តន្ត្រីប្រជាប្រិយនៅកម្ពុជា

តន្ត្រីបស្ចឹមប្រទេស បានបញ្ជ្រាបចូលមកប្រទេសកម្ពុជាជាដំបូងបង្អស់នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៦ជាមួយនឹងចលនាជំនួញគ្រឿងទេសព័រទុយហ្គេនៅអាស៊ី។ ម្យ៉ាងវិញទៀត កំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រត្រឹមតែចង្អុលទៅលើវត្តមានរបស់ជនជាតិអឺរ៉ុប និងតន្ត្រីវណ្ណកម្មបស្ចឹមប្រទេស រួមទាំងតន្ត្រីត្រែឬគ្រឿងផ្លុំ តន្ត្រីសម្លេងស្រាល និងតន្ត្រីស៊ីមហ្វូនីនៅក្នុងអំឡុងសតវត្សទី២០តែប៉ុណ្ណោះ។ ក្រោយមកទៀត នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៥០ ស្របជាមួយនឹងការបង្កើតសាលាជាតិផ្នែកតូរ្យតន្ត្រី តន្ត្រីករ តន្ត្រីការិនីខ្មែរក៏មានឱកាសបានរៀនតន្ត្រីវណ្ណកម្មបស្ចឹមប្រទេស។

ដោយឡែក តន្ត្រីប្រជាប្រិយនិងការរាំបស្ចឹមប្រទេស ត្រូវបានឧទ្ទេសនាមទៅតន្ត្រីករតន្ត្រីការិនីនិងអ្នករាំខ្មែរដោយគ្រូហ្វីលីពីននិងបារាំង។ នៅអំឡុងដើមឆ្នាំ១៩០០ ព្រះបរមរាជវាំងខ្មែរ បានទទួលវង់តន្ត្រីខ្នាតធំមួយពីប្រទេសហី្វលីពីនមកនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង។ តន្ត្រីករហ្វីលីពីន បានបង្រៀនវង់តន្ត្រីព្យូហយាត្រា ឬហ្វង់ហ្វារនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំង​ ព្រមទាំងលេងភ្លេងនៅក្នុងរង្គនានាផង។ ដូច្នេះនៅពេលនោះ មានអ្នកខ្លះហៅភ្លេងប្រភេទនោះថា «ភ្លេងម៉ានីល»។

តន្ត្រីបស្ចឹមប្រទេស ក៏បានផ្សព្វផ្សាយដោយសាស្ត្រាចារ្យបារាំងដែលបង្រៀននៅវិទ្យាល័យនាទីក្រុងភ្នំពេញ ហើយនៅក្នុងវិទ្យាស្ថានយោធា មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក៏បានទទួល ការហ្វឹកហ្វឺនពីរបៀបរាំបស្ចឹមប្រទេសដែរ។ ឧទាហរណ៍ ចង្វាក់ម៉ាឌីហ្សុន មានប្រជាប្រិយភាពណាស់នៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៥០។ ចំណែកឯចង្វាក់ទ្វីសវិញ ក៏មានប្រជាប្រិយភាពដែរក្រោយពីបានឧទ្ទេសនាមដោយលោក ជុំ កែម បន្ទាប់ពីលោកបានវិលត្រឡប់មកពីប្រទេសបារាំងវិញនៅដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ចង្វាក់ខ្មែរ មានរាំវង់ រាំក្បាច់ សារ៉ាវ៉ាន់ ឡាំលាវ កន្ទ្រឹម តាលុង ប្រឺន និងចូកគំពឹស ក៏មានប្រជាប្រិយភាពខ្លាំងណាស់ដែរនៅពេលនោះ។

លោក វ៉ែន ផាត (ស្លាប់) ដែលជាព្រឹទ្ធបុរសមហាវិទ្យាល័យតូរ្យតន្ត្រីនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ បានមានប្រសាន៍ថា គ្រូតន្ត្រីមកពីប្រទេសហ្វីលីពីនបានមកបង្ហាត់ក្រុមតន្ត្រីហ្វង់ហ្វារនៅក្នុងព្រះបរមរាជវាំងនាទីក្រុងភ្នំពេញនិងលេងភ្លេងនៅក្នុងរង្គសាលមួយចំនួននៅកម្ពុជា។ តន្ត្រីករហ្វីលីពីន ក៏បានឧទ្ទេសនាមចង្វាក់ឡាតាំង (Latin rhythms) មាន ឆាឆាឆា បូឡេរ៉ូ តង់ហ្គោ បូសាណូវ៉ា និងរុមបា ព្រមទាំងចង្វាក់មួយចំនួនទៀត ដូចជា វ៉ាល់ ហ្វុក រ៉ុកអ៊ែនរ៉ុល ម៉ាឌីហ្សុន និងទ្វីស ជាដើម។ល។

ភាពលូតលាស់និងអភិវឌ្ឍន៍នៃតន្ត្រីប្រជាប្រិយនៅកម្ពុជា នៅក្នុងទសវត្ស១៩៥០ មានឥទ្ធិពលខ្លាំងពីប្រព័ន្ធការពារនិយម (Protectionism) ពីសំណាក់បុគ្គលមួយចំនួនតូចដែលគ្រប់គ្រងនិងត្រួតត្រាវិស័យតន្ត្រីប្រជាប្រិយនៅកម្ពុជា មានលោក ហាស់ សាឡន មែ ប៊ុន ពៅ ស៊ីផូ និងវ៉ោយ ហូ។ អ្នកចម្រៀងល្បីៗនាសម័យនោះ មានលោកស៊ិន ស៊ីសាមុត, សុះ ម៉ាត់, អ៊ិន យ៉េង, មាស ហុកសេង, អ៊ុំ សុងសឺង, ឌុច គឹមហាក់, អ៊ឹង ណារី, តូច តេង, លីវ តឹក, ទូច សាលី, ពៅ វណ្ណារី, មាស ​សាម៉ន, ហួ​រ ឡាវី, វ័រ សារុន, តាន់ ក្តុម្ពី, លី សុងឡេង, អ្នកនាងរស់ សេរីសុទ្ធា, ប៉ែនរ៉ន, ម៉ៅ សារ៉េត, សូ សាវឿន, ហួយ មាស, ឈុន វណ្ណា ឈួន, ម៉ាឡៃ សៀង, ឌី សៀង, វ៉ាន់ធី, សេងបទុម, និងតារា ចោមចន្ទ ជាដើម។ល។

អ្នកជំនាន់ក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩ មានលោកព្រាប សុវត្ថិ, ណុប បាយ៉ារិទ្ធ,​ សាពូន មីដាដា, ឆន សុវណ្ណរាជ, ខេមរៈសេរីមន្ត, ខេម, គង់ សុធារិទ្ធ, ខាន់ ជេម, ម៉ៅ ហាជី, ដួង វីរៈសិទ្ធិ, ហេង ប៊ុនលាប, ណូយ វ៉ាន់ណេត, ណូយ វណ្ណា, នូ ស៊ឹប, ឡោ សារិត, ប៊ុន ចាន់ថន, សួស សងវាចា, អ៊ុក នារិន, ពេជ្រ ពន្លឺ, ឯក ស៊ីដេ, អៀង ស៊ីធុល, ម៉េង ប៊ុនលី, ឈឿន ឧត្តម, អ៊ាន រិន, កែវ សារ៉ាត់, គង់ សូឌីណា, ឈួយ សូភាព, អ្នកនាងម៉េង កែវពេជ្ជតា, ម៉េង កែវពេជ្របុប្ផា, ហ៊ឹម ស៊ីវន, ទូច ស៊ុននិច, ខាត់ សុឃីម, គឹម លក្ខិណា, ស៊ុន ស្រីពេជ្រ, សួន ចន្ថា, កែវ កន្យា, ឱក សុគន្ធកញ្ញា, សុគន្ធ នីសា, មាស សុខសោភា, យក់ ឋិតរដ្ឋា, សឿ សុធារ៉ា, សុខ ស៊ីឡាលីន, អឿន ស្រីម៉ុម, បាន មុន្នីល័ក្ខណ៍, ពេជ្រ ចរិយា និងគ្រួសារអ្នកចម្រៀងត្រកូលឆោម ឆោម ឆវិន ឆោម ឆពង្ស ឆោម ប៊ុនយ៉ុង ជាដើម។ល។

អ្នកនិពន្ធ

ស៊ិន ស៊ីសាមុត, ម៉ម បុប្ផានី, មែ ប៊ុន, ហ៊ិន មេឌីត, ពៅ ស៊ីផូ, វ៉ោយ ហូ, ម៉ៅ វណ្ណា, ប៉ិច សាលឿន, គង្គ ប៊ុនឈឿន, ម៉ក់ ឈួន, ហេង ហួវ៉េង, មាស គក,​ ម៉ា ឡៅពី, ជុំ កែម, យិន ឌីកាន, យ៉ង ឈៀង (សំនៀងរិទ្ធី), មិត្រ សាខុន, កែវ ឯម, អ៊ំ ដារា, ម៉ាក់ ថោង, ជិត ញ៉ែម, ថុន (ហៅ កុក), សំ សាខន, ឯល ប៊ុនណា, អូម អួន, ម៉ុក ចាន់ម៉ាលី, ស្វាយ សំអឿ, អ៊ុយ ហ៊ែល, សាង សាវ៉ាត, គឹម សំអ៊ែល, វ៉ោយ ហូ, វ៉ែន ផាត, ឯល ប៊ុណ្ណា, សុទ្ធី សួង, ពុទ្រា ប៊ិន, ដេវីដ (ប៊ិន ហុងផាត), មិញ សុធីវណ្ណ, មាស សុគន្ធ, សំ សំអាង, អ៊ូ ប៊ុនធួក, ហ្វែ សំអាង, និងសុខ ជំនោរ។ល។  

ក្រុមតន្ត្រី

ក្រុមតន្ត្រីល្បីៗនាទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០និង១៩៧០មាន ក្រុមតន្ត្រីវិទ្យុជាតិ យោធាភិរម្យ អប្សរា បក្សីចាំក្រុង អេសកាដេ (SKD) និង Drakkar។ល។

ផលិតកម្មតន្ត្រី

នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០និង១៩៧០ មាននៅតែក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ  កម្ពុជាមា​នតែផលិតកម្មតន្ត្រីមួយចំនួនតូចតែប៉ុណ្ណោះមាន ចន្ទឆាយា ហេងហេង វ៉ាន់ចន្ទ វត្តភ្នំ ចាបមាស និងនគររាជ្យ។ល។ នាបច្ចុប្បន្ន យើងមានផលិតកម្មមួយចំនួនថែមទៀតដូចជា​ផលិតកម្មឆ្លងដែន រស្មីតាន់តាន់ Rock ហង្សមាស ថោន SK រស្មីស្ទឹងសង្កែ​ និងអង្គរវត្ត។ល។

នៅក្នុងវិស័យតន្ត្រីប្រជាប្រិយនេះ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះបាទសម្តេចព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ក៏ព្រះអង្គទ្រង់ក្រសាលតន្ត្រីប្រជាប្រិយផ្ទាល់ព្រះអង្គដែរ ព្រមទាំងព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្តមសិរីវុឌ្ឍ និងអ្នកអង្គម្ចាស់ប៉ាណារ៉ាសេរីវុឌ្ឍផង។ ព្រះបរមរតនកោដ្ឋ ទ្រង់បានផលិតភាពយន្តជាច្រើនរឿង ដែលមានបញ្ចូលឈុតតន្ត្រីនិងចម្រៀងប្រជាប្រិយ។ ស្នាព្រហស្ថចម្រៀងប្រជាប្រិយរបស់ព្រះអង្គ មានចងក្រងបោះពុម្ពជាសៀវភៅចម្រៀង Norodom Sihanouk: Musique et Chansons។

រហូតមកទល់នឹងពេលនេះ ខ្មែរយើងចាត់ទុកលោកស៊ិន ស៊ីសាមុត ជាអ្នកចម្រៀងខ្មែរម្នាក់ដែលមានកិត្តិនាមល្បីល្បាញជាងគេ ប្រកបដោយសំឡេងដ៏ពីរោះផ្អែមរណ្តំទាក់ទាញមនោសញ្ចេតនានិងអារម្មណ៍អ្នកស្តាប់គ្រប់គ្នា ដែលគេបានប្រសិទ្ធនាមថា «អធិរាជសំឡេង មាស»។ ដោយសារសំឡេងដ៏ពីរោះនិងភាពល្បីល្បាញរបស់លោកស៊ិន ស៊ីសាមុត ចម្រៀងរបស់លោកត្រូវបានគេយកមកលេង ចម្រៀងបន្ត និងផលិតឡើងវិញដើម្បីនឹងផ្សព្វផ្សាយនិងដាក់លក់ពាសពេញទីផ្សារនៅកម្ពុជានិងបរទេស។ បទមួយចំនួន គេបានបន្ថែមឧបករណ៍តន្ត្រីខ្លះនិងធ្វើគុណភាពសូរឲ្យកាន់តែប្រសើរឡើង។ លើសពីនេះទៅទៀត គេបានយកបទរបស់លោកទៅដាក់ជាមួយនឹងពាក្យពេចន៍ខ្លឹមសារដែលគេសរសេរថ្មី។

តន្ត្រីករប្រជាប្រិយខ្មែរ ក៏បានយកបទបរទេសមួយចំនួនមកលេងជាមួយនឹងពាក្យពេចន៍ខ្លឹមសារខ្មែរ ដូចជាបទ To Love Somebody, I Started a Joke, Imagine, Let It Be, Black Magic Woman, Oye Como Va, Corason Espinado, Rhythm of the Rain, Sealed with a Kiss, More than I Can Say, Bengawan Solo, Aline, Love Me និងបទមកពីភាពយន្ត «ទីតានិក» ជាដើម។ល។

នៅក្នុងអំឡុងពេលប្រមាណបីទសវត្សក្រោយនេះ រង្គសាលនិងអាហារដ្ឋានជាច្រើនក្នុងបណ្តាខេត្តក្រុងក៏ដូចជានៅតាមជនបទនែប្រទេសកម្ពុជា បានរៀបចំឱ្យមានវង់តន្ត្រីប្រជាប្រិយលេងកំដរភ្ញៀវជាការកែកម្សាន្តផងដែរ។ ឯកសារដែលពាក់ព័ន្ធនឹងតន្ត្រីប្រជាប្រិយនៅកម្ពុជា មានតិចតួចណាស់ហើយភាគច្រើនផ្តោតទៅលើតែស្ថានភាពបច្ចុប្បន្ន និងតារាចម្រៀងល្បីៗដែលបានស្លាប់ទៅហើយ ដូចជាលោកស៊ិន ស៊ីសាមុតនិងអ្នកនាងរស់ សេរីសុទ្ធា ជាដើម។ អត្ថបទខ្លីដែលខ្ញុំសរសេរនៅទីនេះ មានគោលបំណងបំពេញនូវព័ត៌មានបន្ថែមខ្លះទៅលើអ្វីដែលយើងមានរួចមកហើយ។ ប្រសិនបើចង់ជ្រាបពីព័ត៌មានលម្អិត សូមអញ្ជើញអាននិងមើល សំ សំអាង (២០១៧); John Pirozzi, Cambodia’s Lost Rock & Roll។

—————————————-

Popular Music in Cambodia

Western music first came to Cambodia during the sixteenth century with the Portuguese spice trade in Asia. However, recorded accounts only point to a twentieth-century European presence and the introduction of Western classical music, including chamber music and symphonic works. By the 1950s, with the establishment of l’École Nationale de Musique (National School of Music), Khmer musicians were learning Western classical music, its harmonies, and musical notations.

Western popular music and dances were introduced to the Khmers by the Filipinos and the French. In the early 1900s, the Khmer court received the gift of a large band in residence from the Philippines. The Filipino musicians taught marching music to Khmer royal symphonic bands, participated in court ensembles, and performed in popular bands at nightclubs. The musicians introduced Latin rhythms—cha-cha, bolero, tango, bossa nova, rumba—as well as the waltz, foxtrot, madison, twist, and other slow dances into Khmer dance, forming big bands that played at ballroom dances.  Their music came to be called phleng Manilor “Manila music.”

Western music was also disseminated by French high school teachers; and in some military academies, high-ranking officers received formal training in European-derived dances. The Madison, for instance, was in vogue by the 1950s, and the twist was introduced by the popular entertainer Chum Kem upon his return from France in the early 1960s (Chen et al. 1993, 67).

The growth and development of urban popular music in Cambodia from the 1950s were influenced by the protectionism of the few individuals who controlled popular music in the country, namely, Has Salan, Me Bun, Peou Sipho, and Voy Ho. The country’s most popular artists were Sin Sisamouth, Sos Math, In Yeng, Ros Serey Sothea, Pen Ran, Mao Sareth, Huoy Meas, and a handful of others.

Sin Sisamouth has been regarded by the Khmers, both musicians, and listeners, as the best Khmer popular singer of all time. He was referred to as the ‘King of Golden Voice’ (Sar 2000, 22). Even at the start of the twenty-first century, he was every musician’s mentor and inspiration, his great voice just as popular as it was during the 1960s and 1970s. Many of his old recordings continue to be re-mastered, improving the overall sound quality or with the addition of some instruments. Others write new lyrics to his old melodies.

Khmer musicians have retained imported rhythms and composed Khmer melodies and lyrics to each song. Borrowed foreign melodies have also been set with Khmer lyrics, including ‘Sealed with a Kiss,’ ‘I’d Love You to Want Me,’ ‘Love You More Than I Can Say,’ ‘I Don’t Want to Sleep Alone,’ ‘Oye Como Va,’ and the soundtrack to the movie Titanic.

Popular Khmer musicians of the twenty-first century include those who were stars of the 1950s–1970s, as well as freshly new talents. Popular singers of younger and new generations include Meng Keo Pichda, Him Sivorn, Touch Sun Nich, Sun Srey Pich, Khath Sokhim, Kim Leakhena, Noy Vanneth, Nou Sip, Suos Sang Veachar, Chhoeun Uddam, Kong Sodina, and Lo Sarith. Yet, another younger generation of popular singers includes Preap Sovath, Nop Bayarith, Chhan Sovannareach, Khemarak Serey Mun, Meng Bunly, Sokun Nisa, Meas Sok Sophea, Oak Sokun Kanha, and Yuok Theth Rotha. The list would go on and on, and it would be too long here for the purpose of this article.

By the beginning of the twenty-first century, almost every large restaurant in Cambodia employed a live band. Some even employed up to a dozen singers, who could earn a good living in restaurants and nightclubs. However, some performers—such as Meng Keo Pichda, Touch Sun Nich, Noy Vanneth, Preap Sovath, Nop Bayarith, Chhan Sovannareach, and Khemarak Sereymun just to name a few—were able to make enough money simply by recording and singing in concerts for special events. In this way polishing their image and reputation.

Khmer popular music produced by the Khmer music industry is in great demand and is easily available for purchase both in the home market and in the stores of Asian communities worldwide. Increased wealth and freedom among the general population have led to a liberalization of the music market, with far less protectionism than in the early years of popular music. The market remains fiercely competitive.

Among Khmer communities worldwide, social dancing helps bring individuals and families together at celebrations and fundraising activities. Many Khmers reminisce about dancing the roam vung, roam kbach, saravane and laim leav to the accompaniment of the tror (two-string fiddle), skor dey (goblet drum) and chamrieng (vocals) in the Cambodian rice fields at the completion of planting and harvest in days long gone.

Indeed, the subject in question deserves more in-depth study. For longer and more comprehensive information on popular music in Cambodia, please check out: Sam-Ang Sam (2017) and John Pirozzi, Cambodia’s Lost Rock & Roll.

រៀបរៀងដោយ៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង