ពាទ្យ ជាប្រភេទគ្រឿងដំនិងជាឧបករណ៍តន្ត្រីដ៏ចាស់មួយនៅក្នុងចំណោមឧបករណ៍តន្ត្រីខ្មែរទាំងអស់ដោយមានទាំងរូបចម្លាក់បួន (ពាទ្យផ្លែ៨ ពីរ និង ផ្លែ៩ ពីរ) ឆ្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត(ថែវខាងជើង) ជាតឹកតាង។ យើងគួរកត់សម្គាល់ថា ឯកសារចាស់ៗនៅចុងសតវត្សទី១៩ និងដើមសតវត្សទី២០ បានឱ្យនិយមន័យទៅលើពាក្យ “ពាទ្យ” ថា “ឧបករណ៍តន្ត្រី”។ ឯចំណែកសម្តេចព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត បានឱ្យនិយមន័យទៅលើពាក្យ “ពាទ្យ” ថា៖ ជាគ្រឿងភ្លេងប្រគំ, គ្រឿងតន្ត្រីដេញដំផ្លុំកូតឬគ្រឿងតន្ត្រីទូទៅគ្រប់យ៉ាង។ ពាក្យនេះ ខ្មែរប្រើជាបរិវាសព្ទផ្សំនឹងពាក្យ ពិណ ថា៖ ពិណពាទ្យ គឺគ្រឿងភ្លេងដេញដំផ្លុំមានពិណគឺ ចាប៉ីជាដើម។
ឧបករណ៍ពាទ្យ មានផ្លែប្រាំបីនិងប្រាំបួនរៀបជាជួរពីឆ្វេងទៅស្តាំ សូរទាបទៅខ្ពស់ ក្នុងរង្វង់រាងចំណិតខែឬស្នែងក្របី។សព្វថ្ងៃ គេប្រើឧបករណ៍តន្ត្រីពាទ្យនៅក្នុងវង់ភ្លេងត្រៃលក្ខណ៍ (ទ្រាមមីង កន្ទ្រាំមីង កន្ទាំមីង ទាំមីង កន្ទ្រឹមមីងម៉ូងគ្រុំ ធម្មំ ធម្មមីង) រួមជាមួយនឹងឧបករណ៍តន្ត្រីមួយចំនួនទៀតមាន ស្រឡៃត្រៃលក្ខណ៍១ គងញីឬគងដោះ២ និងស្គរធំ១ លេងដោយតន្ត្រីករបីនាក់អង្គុយទល់ខ្នងគ្នាតំណាងឱ្យទស្សនៈត្រៃលក្ខណ៍ (អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា) សេចក្តីស្លាប់ និងការបែកចេញពីគ្នាសម្រាប់កំដរពិធីតម្កល់និងលើកសពជាពិសេសនៅខេត្តសៀមរាប ស្រុកសូត្រនិគម។
“ពាទ្យ” ជាឧបករណ៍តន្ត្រីបរមបុរាណរបស់ខ្មែរតាំងពីសម័យអង្គរ ឬមុននោះទៅទៀត។ យើងក៏អាចសន្មតបានថា ពាទ្យជាឧបករណ៍តន្ត្រីដើមដែលផ្តល់កំណើតនិងអភិវឌ្ឍន៍ដល់គងតូចនិងគងធំប្រើនៅក្នុងវង់តន្ត្រីពិណពាទ្យសព្វថ្ងៃ។ នាបច្ចុប្បន្នឧបករណ៍តន្ត្រីពាទ្យសឹងតែបាត់បង់អស់ទៅហើយ ដោយខ្មែរយើងពុំសូវប្រើវង់តន្ត្រីត្រៃលក្ខណ៍ និងមិនធ្វើពិធីតម្កល់និងលើកសពទៀតឡើយ លើកលែងតែនៅក្នុងតំបន់ខ្លះតិចតួចតែប៉ុណ្ណោះ ។
យើងគួរលើកជាសំណួរមួយចំនួន ដើម្បីរកចម្លើយឱ្យយល់ដឹងបន្ថែម និងស៊ីជម្រៅ ជាពិសេសសម្រាប់អ្នកស្រាវជ្រាវថា ហេតុអ្វីបានជាពាទ្យមានផ្លែ៨និង៩? ដោយឧបករណ៍ពាទ្យ បានឱ្យកំណើតដល់គងវង់តូចនិងគងវង់ធំ តើអាចទេដែលពាទ្យផ្លែ៩ ជាមេរបស់គង វង់តូច និងពាទ្យផ្លែ៨ ជាមេរបស់គងវង់ធំ?
————————————-
Peat: Organologically speaking, “peat” is a struck idiophone, one of the oldest Khmer musical instruments attested by the four ancient stone carvings (two with eight knob-gongs and the other two with nine knob-gongs) on the north gallery of the 12th century Angkor Vatt temple. It is interesting to note that documents of the late 19th century and early 20th century defined “peat” as being “a musical instrument.” Whereas Venerable Chuon Nath, a very well respected Khmer Buddhist Supreme Patriarch, Venerable Chuon Nath, defined the word “peat” as ensemble instruments—plucked, struck, blown, bowed—or all sorts of musical instruments. Khmer people use the word peat together with the word pin (pinn) as family words pin peat (pinn peat).
Peat with eight or nine knob-gongs are arranged in a row from left to right or low to high pitches in a frame of a shape of crescent moon or buffalo horn. Musicians use peat in the funeral ensemble called Trai Leak along with other musical instruments, namely, one oboe, two single knob-gongs, and one large barrel drum performed together by three musicians turning their backs at one another, representing death or the passing of life.
We can confidently claim that peat is an old Khmer musical instrument dated to the Angkor period or even earlier. It has given birth and development to the present-day Khmer circular framed-gongs—korng tauch (high pitch) and korng thomm (low pitch).
អត្ថបទដើម៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
