សិលាចារឹកនេះរកឃើញនៅចន្លោះ ភូមិក្រាំងតូច និងភូមិក្រាំងធំ ស្រុកអង្គរបុរី ខេត្តតាកែវ និងដឹកជញ្ជូនមកកាន់សារមន្ទីរជាតិ នៅឆ្នាំ១៩៩៣ ដោយលោកសាស្ត្រាចារ្យ សឺន ស៊ូបែរ្តិ៍។ នៅពេលរកឃើញ សិលាចារឹកនេះបាក់បែកជាបួនផ្នែក ក្រោយមកបានជួសជុលដោយសារមន្ទីរជាតិ និងបច្ចុប្បន្នតម្កល់នៅរោងជាងជួសជុលថ្មនៃសារមន្ទីរជាតិ។ សិលាចារឹកនេះមានលេខបញ្ជីសារពើភណ្ឌសិលាចារឹក Ka.៤ និង K.១២៤១។
សិលាចារឹកនេះចារនៅលើថ្មស្រទាប់ មានប្រវែង ១៤៥ស.ម. x ៧៤ស.ម. x ១៤ស.ម.។ ជាទូទៅយើងសង្កេតឃើញថា ចំណារអក្សរមានសភាពច្បាស់ និងជ្រៅល្អ ប៉ុន្ដែដោយសារសិលាចារឹកនេះបាក់ជាបួន ហើយរកឃើញតែបីផ្នែកទើបធ្វើឱ្យបាត់អក្សរនៅផ្នែកខាងស្ដាំត្រង់បន្ទាត់ទី១ដល់ទី៣។ ត្រង់ផ្នែកចារឹកអក្សរខ្លះ ថ្មបានរបេះបាត់ដោយការបាក់នៃសិលាចារឹកនោះ នាំឱ្យបាត់បង់ចំណារអក្សរ ជាពិសេសត្រង់ផ្នែកកណ្ដាលបន្ទាត់ទី៤ និងទី៥។ ឯផ្នែកខ្លះទៀត ទោះថ្មស្រទាប់បានរបេះ ក៏នៅសល់ចំណាររាក់ៗដែលអាចអាននៅលើថ្មបាន ប៉ុន្ដែពិបាកនឹងផ្ដិតជាប់នៅលើក្រដាសសំណៅផ្ដិត។
កន្លងមក សិលាចារឹកនេះធ្លាប់បានសិក្សា និងចុះផ្សាយរួចមកហើយដោយលោកស្រីបណ្ឌិត ពៅ សាវរស នៅក្នុងសៀវភៅសិលាចារឹកថ្មីៗនៃប្រទេសកម្ពុជា ក្បាលទី២និងទី៣ (Nouvelles inscriptions du Cambodge II & III) កាលពីឆ្នាំ២០០១។ បន្ទាប់មកលោក ហ្វីលីព ជេន្នើរ បានយកការចុះផ្សាយរបស់លោកស្រីបណ្ឌិត ពៅ សាវរស ទៅចុះផ្សាយក្នុងគេហទំព័រភាសាអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដោយមានសេចក្ដីប្រែជាភាសាអង់គ្លេសនិងការសិក្សាបែបភាសាវិទ្យាទៅលើអត្ថបទនោះផងដែរ។
ដោយសារក្រដាសសំណៅផ្ដិតសិលាចារឹកដែលលោកស្រីបណ្ឌិត ពៅ សាវរស ទទួលបានពុំច្បាស់ល្អ ទើបនាំឱ្យអំណានសិលាចារឹកនេះត្រង់ផ្នែកខ្លះខ្វះខាតនិងផ្នែកខ្លះទៀតខុស។ រីឯអំណានសិលាចារឹកនេះរបស់លោក ហ្វីលីព ជេន្នើរ ក៏ពុំមានអ្វីប្លែកពីលោកស្រីបណ្ឌិត ពៅ សាវរស ដែរ។ ដោយសារមានឱកាសបានផ្ទៀងផ្ទាត់សិលាចារឹកនេះម្ដងទៀតនៅលើថ្ម និងបានរកឃើញនូវចំណុចដែលអ្នកសិក្សាទាំងពីររូបបានអានភាន់ច្រឡំ និងខ្វះខាតទើបយើងសម្រេចចិត្តសិក្សាសិលាចារឹកនេះឡើងវិញ និងចុះផ្សាយនៅទីនេះ។ សិលាចារឹកនេះចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជឆ្នាំ៦៧៨១៣រោច ខែវិសាខ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ៧៥៦។ លោកស្រីបណ្ឌិត ពៅ សាវរស អានកាលបរិច្ឆេទសិលាចារឹកនេះថាត្រូវនឹងមហាសករាជឆ្នាំ៦៩៨។ បើយើងប្រៀបធៀបនឹងសិលាចារឹកសម័យមុនអង្គរដទៃទៀត (K.១៣៤: ២២, K.១៣៧: ១៧, K.១៥៥II: ៣១) តួលេខទីពីរជាតួលេខ «៧» យ៉ាងប្រាកដពុំមែនជាតួលេខ «៩» ឡើយ។
តាមការពិនិត្យមើលអត្ថបទនេះ ទំនងជាចារមិនទាន់ចប់សព្វគ្រប់នៅឡើយទេ ដ្បិតសេចក្ដីនៅក្នុងបន្ទាត់ខាងចុងបំផុត ពុំមែនជាឃ្លាបញ្ចប់នោះឡើយ។ ជារួមអត្ថបទសិលាចារឹកនេះ ចារឹកពីព្រះរាជបញ្ជារបស់ព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គនាសម័យចេនឡាដែលពុំមានបង្ហាញព្រះនាមត្រាស់បង្គាប់ឱ្យរៀបចំប្រាសាទព្រះស្រីមុខលិង្គ នៅឯតំបន់គ្រាង ប្រហែលជាប្រគល់ឱ្យក្រុម «យមហសិត» ជាអ្នកគ្រប់គ្រង។ បន្ទាប់មកមានបង្ហាញពីការរៀបចំក្រុមបាទមូល អ្នកបម្រើរបស់ក្រុមបាទមូល និងក្រុមយមហសិត ព្រមទាំងរៀបចំព្រាហ្មណ៍ធ្វើផ្ជុះនៅប្រាសាទនោះផងដែរ។ កាល ម្រតាញនាគបាល ជាភាគវត គឺបានឆ្លាក់បត្រ(សិលាចារឹកនេះ) និងមានសាក្សីចូលរួមមានឋានន្ដរនាមជា ម្រតាញ បោញ ចាស់ស្រុក និងតុលាការ។ បន្ទាប់មកជាបញ្ជីថ្វាយស្រូវម្ភៃមួយ និងក្នប់មាសមួយថ្វាយដល់ព្រះ។ ចុងក្រោយជាបញ្ញត្តដល់ជនណាដែលដកហូតសិទ្ធគេ ហើយយកអ្នកបម្រើព្រះពីប្រាសាទ អ្នកនោះនឹងត្រូវទទួលទោស។
———————————————————
The review of inscription K.1241 (Ka.4)
The inscription K.1241 has been found on the border of Krang Touch and Krang Thom village, Angkor Borei district, Takeo province. I was transferred to the National Museum of Cambodia in 1993 by professor Son Soubert. The inscription was broken into four pieces but restored after arriving at the National Museum of Cambodia.
It is 145cm in length, 74cm in width, and 14cm in thickness. The letters are beautifully carved and deep. However, lines number one to number three on the right-hand side are missing due to one piece of the stone being missing. In addition, some letters are detaching and decay.
The inscription was studied by Saveros Pou in her book Nouvelles inscription du Cambodge II & II in 1993 and published with English translation in the Southeast Asia website by Fillip Jenner. Significantly, it has been found that the rubbing of the inscription was not clear. Hence, the reading and description by Saveros Pou and Fillip Jenner have some errors.
Inscription K.1241 mentions the date 678 Caka of the 13th waning moon, Visak. It is equal to 756 CE. However, Savros Pou states that the inscription is in 698 Caka. Accordingly, in comparison to the Pre-Angkorian inscriptions such as K.134:22, K.137:17, L.155II:31, the second number was 7, not 9. Furthermore, it is an unfinished inscription as it does not have an ending sentence.
It mentions the order of a King in the Chenla period to the official to build a temple called Vrah Sri Mukhalinga at Krāng. Also, it was in charge by a group of Yamahasita. Additionally, it shows an arrangement of Pādamūla group, the servants from Pādamūla and Yamahasitta group. Moreover, the carving of the inscription was under the witness from a high ranking official, Mratañ Pol, elderly of the village and the court. The last paragraph shows the offerings to God. More importantly, warning of destructing the order and removing the servants from God.
A summary of the text:
(1-3) 678 Caka, 13th waning moon of Visak. There is an order of the King to Khloñ Yamahasitta.
(3-6) The erection of a temple for Vrāḥ Kamrataṅ Añ Sri Mukhalinga of Krāng.
(6-7) There are Poñ Bhasanta, Poñ Ākula and Poñ Vijayanana of Pādamula.
(7-8) The name of servants for the Yamahasitta and Padamula group.
(8-9) The names of appointing officials, Mratañ Naraysvami and Raksmijaya.
(9-11) The name of a person who was carving the inscription, Mratañ Nāgapāla,
and the witness are Mratañ Isānagana, Mratañ Sāṅ, Mratañ Jeskula, Mratañ Knmeṅ, Mratañ Kulavnḍha, Mratañ Kalpit, Poñ Ratnavises, Elderly of the village, and the court.
(12) The offerings to the god.
(12-13) The waning to whom the offerings and servants are removing from the temple and the god.
(14) Unfinished sentence.
