ឧបោសថាគារ ជាអគារដែលមានព័ទ្ធសីមា សម្រាប់ភិក្ខុសង្ឃប្រជុំគ្នាធ្វើសង្ឃកម្មហើយដែលសព្វថ្ងៃខ្មែរហៅថា “វិហារ”។ពាក្យឧបោសថាគារ ឃើញនៅប្រើលើខ្លោងទ្វារ វិហារបុរាណវត្តបុទុមរង្សី ស្ថិតនៅក្នុងឃុំព្រះប្រសប់ ស្រុកខ្សាច់កណ្តាល ខេត្តកណ្តាល។ យោងតាមខ្លឹមសារចារឹកកត់ចំណាំខ្លីមួយនៅលើខ្លោងទ្វារនោះដែរញ្ជាក់ថា វិហារបុរាណនេះកសាងក្នុងពុទ្ធសករាជ២៤៦៩ (គ.ស.១៩២៦) សង់អំពីឈើ និងកំបោរបាយអ ហើយមានតឹកតាងថែទាំជួសជុលជាបន្តបន្ទាប់រហូតគង់វង្សមកដល់សព្វថ្ងៃ នៅទន្ទឹមនឹងវិហារថ្មីដែលសង់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩៥។
វិហារបុរាណវត្តបុទុមរង្សីមានទទឹងប្រហែល១០ម៉ែត្រ បណ្តោយប្រហែល១៩ម៉ែត្រ ហើយដើមឡើយទំនងកសាងនៅលើខឿនថ្នាក់ៗ ដែលមានជណ្តើរឡើងគ្រប់ទិស។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៩០ ខឿនថ្នាក់ទី២ (ខាងលើ) បានចាក់បេតុងពង្រីកធ្លាដើរប្រទក្សិណ ព្រមទាំងលម្អដោយបង្ហាន់ដៃនាគជណ្តើរឡើងផង។ ក្នុងឆ្នាំ២០១៨ ខឿនថ្នាក់ទី១ (ខាងក្រោម) បានពង្រីកឱ្យកាន់តែទូលាយ និងរៀបចំក្រាលថ្ម ព្រមទាំងដាក់បង្កាន់ដៃនាគព័ទ្ធជុំវិញ ឱ្យក្លាយជាធ្លាស្មើគ្នារួមជាមួយវិហារថ្មី។ ប៉ុន្តែទោះបីមានស្លាកស្នាមកែលម្អច្រើនលើកច្រើនគ្រាយ៉ាងណាក៏ដោយ ទម្រង់រចនាសម្ព័ន្ធសំណង់វិហារចាស់នេះ ហាក់នៅរក្សាលក្ខណៈដើមច្រើន ពិសេសគឺរចនាសម្ព័ន្ធដំបូលវិហារ និងផ្នែកខាងក្នុង។
ទម្រង់វិហារវត្តបុទុមរង្សី ជាប្រភេទវិហារជហ្វាបួន ឬហៅថាវិហារបុរាណ។ វិហារនេះមានលក្ខណៈសាមញ្ញ និងពុំសូវតុបតែងក្បូរក្បាច់រចនាច្រើនឡើយ។ ដំបូលប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ រាងជ្រាលពីរថ្នាក់សងខាង ហើយដំបូលមុខក្រោយផ្នែកខាងក្រោមហោជាងរាងជ្រាលមួយថ្នាក់។ ចុងមេដំបូលមុខបំពាក់ជហ្វាពីរ ចុងមេដំបូលក្រោយបំពាក់ជហ្វាពីរ ព្រមទាំងមានលម្អដោយនាគដងក្តារតាមចុងចែងនីមួយៗ។ រីឯរងស្បូវព័ទ្ធជុំវិញគេប្រើជាបន្ទះក្តារធម្មតា ពុំមានក្បាច់រចនាអ្វីទេ។
ដោយឡែកចំពោះហោជាងទាំងសងខាងនៃវិហារ ជាប្រភេទហោជាងរៀបឥដ្ឋបូកកំបោរបាយអមានលក្ខណៈត្រង់ស្មើជញ្ជាំង។ សព្វថ្ងៃហោជាងខាងកើតស្ថិតនៅកំបាំងនឹងស្លឹកពោធិមួយភាគធំ តែនៅអាចមើលឃើញខ្លះថា គេរចនាជាក្បាច់យ៉ាងសាមញ្ញរំលេចជុំវិញទេពមួយអង្គ(?) ទ្រង់មកុដ បង្ហាញត្រឹមពាក់កណ្តាលព្រះកាយ ព្រះហស្ថប្រណម្យ។ នៅតាមទងក្បាច់ខ្លះ មានលម្អដោយរូបបក្សាបក្សីផ្សេងៗផង។ រីឯហោជាងផ្នែកខាងលិច ក៏មានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលហោជាងខាងកើតដែរ ពោលគេពុំប្រើក្បាច់ចាក់ពុម្ពស៊ីម៉ងត៍ទេ តែហោជាងនេះគេរចនាលម្អដោយក្បាច់ផ្កាភ្ញីព័ទ្ធជុំវិញបល្ល័ង្កខ្ពស់មួយ ដែលមានដំរីក្បាលបីនៅពីលើ ព្រមទាំងមានទេពមួយអង្គគង់លើដំរីនេះ។ បើតាមកាត់ស្មាន ទេពមួយអង្គគង់លើដំរីក្បាលបីនេះប្រហែលជាព្រះឥន្រ្ទគង់លើដំរីឰរាវ័ណ ដែលយើងតែងសង្កេតឃើញថាខ្មែរនិយមឆ្លាក់លម្អតាមផ្នែកផ្សេងៗនៃសំណង់ប្រាសាទបុរាណនានា តាំងពីសម័យមុនអង្គររហូតមក។ ចំពោះរចនាសម្ព័ន្ធជញ្ជាំងវិហារ យើងសង្កេតឃើញមានទ្វារចំហៀងម្ខាង៣ និងទ្វារមុខក្រោយម្ខាង២ (សរុប១០ទ្វារ) តែពុំមានបង្អួចដូចវិហារបុរាណផ្សេងៗ។ នៅលើទ្វារខាងមុខក្រោយទាំងបួនគេបានរចនាដោយក្បាច់លម្អបន្តិចបន្តួច តែទ្វារចំហៀងទាំង៦ ជាទ្វារលាត។
ចំណែកឯផ្នែកខាងក្នុងវិហារ ត្រង់ចុងខាងលិចបំផុតនៃល្វែងគ្រឹះ មានបដិមាព្រះជីវ៍ធំមួយអង្គតម្កល់ខ្ពស់ជាងគេបង្អស់លើបល្ល័ង្កបីថ្នាក់(រូបលេខ៦)។ បដិមាព្រះជីវ៍អង្គនេះសាងអំពីស៊ីម៉ងត៍ ក្នុងកាយវិហារផ្ចាញ់មារ តែលើផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្រោយ ជាគំនូរដើមពោធិ និងទេសភាពទឹកជ្រោះ ដែលប្លែកពីវិហារភាគច្រើននៅត្រង់ផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្រោយព្រះជីវ៍ គេតែងគូរត្រង់អន្លើព្រះផ្ចាញ់មារ និងរូបនាងគង្ហីងព្រះធរណីលើបល្ល័ង្ក។
នៅផ្នែកខាងក្នុងវិហារនេះដែរ មានសសរឈើពីរជួររត់ត្រង់អមសងខាងល្វែងគ្រឹះនិងសសរឈើជាប់ជញ្ជាំងជុំវិញ ទល់ទ្រគ្រឿងបង្គុំឈើផ្សេងទៀតនៅផ្នែកខាងលើ។ តាមការសង្កេត សសរមួយចំនួនដែលប្រើក្នុងវិហារនេះច្រើនជាសសរចាស់ធ្លាប់ប្រើ ដ្បិតមានស្នាមត្រណាប់ និងស្នាមតជាដើម។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក៏ដោយ សសរទាំងនោះសុទ្ធតែដាក់តម្កល់លើជើងសសរបេតុងកម្ពស់ប្រហែលកន្លះម៉ែត្រ ហើយត្រង់មុខតំណ ឬស្នាមដាប់ គេប្រើបច្ចេកទេសបំពេញដោយសាច់ឈើ ឬស៊ីម៉ងត៍ រួចលាបលន និងគូរក្បាច់លម្អពីលើយ៉ាងរស់រវើកស្ទើរមើលពុំដឹង។ រីឯពិតាន ពុំមានលាបពណ៌ ឬគូរលម្អជាគំនូរ ឬសាច់រឿងអ្វីឡើយ ពោលជាពិតានឈើធម្មតា ហើយសន្លឹកក្តារនីមួយៗនៃពិតានរៀបទទឹងបន្តគ្នារហូតពេញល្វែងគ្រឹះ ពីលើព្រះជីវ៍រាយរហូតដល់ក្រោមគល់ហោជាងខាងកើត។ ការនិយមប្រើពិតានឈើបែបនេះ យើងសង្កេតឃើញមានតាមបណ្តាវិហារបុរាណជាច្រើនផ្សេងទៀតដែរ។
គំនូរវិហារបុរាណវត្តបុទុមរង្សី ជាគំនូរនិយាយអំពីរឿងពុទ្ធប្រវត្តិ និងរឿងជាតកដូចបណ្តាវិហារទូទៅដែរ។ បើផ្អែកលើសំណេរលើផ្ទាំងគំនូរក្នុងវិហារឱ្យដឹងថា ចាប់ផ្តើមសាងសង់ដើមឆ្នាំ១៩៨៤។ ក្នុងន័យនេះ ប្រហែលបញ្ជាក់អំពីការចាប់ផ្តើមសាងសង់បន្តក្រោយសម័យសង្រ្គាម ដូចជាការជួសជុល និងគូរគំនូរជាដើម។ លើសពីនេះនៅរវាងឆ្នាំ១៩៩២ គេឃើញមានតឹកតាងគូរបន្ថែមត្រង់ចន្លោះខ្លះទៀត ជាពិសេសគឺគំនូរក្នុងរឿងជាតកជាដើម។
សរុបមក វិហារបុរាណវត្តបុទុមរង្សី ជាសំណង់ពុទ្ធសាសនាដ៏សំខាន់ មានអាយុកាលជិត១០០ឆ្នាំ ដែលបានប្រើប្រាស់សម្ភារៈសំណង់ចាស់សម្រាប់សាងសង់ ហើយជាវិហារពុំសូវមានក្បាច់រចនាលម្អលើសំណង់ស្ថាបត្យកម្មច្រើនឡើយ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ តាមរយៈគំនូរលើជញ្ជាំងបង្ហាញឱ្យថាវិ ហារនេះក្រោយបានសាងសង់ហើយភ្លាម គេពុំបានគូររឿងពុទ្ធប្រវត្តិ ឬរឿងជាតកផ្សេងៗទេ។ ទិដ្ឋភាពនេះ យើងសង្កេតឃើញមាននៅវិហារបុរាណផ្សេងៗទៀតដែរ។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី សព្វថ្ងៃវិហារនេះហាក់មានសភាពទ្រុឌទ្រោមខ្លាំង ប្រេះជញ្ជាំង របើកការ៉ូបាត និងមានកណ្តៀរស៊ីបំផ្លាញឈើដោយអន្លើៗ៕
————————————-.
The Vihara of Botum Rangsei pagoda
Uposathāgāra is a hall that is surrounded by stone boundary marks called Sima. Also, it calls Vihara. The word Uposathāgāra mentions at the entrance of Botum Rangsei pagoda which is located in Preah Prasab commune, Khsach Kandal district, Kandal province. Accordingly, the Vihara was built in 2469 BE or 1926 CE. It is built of wood and applied stucco. This Vihara has continuously been preserved and restored and now standing next to the new Vihara built-in 1995.
The Vihara has ten meters in width and nineteen meters long, standing on a multiple-level base. In 1990, the second level of the base has been enlarged for the procession. In 2018, the first level was enlarged, making the floor and putting Naga balustrade to create a new space. However, the renovation did not change the aspect of the ancient structure, especially the roof and interior.
The Vihara a four Jvars or ancient Vihara. It is simple. The roof is covered by fish scale tiles and the Naga body wooden planks laying down from each Jvar. Furthermore, Rang Sbov or the planks of wood that are placed just underneath the edges of the roof have no decoration. Both pediments are made of bricks and coated with stucco. The pediment at the east is decorated with half body crowned deity who holds his hand in a praying posture. The motifs are also mixed with the figure of the birds. The west pediment is similar to the east. However, it has no concrete molding motifs. There is an image of Indra on three heads elephant. Each wall in the south and the north has three doors. Also, there are two doors in the front and two doors in the back. It is absent the window.
The west part of the interior has a big statue sitting on the three levels pedestal. It is made of concrete and in Bhumisparsa mudra. The wall at the back of the statue was painted with a Bodhi tree and a waterfall which is not common. It has two rows of wooden columns. Remarkably, some columns have been used as they have matching traces and joining parts. All the wooden columns are standing on a concrete base of about half a meter in height. The connection part has been painted with beautiful motifs. Furthermore, the ceiling is an arrangement of plain wooden planks. The same material and arrangement are also found in other Viharas.
The painting is the story of Buddha and the common Jataka scenes. Moreover, the scripts on the edge of the painting show the Vihara was built in 1984 which was after the war. In 1992, some parts of the painting were added especially about Jataka. To sum up, the Vihara of Botum Rangsei pagoda is an important religious building. It is about 100 years. It used old materials to build and does not have many decorations. According to the painting, the Vihara did not paint after the construction. In the present day, the structure is aging, cracking, detaching, and also attacked by termites.
អត្ថបទដើម៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
