អរិយធម៌ក្រិចបុរាណ

ជនជាតិក្រិចបានមកតាំងទីរស់នៅប្រមាណជាង ៤០០០ឆ្នាំមុនគ.ស នៅតាមតំបន់ សម្រុទ​ អេជី នៃមហាសមុទ្រមេឌីទ័រ៉ាណេ និងប្រមាណ ២៥០០ឆ្នាំមុនគ.ស ក្រិចបានក្លាយជាអាណាចក្រដ៏ធំមួយដែលមានផ្ទៃដី លាតសន្ធឹងពីប្រទេសអេស្ប៉ាញ រហូតដល់ប្រទេសឥណ្ឌា ក្នុងអំឡុងពេលការដឹកនាំរបស់សេ្តច អេឡេញសេនឌ័រ (Alexander the great)។

មនុស្សក្នុងអរិយធម៌ក្រិចពូកែខាងនយោបាយ យោធា និងវប្បធម៍ ដែលធ្វើឱ្យអាណាចក្រមួយនេះមានការរីកចម្រើនយ៉ាងខ្លាំងនៅក្នុងតំបន់អ៊ីរ៉ុប។ អាណាចក្រក្រិច គឺកើតឡើងពីរដ្ឋឯករាជ្យតូចៗប្រមាណជាង ១០០០រដ្ឋ (City-states) រួមបញ្ចូលគ្នា  ដើម្បីបង្កើតបានជាអាណាចក្រក្រិចដ៏ធំមួយ​។ ចំពោះរដ្ឋបាលរដ្ឋទាំង១០០០នោះ គឺមានការគ្រប់គ្រង និ​ងការកំណត់ច្បាប់រាងៗខ្លួន។ ក្នុងចំណោមនោះរដ្ឋសំខាន់ៗមានពីរ គឺ Athénes និង Sparte។ មុននៃការបង្រួបបង្រួចគ្នារដ្ឋទាំងនោះតែងតែធ្វើសង្រ្គាមរវាងគ្នាទៅវិញទៅមក។ Athénes បានក្លាយជារាជធានីនៃអាណាចក្រក្រិច ដែលនៅទីនោះមានការបង្កើតលទិ្ធប្រជាធិបតេយ្យ​ដំបូង ហើយលទិ្ធប្រជាធិបតេយ្យនោះ គឺជាផ្នែកមួយនៃការជួយពង្រឹង និងគ្រប់គ្រងអំណាចរបស់ខ្លួន។  មនុស្សក្រិចពូកែខាងផ្នែកនយោបាយ និងយោធា ដូច្នេះហើយបានធ្វើឱ្យអាណាចក្រមួយនេះ បានពង្រីកខ្លួនគ្រប់គ្រងលើរដ្ឋដ៏ទៃទៀត និងការពារខ្លួនពីការឈ្លានពានពីរដ្ឋផ្សេងទៀត ជាពិសេសពីសំណាក់អាណាចក្រពែក។

នៅពេលមានសង្គ្រាមម្តងៗ ពួកគេកៀរគរប្រជាជនមកការពារប្រជាជាតិរបស់ពួកគេ។ ប្រជាជនក្រិចមានមោទនភាពលើទាហានដ៏អង់អាច ក្លាហានដែលពួកគេចាត់ទុកថាជាវិរៈបុរសរបស់ពួកគេក្នុងការការពារទឹកដី។ សកម្មភាពនៃភាពក្លាហានរបស់ពួកគេបានក្លាយជារឿងព្រេងនៅជំនាន់ក្រោយ និងបានតែងជាកំណាព្យដើម្បី​លើកដង្កើន ដល់ទាហានរប​ស់ពួកគេ។ នៅឆ្នាំ ៧៧៦មុនគ.ស.គំនិតនៃការលើកដង្កើននេះក៏បានក្លាយជាកីឡាអូឡាំពិកដើម្បីប្រកួតប្រជែងសមត្ថភាព​ កំលាំងកាយសិម្បទា និងប្រាជ្ញារបស់ពួកគេនៅទីក្រុង​Olympia។ ស្នាដៃទាំងអស់ដែលបន្សល់ពីក្រិចបុរាណដូចជា សិល្បៈ វប្បធម៌ ទស្សនៈវិជ្ជា និងសំណង់ស្ថាបត្យកម្មក្រិច​ដ៏ល្អវិចិត្រ គឺជាការបង្ហាញពីអត្តសញ្ញាណមួយនៃលោកខាងលិច។​

ជាពិសេ​សរូបចម្លាក់ដ៏ល្បីល្បាញជាច្រើន ដែលបានដាក់តាំងបង្ហាញនៅតាមសារមន្ទីរធំៗលើពិភពលោក។​ អត្តសញ្ញណនៃសិល្បៈក្រិចបុរាណ គឺជាការបង្ហាញតាមរយៈសសរសំខាន់ៗនៅតាមប្រាសាទ វិហារ នឹងសំណង់សាធារណៈផ្សេងៗនិងបានបែងចែកចេញជា៣រចនាបថមានដូចជា រចនាបថ Doric Ionic និង Corinthian។ សាសនាដែលរួមបញ្ចូលនូវទេវកថាជាច្រើនបានជះឥទ្ឋិពលទៅលើវប្បធម៌ប្រទេសផ្សេងៗទៀត ឧទា. ប្រទេសប៉ាគីស្ថាន និងជាពិសេសបានជះឥទ្ឋិពលខ្លាំងលើសិល្បៈរ៉ូមាំងសម័យបុរាណ។

អ្នកទស្សនៈវិទូក្រិចដែលសិក្សាលើ សីលធម៌ ច្បាប់ធម្មជាតិនៃការរស់នៅមានតួនាទីក្នុងការជួយការងារនយោបាយ និងការគ្រប់គ្រងលើអាណាចក្ររបស់ខ្លួន។ បើនិយាយពីភាសាវិញ ភាសាក្រិចក៏បានជះឥទ្ឋិពលគួរឱ្យគត់សម្គាល់ដែរ​នៅតំបន់អ៊ឺរ៉ុប ហើយក៏ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃភាសាទំនើបជាច្រើនទៀតដែរ ជាពិសេសភាសាបារាំង ដែលខ្ចីពាក្យឫសពីភាសាក្រិចយកមកប្រើប្រាស់រហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ។​

ជារួមអរិយធម៌និងអាណាចក្រក្រិច​ គឺមានភាពរុងរឿងខ្លាំងក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបទាំងធនធា​ន​មនុស្ស​ សិល្បៈ វិប្បធម៌ សាសនា និងសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដ៏ល្អឯកដែលបង្ហាញតាមប្រាសាទ វិហារ នឹងសំណង់សាធារណៈផ្សេងៗ។ បើទោះជាអាណាចក្រនេះបានដួលរលំក៏ពិតមែន តែរាល់ស្នាដៃរបស់ខ្លួនបានក្លាយជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នៃបេតិកភណ្ឌក្នុងតំបន់អ៊ីរ៉ុប នឹងជាប្រវត្តិសាស្រ្ត នៃអរិយធម៌ដំបូងមួយក្នុងចំណោមអរិយធម៌ដ៏ទៃទៀតនៅលើពិភពលោក៕

—————————-

Ancient-Greece Civilization

Greeks settled more than 4,000 BC in the area of the Aegean Sea of the Mediterranean Ocean, and about 2,500 BC, Greece became an immense empire that stretched from Spain to India during the reign of Alexander the Great king.

The people of Greece civilization excelled politically, militarily, and culturally, making this empire flourish in Europe. Greece Empire, more than 1,000 small city-states merged to form a large Greece empire. Among these, the two main states are Athénes and Sparte. Athénes became the capital of the Greece Empire, where the first democracies were formed, and that democracy was part of the consolidation and rule of power.

Greece excelled politically and militarily, thus enabling this empire to expand its control over other states and defend itself from the invasion of other states, especially by the Persian Empire. Greeks were proud of their valiant soldiers, whom they regarded as their heroes in defending their territory. In 776 BC, the concept of respect of their valiant soldiers, an Olympic sport was established to compete with their physical, mental, and physical abilities in Olympia city. All the masterpieces of ancient Greek, such as art, culture, philosophy, and unique Greek architecture, are a manifestation of Western identity. In particular, many sculptures are on display in famous museums around the world. The identity of ancient Greece art is expressed through the pillars of temples and public buildings and classified into three types of styles namely Doric, Ionic, and Corinthian. Religions that incorporate many myths have influenced the culture of other countries, for instance, Pakistan, and especially had a profound influence on Roman art.

In terms of language, the Greek language also had a remarkable influence in Europe and was also the basis of many other modern languages, especially French is borrowed from the Greek language until today.

Overall, Greek civilization and empire were very prosperous in Europe in terms of human resources, art, culture, religion, and unique architecture, as evidenced by the temples and public buildings. Although the empire collapsed, all its works became the foundation of European heritage and would be the history of one of the first civilizations in the world.

អត្ថបទដើំម៖ លោក អេង តុលា