នាពេលកន្លងមក AMS អរិយធម៌ខ្មែរ បានចុះផ្សាយរួចហើយនូវអត្ថបទស្ដីពី « “ខ្ញុំ” ក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរ» ដោយលើកទឡ្ហីករណ៍ មកជម្រះមន្ទិល និងបដិសេដទស្សនៈដែលអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួននាពេលកន្លងមក តែងយល់ថាពាក្យ «ខ្ញុំ» ត្រូវនឹងពាក្យបារាំងថា «Esclave» និងអង់គ្លេសថា «Slave» ដែលសំដៅដល់ទាសករ។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងបន្តពិនិត្យមើលលើបម្រែបម្រួលនៃការប្រើប្រាស់ពាក្យ «ខ្ញុំ» និង «អញ» ព្រមទាំងពិនិត្យលើប្រភពពាក្យទាំងពីរនេះ តាមរយៈឯកសារសិលាចារឹកភាសាខ្មែរបុរាណ និងឯកសារដទៃទៀត។
មនុស្សខ្មែរជាទូទៅ យល់គ្រប់គ្នាទៅហើយថាពាក្យ «ខ្ញុំ» និង «អញ» គឺជាពាក្យប្រើសម្រាប់ហៅខ្លួនឯង ឬហៅតាមរបៀបវេយ្យាករណ៍ថាជាសព្វនាមបុរិស បុរសទី១ ដូចគ្នា។ ដែលខុសគ្នានោះ គេបានធ្វើបន្លែកពាក្យទាំងពីរនេះដោយចាត់ទុកថាពាក្យ «ខ្ញុំ» ជាពាក្យសមរម្យ រម្យទម រាបសា សម្រាប់អ្នកផងទៅប្រើក៏បាន ឬសម្រាប់អ្នកមានវ័យតិច ឋានៈទាប ប្រើជាមួយអ្នកមានវ័យច្រើនជាង ឋានៈខ្ពស់ជាង។ ចំណែកឯពាក្យ «អញ» បើយើងមើលតាមវចនានុក្រមខ្មែរយើងឃើញថា ពាក្យនេះចាត់ទុកជាអញ្ញត្រសព្ទនៃពាក្យ «ខ្ញុំ» ជាសម្ដីកូនក្មេងនិយាយរកគ្នា អ្នកមានវ័យឬឋានៈស្មើគ្នានិយាយរកគ្នាដោយស្និទ្ធស្នាល អ្នកមានវ័យឬឋានៈខ្ពស់ជាង និយាយទៅអ្នកមានវ័យឬឋានៈទាបជាងដោយស្និទ្ធស្នាល។ កាលបើនិយាយជាសាធារណ៍ឬជាផ្លូវការ ខ្មែរយើងពុំសូវឬពុំឱ្យតម្លៃតែម្ដង លើការប្រើពាក្យ «អញ» នេះឡើយ។
តាមរយៈភស្ដុតាងសិលាចារឹក ពាក្យ «ខ្ញុំ» សម័យមុនអង្គរ មានសំណេរជា «ក្ញុំ»
(K. ៦៖ ប.៣ និង ៩; K. ១៨៖ ប.៦, ១២, ២១ និង ៣០…) «ក្ញុំម៑» (; K. ១៨៖ ប.២; K. ៣៨៖ ប. ៧…) «ក្ញុម៑» (K. ៤២៣៖ ប.១) «ក្ញុម្ម» (K. ៥៤៖ ប.៧) «ក្ញំ» (K. ៤៥១ត្បូង៖ ប.២ និង១១) «ក្ញៅំ» (K. ៥៦១៖ ប.២៣) និង «ក្យុំ» (K. ៣៨៨គ៖ ប.៦)។ មកដល់ដើមសម័យអង្គរ សំណេរ «ក្ញុំ» នៅតែបន្ដប្រើ ជាពិសេសនៅដើមសម័យអង្គរ និងបន្ទាប់មកទៀតគឺសំណេរ «ខ្ញុំ ខ្ញុំម៑ ខ្ញុំម ខ្ញុម៑ ខញុំ» គឺមានការផ្លាស់ប្ដូរពីការកត់ត្រាដោយអក្សរ «ក» មកជាអក្សរ «ខ» វិញ។ លុះរហូតមកដល់សម័យកណ្ដាល សំណេរពាក្យនេះ ពុំសូវជាខុសប្លែកអ្វីពីសម័យអង្គរឡើយ ដែលមានសំណេរដូចជា «ខ្ញុំ ខ្ញុំម ខ្ញុំម្ម ខ្ញុម ខ្ញំ ខ្ញំម ខ្ញម»។
អ្នកស្រាវជ្រាវខាងភាសាខ្មែរបុរាណ បានពន្យល់ពាក្យ «ក្ញុំ» ថាមកពីពាក្យឫស «*ញុំ/ញុម៑» និងផ្នត់ដើម [ក៑-]។ លោកបណ្ឌិត ឡុង សៀម បានពន្យល់ថា ពាក្យ «ញុម៑» នៅក្នុងភាសាមនបុរាណ ប្រែថា «អ្នកផ្គត់ផ្គង់ ឬ អ្នកបម្រើសេចក្ដីត្រូវការរបស់លោកសង្ឃនៅក្នុងវត្តអារាម»។ នៅក្នុងវចនានុក្រមសិលាចារឹកមន បានពន្យល់ថា «ញុម៑/ញូម៑» ជាពាក្យដាក់នៅខាងដើមនរនាមដែលជាក្រុមអ្នកបម្រើតាមវត្តអារាមនៅក្នុងន័យនេះហើយ ដែលលោកបណ្ឌិត ឡុង សៀម បានបន្ដពន្យល់ថាពាក្យមនមួយនេះ ក៏ពុំមានន័យខុសប្លែកប៉ុន្មានពីពាក្យខ្មែរសម័យទំនើបថា «ញោម» ដែលមានន័យថាពុទ្ធបរិស័ទជើងវត្ត ហើយក៏ជាឧបដ្ឋាកឬអ្នកផ្គត់ផ្គង់វត្តអារាម។ តាមអ្វីដែលបានពន្យល់ខាងលើនេះ យើងគួរចាប់អារម្មណ៍បន្ដិចលើពាក្យ «ខ្ញុំ» ដែលយើងនិយាយជាសាមញ្ញទូទៅស្ទើរគ្រប់គ្នាថា «ញុំ» នោះ យើងអាចពិនិត្យបានតាមរយៈទិដ្ឋភាពពីរយ៉ាង។ ករណីទីមួយ សម្ដីដែលយើងនិយាយជា «ញុំ» អាចជាពាក្យដែលយើងនិយាយក្នុងទម្រង់ជាឫសរបស់ពាក្យ «ខ្ញុំ» ចំណែកឯករណីទីពីរ គឺជាការលេបសូរខាងដើមនៃពាក្យ «ខ្ញុំ» ដែលសង្កេតឃើញមានដូចករណីពាក្យ ផ្សារ > *សារ, អង្គុយ > *ង្គុយ > *គុយ, ស្ល > *ឡ, ស្លា > *ឡា, ស្លាប់ > *ឡាប់, ស្លែង > *ឡែង, ផ្ទះ > *ទះ ។ល។ ក្នុងករណីដែលស្រៈ ព្យញ្ជនៈ ឬព្យាង្គដើមពាក្យបានបាត់បង់នៅពេលបន្លឺសូរ នៅក្នុងភាសាវិទ្យាហៅថា «បុព្វលុប/អាទិលុប»។
តាមរយៈអត្ថបទសិលាចារឹកភាសាខ្មែរសម័យមុនអង្គរនិងអង្គរ ពាក្យ «ខ្ញុំ» ពុំប្រើជាពាក្យសម្រាប់ហៅខ្លួនឯង ឬសព្វនាមបុរិសបុរសទី១ នោះឡើយ។ ពាក្យនេះ ប្រើសម្រាប់សម្គាល់តែអ្នកបម្រើឬខ្ញុំបម្រើព្រះ ព្រះមហាក្សត្រ ព្រាហ្មណ៍ ព្រះសង្ឃ ឬមន្ត្រីធំជាដើម ពោលគឺសំដៅដល់អ្នកធ្វើកិច្ចការងារនៅក្នុងប្រាសាទ វត្តអារាម ឬរាជវាំងជាដើម។ លុះមកដល់សម័យកណ្ដាល ទើបយើងសង្កេតឃើញនៅក្នុងសិលាចារឹកនាប្រាសាទអង្គរវត្ត ចាប់ផ្ដើមឃើញប្រើពាក្យនេះហៅខ្លួន ជាសព្វនាមបុរសទីមួយ។ ខាងក្រោមនេះជាឃ្លាឧទាហរណ៍ដកស្រង់ឃ្លាមានពាក្យ «ខ្ញុំ» ពីសិលាចារឹកគ្រប់សម័យកាល៖
—————————————————–
Khñum and Añ (part 1)
An article about Khñum in Khmer inscription was published in AMS Khmer Civilization. The author argued that the word Khñum does not mean Esclave in French or Slave in English. Khñum in Khmer inscription is a worker or servitor. This article will discuss the change of using the word Khñum and Añ. Importantly, this article will use inscriptions and other scholarships to find the source of these two words.
Khmer people use the word Khñum and Añ to call themselves, or the word I in grammar. Generally, Khñum understands as a polite word addressing people of all ages and positions. In contrast, the word Añ means Khñum, but it uses among kids or people of the same age and who have a close relationship. The word Añ tends not to use in public and formal.
According to the inscription, Khñum in the Pre-Angkorian period written as Kñuṃ (K.6 line 3, 9 and K18 line 6,12, 21 and 30) or Kñuṃm (K18 line 2; K38 line 7) or Kñum (K423 line 1) or Kñumma (K54 line 7) or Kñṃ (K451 S line 2,11) or Kñauṃ (K561 line 23) or Kyṃ (K388 Ga line 6).
Until the Angkorian period, Kñuṃ was still used, especially early in the Angkorian period. Later, this word was written as Khñuṃ, Khñuṃm, Khñuṃma, Khñum, and Khañuṃ. The alphabet Ka was changing to Kha.
In the middle period, the word did not have much change. It was written as Khñuṃ, Khñuṃma, Khñuṃmma, Khñuma, Khñṃ, Khñṃma, Khñma. Epigraphist explains that Kñuṃ comes from the root Ñṃ/ Ñuṃ and letter Ka. Based on professor Long Seam, Ñuṃ in Mon language means supplier or servitor of the monk in the monastery. In the dictionary of Mon inscription, Ñuṃ/ Ñūṃ is the word the put before the name of a person who gives the service in the pagoda. Accordingly, professor Long Seam explains that this word is similar to the Khmer word, Ñoma, which means Buddhists who support and supply the monastery.
Based on the above explanation, Khñuṃ generally speaks as Ñuṃ could use in two aspects. Firstly, Ñuṃ could be the root of Khñuṃ.
Secondly, it is the silent sound of the word in the front. The similar cases could be seen on the word Psar> Sar, Angkuy> Ngkuy>Kuy, Slo>Lo, Sla>La, Slap>Lap, Sleng>Leng, Pteh>Teh. Etc.
According to inscriptions in the Angkorian period, Khñuṃ did not use as I. It used to call servitor of the King, God, Monk and higher-ranking person. It referred to people who work in the temple, monastery or royal palace. In the middle period, Khñuṃ was used as I.
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
