សិលាចារឹកនេះរកឃើញនៅក្នុងកំឡុងឆ្នាំ២០០៧ នៅពេលក្រុមឈ្មួញទិញអាចម៍ដី កាយយកអាចម៍ដីនៅទួលអង្គក្រសាំងឆ្មារ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិព្រែកំពឹស សង្កាត់ព្រែកកំពឹស ខណ្ឌដង្កោ រាជធានីភ្នំពេញ។ ក្រុមអ្នកកាយដីនិងដឹកដីទាំងនោះ ពុំដឹងថាខ្លួនកាយបានវត្ថុបុរាណមួយចំនួននោះទេ។ លុះពេលដឹកដីនោះទៅដីចាក់បំពេញដីផ្ទះរបស់លោក អ៊ុយ សាខឿន ជាប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងភូមិក្រាំងស្វាយ សង្កាត់ព្រែកកំពឹស ខណ្ឌដង្កោ រាជធានីភ្នំពេញ ទើបបានប្រទះឃើញនូវផ្ទាំងសិលាចារឹកនេះ ព្រមទាំងស្នានទ្រនីផង។ លោក អ៊ុយ សាខឿន ក៏បានរក្សាទុកវត្ថុបុរាណទាំងពីរនេះរហូតមក ប៉ុន្ដែការរក្សានេះត្រូវបានចល័តដាក់នៅទីតាំងផ្សេងៗគ្នា ព្រោះគាត់ត្រូវការកន្លែងសម្រាប់សាងសង់ផ្ទះថ្មី។ ពេលមួយសិលាចារឹកនេះ បានបែកបាក់ជាបីបំណាក់ ព្រោះត្រូវឡានដឹកដីកិនបាក់។
សិលាចារឹកនេះ ចារនៅលើថ្មស្រទាប់ ដែលមានកម្ពស់អតិបរមា៩៧ស.ម. ទទឹង៤២ស.ម. និងកម្រាស់៨,៥០ស.ម.។ កម្ពស់អត្ថបទចារឹកជាមធ្យមមានប្រវែង៣៦ស.ម. ទទឹងចារឹកអត្ថបទជាមធ្យមមានប្រវែង៣៤ស.ម. និងមានគម្លាតចារអក្សរបន្ទាត់នីមួយៗ ជាមធ្យមមានប្រវែងចន្លោះពី២ស.ម. ទៅ៣ស.ម.។ ថ្មស្រទាប់បែបនេះ គេសង្កេតឃើញនិយមប្រើប្រាស់តែនៅសម័យមុនអង្គរ ប៉ុន្ដែអត្ថបទចារឹកនេះមានចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជឆ្នាំ១០៨៤ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ១១៦២ ស្ថិតនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទយសោវម៌្មទេវទី២ (១១៦០-១១៦៥ គ.ស.) ទៅវិញ។ ការណ៍នេះ ក៏ជួបប្រទះច្រើនកន្លងមកហើយ គឺសន្លឹកថ្មដែលជ្រើសរើសយកមកចារនោះ ជាសម្ភារៈសំណង់ដែលប្រើប្រាស់ក្នុងសំណង់ប្រាសាទសម័យមុនអង្គរ និងក្រោយមកនៅពេលប្រាសាទដើមនោះបាក់បែកខូចខាត ឬត្រូវរុះរើចោល គេក៏យកផ្នែកផ្សេងៗនៃសំណង់នោះមកប្រើតាមតម្រូវការ។ ដូច្នេះហើយយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា នៅម្ដុំទីរកឃើញសិលាចារឹកនោះ ប្រាកដជាមានបុរាណដ្ឋានកាលពីសម័យមុនអង្គរជាក់ជាពុំខាន និងមានមនុស្សរស់នៅគោរពបូជាបន្ដសកម្មភាពទីនោះរហូតមក យ៉ាងហោចណាស់ក៏ដល់ស.វ.ទី១៣ ដូចមានសិលាចារឹកនេះជាភស្ដុតាងផងដែរ។ អ្វីដែលគួរបញ្ជាក់បន្ថែមនៅទីនេះ គឺនៅតំបន់ដែលរកឃើញសិលាចារឹកនេះ មានបុរាណដ្ឋានសម័យមុនអង្គរមួយចំនួនដែលយើងអាចស្គាល់បានដូចជា វត្តព្រះធាតុ ទួលក្រាំងព្រះពុទ្ធ វត្តប្រាសាទ និងវត្តជើងឯក ជាដើម។
សិលាចារឹកនេះបានបាក់ជាបីបំណាក់ នៅផ្នែកខាងស្ដាំត្រង់បន្ទាត់ទី៧ដល់ទី១១ មានបាត់បំណែកមួយដុំដែលនាំឱ្យបាត់អក្សរមួយចំនួន ប៉ុន្ដែនៅសល់អក្សរ៩៩ភាគរយដែលអាចអានបាន។ អត្ថបទមានចំនួន១២បន្ទាត់ ចារជាភាសាខ្មែរបុរាណ និងអក្សរខ្មែរបុរាណ នៅក្នុងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ១១៦២។ អក្សរដែលប្រើចារលើសិលាចារឹកនេះ មានទម្រង់ជាអក្សរមូលជ្រៀង ជាអក្សរដែលមិនប្រើជាផ្លូវការលើសិលាចារឹករបស់ព្រះរាជាឡើយ ឬអាចនិយាយបានថាជាទម្រង់អក្សររបស់អ្នកស្រុកប្រើប្រាស់។
អត្ថន័យនៃសិលាចារឹកនេះ គឺជាបញ្ជីតង្វាយខ្ញុំបម្រើព្រះ ឬពលព្រះចំនួន៧នាក់ និងដីស្រែទំហំពង្រោះ៧ថ្លួង ២ជើ ៣លិះ ដែលគេថ្វាយចំពោះព្រះនៅទីនោះ។ តង្វាយទាំងនោះ គឺជាអំពើបុណ្យរបស់តេងដូនកញ្ស្នំហោតា ព្រះគ្រូសុន្ទរមតីជាដើម។
(ហ៊ុន ឈុនតេង និង ឡា សុខហេង, ២០១៦)
អត្ថបទអំណានអត្ថបទជាអក្សរខ្មែរទំនើប
១- ១០៨៤ឝកមងិយឝក
២- វ្យររោចមាគ៌ិ្គ(ឝិរ)កត៌ិ្តកលេយ អាទិត្យវារ
៣- គីនុយេង៑នាកញ្ស្នំស្ឋាបកវ្រះវុទ្ធរូបនុរូប
៤- វ្រះអំតេងជេជ្មៅតេង្ត្វនកញ្ស្នំហោតាវ្រះគុរុសុន្ទ
៥- រមតិតជាយ(ជ)មានវ្រះគុរុសាសនបន្ទិត ខ្ញុំនុឝ្រេ
៦- តជាជំ[ន្វន៑]រោះតបាញ្ជីយនេះ តៃកំវ្វកក្វន
៧- តៃកន្សុត តៃកន្រាតក្វនតៃសុលភ្ភ តៃកន្ឋីរ
៨- ឝិកន្សំ ឝិកន្ធន ផ្សំខ្ញុំប្រំវ្យល ឝ្រេបទិ[[គះ]]
៩- េ[្រ]ឝ {3} (ទក្ឞិ)ណនោះវ្រោះថ្ល្វង៑២ជេ២ ឝ្រេ៣ [[បឝ្ចិ]]
១០- មត្រវាង៑វាយនៃឫតិវ្រះវ្រោះថ្ល្វង៑៣ ឝ្រេជេង៑ {1?}
១១- ម្វេង៑បឝ្ចិមវ្រះឝ្រេ២ អំវ្យរវ្រោះថ្ល្វង៑២ជេ១លិះ៣
១២- ផ្សំវ្រោះថ្ល្វង៑ប្រ[[ំ]]វ្យល៑ជេ២លិះ៣
អត្ថបទប្រែសម្រួលជាភាសាខ្មែរទំនើប
មហាសករាជឆ្នាំ១០៨៤ (១១៦២ គ.ស.) ឆ្នាំមមី ពីររោច ខែមិគសិរ ខែកត្តិក(នៅ?)ឡើយ ថ្ងៃអាទិត្យ គឺនូវយើងនៅកញ្ន្សំអ្នកសាងព្រះពុទ្ធរូបនិងរូបព្រះអំតែងជេជ្មៅ។ តេងដូនកញ្ស្នំហោតា ព្រះគ្រូសុន្ទរមតី គឺជាយជមានព្រះគ្រូសាសនបណ្ឌិត។ ខ្ញុំបម្រើនិងស្រែដែលជាជំនូនតង្វាយមានដូចកត់ត្រាក្នុងបញ្ជីនេះ។ តៃកំវ្វក(និង)កូន(គឺ)តៃកន្សុត តៃកន្រាត់(និង)កូន(គឺ)តៃសុលភ្ភ តៃកន្ថីរ សិកន្សំ សិកន្ធន ផ្សំទាំងអស់ខ្ញុំបម្រើ៧នាក់។ ស្រែ— ស្រែ—ខាងត្បូងនោះ ទំហំពង្រោះ២ថ្លួង ២ជើ ៣ស្រែ ខាងបស្ចិមត្រពាំងពាយ ខាងនិរតីព្រះ(/ប្រាសាទ) ទំហំពង្រោះ៣ថ្លួង ស្រែជើង-ម្វេង ខាងបស្ចិមព្រះ ២ស្រែ ទំហំពង្រោះ២ថ្លួង ១ជើ ២លិះ។ ផ្សំទំហំពង្រោះទាំងអស់៧ថ្លួង ២ជើ ៣លិះ៕
—————————————–
Tuol Ang Krasang Chhmar Inscription K. 1439 (Part 1)
This inscription was found in 2007 when a group of traders buying land were excavating at Tuol Ang Krasang Chhmar in Prey Kampus village, Sangkat Prek Kampus, Khan Dangkor, Phnom Penh. Mr. Uy Sakhoeun is a resident living at the location above. He saw this inscription with Yoni pedestal and also kept those two ancient objects at his house until now. However, the inscription was broken into three parts because it was crushed by a truck.
This inscription is inscribed on a layer of stone with a maximum height of 97 cm, width 42 cm, and thickness of 8.50 cm. The whole text of the inscription is 36 cm in height, width 34 cm, and spacing of each line between 2cm to 3 cm. This type of stone was observed to be used only in the pre-Angkorian period, but this inscription dates from 1084 GE to 1162 AD, during the reign of King Yasovarman II (1160-1165 AD). This has also seen a lot in the past, the stone that was chosen to be inscribed as a construction material used in the construction of pre-Angkorian temples, and later when the original temple was damaged or demolished, they took different parts of the construction is used as needed. Therefore, we can conclude that around the place where the inscription was found, there must have been sites from the pre-Angkorian period, and people lived and worshiped there until at least the 13th century. As with the inscription, this is also evidence. What should be noted here is that in the area where this inscription was found, there are some pre-Angkorian sites that we can know, such as Wat Preah Theat, Tuol Kraing Preah Puth, Wat Prasat, and Wat Choeung Ek.
The inscription was broken into three pieces but 99% of the letters remained legible. The text consists of 12 lines inscribed in the ancient Khmer language and this ancient Khmer letter is in 1162 AD. The letters on the inscriptions are in the form of round letters and are not officially used for the royal inscriptions, or in other words that the shape of the letters is used by the locals. The meaning of this inscription is the list of offerings of god slave or seven slaves and seven fields of land, seven Thluong (type of woven basket), two Cheu, three Liah (small round basket), which are offered to the gods there. Those offerings are the meritorious act of Teng Daun Kangsnom Hota, Preah Krou Sundramati, and so on.
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
