឋធម្មនុញ្ញ’ លោក John Mukum Mbaku សមាជិកជាន់ខ្ពស់នៃ Global Economy and Development និង Africa Growth Initiative សរសេរថា៖ «វាជាការសំខាន់ក្នុងការកត់សម្គាល់ថា ទោះបីជាការបោះឆ្នោតមានសារៈសំខាន់ចំពោះការផ្លាស់ប្តូរប្រទេសពីរបបផ្តាច់ការទៅរកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យតាមរដ្ឋធម្មនុញ្ញក៏ដោយ ក៏ការបោះឆ្នោតអាចគ្រាន់តែជាឧបករណ៍របស់រដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការ»។ លោកបន្តថា៖ «ឧទាហរណ៍របបផ្តាច់ការនៅក្នុងប្រទេសដូចជាកាមេរូន សាធារណរដ្ឋកុងហ្គោ ហ្គីណេអេក្វាទ័រ ប្រើប្រាស់ការបោះឆ្នោតដើម្បីធ្វើឱ្យមេដឹកនាំរបស់ខ្លួនស្របច្បាប់ និងបន្តកាន់អំណាចដោយគ្មានកំណត់»។
ការស្ទង់មតិដែលធ្វើឡើងនៅទូទាំងប្រទេសអាហ្វ្រិកចំនួន ១៩ ក្នុងឆ្នាំ ២០១៩/២០ បង្ហាញថា មានតែអ្នកឆ្លើយតប ៤ នាក់ក្នុងចំណោម ១០ នាក់ ឬ៤២ ភាគរយប៉ុណ្ណេះ ដែលឥឡូវនេះជឿជាក់ថា ការបោះឆ្នោតដំណើរការបានល្អដើម្បីធានាថា «សមាជិកសភាឆ្លុះបញ្ចាំងពីទស្សនៈរបស់អ្នកបោះឆ្នោត» និង «អនុញ្ញាតឱ្យអ្នកបោះឆ្នោតដកមេដឹកនាំដែលមិនដំណើរការចេញ»។ និយាយម្យ៉ាងទៀត តិចជាងពាក់កណ្តាលជឿថាការបោះឆ្នោតធានាភាពជាតំណាង និងគណនេយ្យភាពធាតុផ្សំសំខាន់នៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ។
លោក Doumbouya និយាយក្នុងសេចក្ដីថ្លែងការណ៍ក្រោយយោធាផ្ដួលរំលំរដ្ឋាភិបាលហ្គីណេបានសម្រេចកាលពីសប្ដាហ៍មុនថា៖ «ប្រសិនបើប្រជាជនត្រូវបានពួកអភិជនជិះជាន់ វាស្រេចតែលើកងទ័ពដែលនឹងផ្តល់សេរីភាពដល់ពួកគេ»។ ពាក្យនេះធ្លាប់ត្រូវបានអតីតប្រធានាធិបតីលោក John Rawlings ដែលដឹកនាំរដ្ឋប្រហារពីរដងនៅហ្គីណេពីអតីតកាល ប្រើប្រាស់ដើម្បីជាសារនយោបាយរបស់ខ្លួន។
លោក Doumbouya បន្ថែមថា៖ «កាតព្វកិច្ចរបស់ទាហានគឺជួយសង្គ្រោះប្រទេស។ យើងនឹងលែងប្រគល់ល្បែងនយោបាយទៅឱ្យមនុស្សម្នាក់ទៀតហើយ។ យើងនឹងប្រគល់វាទៅឱ្យប្រជាជន»។
លោក Conde មុនលោក Doumbouyaធ្វើរដ្ឋប្រហារ គឺជាប្រធានាធិបតីដំបូងគេដែលឆ្លងការបោះឆ្នោតជាតិហ្គីណេក្នុងឆ្នាំ ២០១០ ហើយម្ដងទៀតនៅឆ្នាំ ២០១៥ ។ កាលពីឆ្នាំទៅ លោកបានកែប្រែរដ្ឋធម្មនុញ្ញរបស់ប្រទេសដោយអនុញ្ញាតឱ្យលោកអាចកាន់ដំណែងនៅអាណត្តិទីបី ប៉ុន្តែជ័យជម្នះរបស់លោកក្នុងការបោះឆ្នោតចុងក្រោយត្រូវបានមតិភាគច្រើនជំទាស់ នាំឱ្យមានការតវ៉ាដែលសម្លាប់មនុស្សរាប់សិបនាក់កាលពីខែតុលាឆ្នាំមុន។
កំណើននៃការធ្វើរដ្ឋប្រហារ នឹងធ្វើឱ្យអាហ្រ្វិកមិនសូវមានការព្យាករណ៍និងស្ថិរភាព ដែលជារឿងអវិជ្ជមានសម្រាប់វិនិយោគិន និងអាចធ្វើឱ្យស្ថានភាពសេដ្ឋកិច្ចកាន់តែអាក្រក់ទៅៗ ខណៈរដ្ឋជាច្រើនក្នុងទ្វីបនេះជាង ១៥ ជាប់ចំណាត់ថ្នាក់រដ្ឋផុយស្រួយឆ្នាំ ២០២១។
