សិលាចារឹកមួយផ្ទាំងនេះ មានអក្សរចារឹកសង្ខាង ចារនៅលើថ្មភក់ព័ណ៌ផ្កាឈូក រចនារូបរាងជាសីមាស្តម្ភ មានកម្ពស់ ៩៨ ស.ម. បន្ទារ២៦.៥ ស.ម. និងកម្រាស់ ១៩ ស.ម.។ សិលាចារឹកនេះ បានប្រទះឃើញនៅពេលគ្រឿងចក្រកាយដីប្រឡាយក្បែរវត្តពោធិ៍វិន័យរោគ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិរោគ ឃុំស្ពានស្រែង ស្រុកភ្នំស្រុក ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ។ ក្នុងអំឡុងខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩ ក្នុងពេលមន្ត្រីជំនាញបុរាណវិទ្យារបស់មន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្ត ចុះស្រាវជ្រាវនិងស្រង់ទិន្នន័យបុរាណដ្ឋានក្នុងស្រុកភ្នំស្រុក ក៏បានប្រទះឃើញសិលាចារឹកនេះ នៅក្នុងបរិវេណវត្ត។ បន្ទាប់មក នៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០១៩ សិលាចារឹកនេះបានយកមករក្សាទុកនៅសារមន្ទីរខេត្តបន្ទាយមានជ័យ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ផ្ទៃចារឹកអក្សរ ខាត់រំលីងរាបស្មើល្អ ឯផ្នែកសង្ខាងនិងខាងក្រោមពុំបានសម្អាតឱ្យរាបស្មើល្អទេ។ ផ្ទៃអត្ថបទខ្លះបានខូចខាតដោយសារថ្មរបេះបែក និងទំនងជាខូចខាតខ្លះពេលគ្រឿងចក្រកាយដីប៉ះចំ។ ប្រការនេះ នាំឱ្យមានការលំបាកបន្ដិចបន្ដួចចំពោះការស្វែងយល់អត្ថន័យឃ្លាខ្លះដែលដាច់រលុបនោះ។ អត្ថបទចារឹកទាំងសង្ខាងនេះ មានអក្សរសរុបចំនួន ៣៩ បន្ទាត់ ដែលផ្ទាំងក មានចំនួន ២៥ បន្ទាត់ និងផ្ទាំងខ មានចំនួន ១៥ បន្ទាត់។ នៅផ្ទាំងខ ចាប់ពីពាក់កណ្ដាលបន្ទាត់ទី៧ មានទម្រង់អក្សរប្លែកពីអត្ថបទខាងដើម។ ទម្រង់អក្សរនេះ ជាទម្រង់អក្សរជ្រៀងដៃ ដែលគួរតែជាអត្ថបទចារបំពេញបន្ថែមជាបន្ដនៅពេលក្រោយ។
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/2-21-768x1024.jpg)
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/2-1-1-768x1024.jpg)
សិលាចារឹកនេះ មានចុះកាលបរិច្ឆេទខាងដើមអត្ថបទ ប៉ុន្ដែដោយផ្ទៃថ្មរលុបដាច់បាត់មួយតួលេខ នាំឱ្យពុំអាចដឹងច្បាស់អំពីកាលបរិច្ឆេទនេះ។ យ៉ាងនេះក្ដី យើងអាចសិក្សានិងសន្និដ្ឋានអំពីកាលបរិច្ឆេទនេះបាន។ តួលេខខាងដើមដែលយើងអាចអានបាន គឺលេខ «៩», តួលេខទីពីរ រលុបដាច់បាត់, តួលេខទីបី គឺលេខ «១»។ យើងអាចជួសលេខ ត្រង់កន្លែងដែលបាត់នោះបាន និងប្រៀបផ្ទឹមកាលបរិច្ឆេទនោះជាមួយសេចក្ដីក្នុងអត្ថបទ។ ចំពោះសេចក្ដីក្នុងអត្ថបទនេះ មាននិយាយទាក់ទងនឹងសេចក្ដីក្រាបទូលថ្វាយទៅព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវ ដែលទ្រង់គង់ប្រថាប់ក្នុងរាជធានីស្រីយសោធរបព៌្វត (ឝ្រីយឝោធរបវ៌្វត)។ បើយើងជួសតួលេខ ពីលេខ «១» ដល់លេខ «៩» យើងនឹងទទួលបានកាលបរិច្ឆេទនិងរាជ្យព្រះមហាក្សត្រដូចខាងក្រោម៖
មហាសករាជ | គ្រិស្ដសករាជ | ព្រះមហាក្សត្រ |
៩១១ | ៩៨៩ | ជ័យវម៌្មទេវទី៥ |
៩២១ | ៩៩៩ | ជ័យវម៌្មទេវទី៥ |
៩៣១ | ១០០៩ | ជ័យវីរវម៌្មទេវ និង សូរ្យវម៌្មទេវទី១ |
៩៤១ | ១០១៩ | សូរ្យវម៌្មទេវទី១ |
៩៥១ | ១០២៩ | សូរ្យវម៌្មទេវទី១ |
៩៦១ | ១០៣៩ | សូរ្យវម៌្មទេវទី១ |
៩៧១ | ១០៤៩ | សូរ្យវម៌្មទេវទី១ |
៩៨១ | ១០៥៩ | ឧទយាទិត្យវម៌្មទេវទី២ |
៩៩១ | ១០៦៩ | ហស៌វម៌្មទេវទី៣ |
តាមរយៈកាលបរិច្ឆេទដែលទទួលបាន ព្រះនាមព្រះមហាក្សត្រ និងទម្រង់តួអក្សរ តួលេខដែលសមស្រប គឺមហាសករាជឆ្នាំ ៩១១ ឬ ៩២១ ដែលត្រូវនឹងរាជ្យព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៥។
ចំណពោះអត្ថន័យសំខាន់នៃសិលាចារឹកនេះ គឺជាការរៀបរាប់អំពីសាវតារដីស្រែគោល និងការកំណត់ព្រំប្រទល់ដីនេះ។ ក្នុងអត្ថបទនេះ ក៏មានចំណុចគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍មួយចំនួនផងដែរ។ សេចក្ដីបកប្រែនិងសិក្សាលម្អិត នឹងផ្សាយជូននៅភាគបន្ដ។
អំណានសិលាចារឹក
![](https://asset.ams.com.kh/khmercivilization/media/3-21-887x1024.jpg)
ផ្ទាំងក
១- ៙៩[[១/២]]១ឝកចតុ(ថ៌ិ)[[រោច៑/កេត៑?]] [មាគ៌្គ]ឝិ[រ] —
២- វារនុកំស្ដេង៑អញ៑ឝ្រីវីរេន្ទ្រា [[ធិបតិវម៌្ម???]] [ប]
៣- [ង្គំ]ថ្ប្វង៑និវេទនតធូលីវ្រះបាទ[ធូលីជេ]
៤- (ង៑)វ្រះកំម្រតេង៑អញឝ្រីជយវម៌្មទេវ[អា]
៥- យ៑នគរឝ្រីយឝោធរបវ៌្វតតេមឝាខភូមិ
៦- (ស្រេ)គោល៑តម្ឫតកធនម្រតាញឝ្រិរាជេន្ទ្រាយុទ្ធ◦គិ
៧- (តមោក៑ប្រេ/ត្រា?)តកុលេម្រតាញថ្វាយ៑បីខ្ម្យកំស្ដេង៑
៨- បង្គំថ្ប្វង៑និវេទនកាលអាយ៑វ្រះតវាង្ង◦បិស្វំ
៩- បិជ្វន្ដវ្រះកម្រតេង៑អញឝិវលិង្គអាយវ៌្វាតបុ
១០- ន្យនៃកំស្ដេង៑◦នុវភូមិស្រុក៑ស្រេកុត្វស៑តនៃអា
១១- ចាយ៌្យបន្ទិតពជ្រតស្រុក្កអន្រាយ៑វ្នុរ៑ទ្នង៑ប្រ
១២- មាន្មល្យាង្បមោក៑ទុញភូមិស្រេនោះតស្មេវ៑បិឆ្កា
១៣- (វ្រៃទុ)ក៑វ្រះស្ឋាបនា◦បិអាចាយ៌្យអ្វេង៑តិស្លាប៑ទៅ
១៤- (ហោ)ង៑◦បិយវ្រះនេះតិល្មាច៑ប-បង៑តោក៑ទៅ◦
១៥- បិអ្នក៑នេះមាន៑សំវន្ធនុវាប៑វ្រហ្មស្វំបិឱយ៑◦
១៦- (មា)ន៑វ្រះឝាសនធូលិវ្រះបាទធូលិជេង៑វ្រះកំ
១៧- ម្រតេង៑អញប្រេកំស្ដេង៑ឱយ៑រោះហមន្ដិបង្គំថ្ប្វ
១៨- ង៑និវេទន◦កំស្ដេង៑បន្ទ្វល៑វ្រះឝាសនតវាប៑
១៩- វ្រហ្មឱយ៑រោះហវ្រះឝាសនធូលីវ្រះបាទ
២០- ធូលីជេង៑វ្រះកំម្រតេង៑អញ[ប្រេ](វាប៑វ្រ)ហ្មស្ឋា
២១- បនា(វ្រះ)[[សិវលិង្គ]](ថ្វេបូជា)លេង៑រុកាលអាចាយ៌្យ◦កំ
២២- ស្ដេង៑ប្រេវាប៑វ្រហ្មចំចំនាំតវ្រះកម្រតេង៑អញ
២៣- អាយ៑វ៌្វារង្កោលិះ៥ប្រតិទិន◦ហេតុមន៑(មេភក-?)
២៤- ម្យេង៑/ល្យង៑វាប៑វ្រហ្ម–្ន(ប្រ)វេឝតោយលោញត្រល្យា
២៥- ង៑តអ្រ្យាំកំស្ដេង៑បិវាបវ្រហ្មសក្វនតកំស្ដេង៑បិ
ផ្ទាំងខ
២៦- ទៅស្ឋាបនាវ្រះនោះនុកំស្ដេង្ង៙គិចង៑វាត្តស្រេ
២៧- គោល៑◦តិបូវ៌្វប្រសប៑ស្រេសុរៃ◦តិទក្ឞិណប្រសប្ប
២៨- ស្រេតទៅតវាប៑ទ្វត៑◦តិបឝ្ចិមប្រសប្ប
២៩- ស្រេឆ្នាល៑◦តិឧត្តរប្រសប៑ស្រេអ្នក៑វ្រះតំ
៣០- ម្រ | ប្រត្យយតសង្គោល៑ប្រឝស្ដបិឱយ្តវាប៑
៣១- វ្រហ្ម◦ ស្ដេង៑អញសទាចាយ៌្យ◦ វាប៑និត៑ខ្លោញ
៣២- ស្រូជេង៑តរាញ ៙ វ្វំអាច្តិមាណវ្ឫហិ
៣៣- វិឞយ បយ៌្យង៑ វ្រះ(ពំ)លា ចញ្ចូល
៣៤- ផោង៑ គិចង៑វាត្តភូមិស្រេវ្រះអាយ៑
៣៥- ក(ន្វា)ស៑◦ តិបូវ៌្វលោ្វ[[ះ]]ប្រសប្បស្រេឝិល្បិ
៣៦- តិទក្ឞិណល្វោ[[ះ]]ប្រសប្បស្រេសមរានិវត៌្ត
៣៧- តិបឝ្ចិមល្វោ[[ះ]]ស្តុ[[ក៑]]ចាម្បប្រសប៑ស្រេអ្មិ/ស្មិត
៣៨- តិឧត្តរល្វោះប្រសប្បស្រេជៃ—
៣៩- តិវាប៑អាតឝបថ ◦