ដើមព្រហូត

មានរុក្ខជាតិខ្លះដុះក្នុងធម្មជាតិ មនុស្សអាចទាញពណ៌យកមកប្រើបាន សម្រាប់ជ្រលក់អំបោះកប្បាស សរសៃសូត្រ ឱ្យដិតពណ៌ ដើម្បីត្បាញសំពត់ហូល ហូលពិតាន ឬក្រមាជាដើម។ ឃើញថាមានដើមឈើច្រើនសម្បូណ៌បែបគួរសម ល្មមអាចនឹងលើកជាប្រធានបទស្រាវជ្រាវមួយវែងឆ្ងាយបាន។ ឧទាហរណ៍ ពួកអ្នកនេសាទដែលប្រើសំណាញ់ ឬ មង សម្រាប់បង់ត្រី និងរាយទាក់ត្រី តែងយកឧបករណ៍នេសាទនេះ ដែលទើបទិញពីផ្សារ ទៅត្រាំទឹកជាមួយសំបកកណ្តោល ឬសំបកស្មាច់ ដើម្បីឱ្យអំបោះជាប់មាំល្អ និងប្រែពណ៌ពីសស្គុសទៅជាស្រអាប់បន្តិច បំណងនឹងបន្លំភ្នែកត្រីក្នុងទឹក។ ផ្លៃមក្លឿ ឬមាក់ក្លឿ ផ្តល់ពណ៌ខ្មៅជ្រលក់សំពត់។ បើដើមត្រុំផង មនុស្សស្គាល់ជាទូទៅថា ប្រើជ្រលក់អំបោះ ឬសូត្រឱ្យបានពណ៌ខៀវ។ ក្នុងនោះក៏មានដើមឈើមួយឈ្មោះហៅថា ព្រហូត ជារុក្ខជាតិផ្តល់ពណ៌ផងដែរ។ ខាងក្រោមនេះខ្ញុំនឹងបង្ហាញពីរបៀបជ្រលក់ពណ៌ព្រហូតតាមទំនៀមរបស់អ្នកស្រុក រួមជាមួយរូបភាពខ្លះៗផង។

ព្រហូតជារុក្ខជាតិព្រៃ តែងឃើញមានដុះតាមព្រៃភ្នំឯកឯង ប៉ុន្តែដោយកម្រឃើញមានដុះនៅក្នុងភូមិដែរ នេះប្រហែលគេយកមកដាំ។​​ ដើមនេះមានកម្ពស់ពី១០ម៉ែត្រទៅ១៥ម៉ែត្រ និងមានឈ្មោះជាឡាតាំងថា Garcinia Vilersiana។ ផ្លែព្រហូតមានរូបរាង និងរសជូរ ដែលនាំឱ្យនឹកឃើញទៅដល់ផ្លែមង្ឃុត ហើយអាចហូបបានពេលទុំ។ ផ្នែកខ្លះទៀតរបស់ដើមប្រហូត គេអាចប្រើប្រាស់ជាឱសថព្យាបាលថ្លោះគ្រេចដៃជើង និងប្រើផ្កាជាគ្រឿងក្រអូបក្នុងពិធីផង (សូមមើល អ៊ឹម សុខរិទ្ធី, បណ្តាញពត៌មានវប្បធម៌ខ្មែរ ជំពូក៥ លេខរៀង៤៤)។ ផ្នែកដែលគេប្រើសម្រាប់ជ្រលក់ពណ៌គឺសំបក។

គេកាប់សកយកសំបកមកកាត់ជាដុំតូចៗ រួចដាក់ក្នុងឆ្នាំងដាំទឹកស្ងោរឱ្យពុះ ដើម្បីចេញពណ៌ពីជ័រសំបករបស់វា។ ពណ៌ដែលចេញលឿងស្រអាប់។ គេត្រូវកូរដុំសាច់ជូរបង់បន្ថែម ដើម្បីឱ្យកាត់ពណ៌ឡើងដិតស្រស់ជាងមុនមួយកម្រិត។ បន្ទាប់មកយកសរសៃអំបោះកប្បាស ឬ សូត្រ ទៅជ្រលក់ក្នុងទឹកស្ងោរសំបកព្រហូត ដើម្បីបានដិតពណ៌ជាប់។ គេត្រូវជ្រលក់ច្រើនដងផងដើម្បឱ្យពណ៌ជ្រាបចូលសព្វសរសៃអំបោះ។ ពណ៌ដែលដិតជាប់ គេហៅពណ៌នេះថា ព្រហូត ដូច្នេះតែម្តង។ ជួនកាលបើ អ្នកជ្រលក់ចង់បានពណ៌ងាកទៅរកពណ៌ស្បង់លោកសង្ឃក្រហមស្រស់ គេត្រូវបង់គ្រាប់ជម្ពូទៅក្នុងទឹកស្ងោរសំបកព្រហូត (តំបន់ខ្លះហៅថា គ្រាប់ម្ខាក់ ឬផ្លែការី ឬក៏ជីភូរ)។

ពេលជ្រលក់ពណ៌ចូលសព្វអំបោះរួចហើយ គេយក សរសៃអំបោះ ឬសូត្រនោះទៅលាងទឹកសម្អាត។ បន្ទាប់មកហាលថ្ងៃឱ្យស្ងួត ដើម្បីទុកត្បាញលើកី។

អ្នកនិពន្ធសម័យមុន ក៏បានលើកយករុក្ខជាតិព្រហូតមកតែងនិពន្ធក្នុងចម្រៀងដូចមានសម្រង់ថា កន្សែងសអើយកន្សែងសសូត្រ ជ្រលក់ព្រហូត រំយោលផ្កាក្ទម្ព។ ស្តាប់ទៅឮថា ដើមព្រហូតប្រើការសម្រាប់ជ្រលក់ពណ៌ដូច្នេះមែន។ បើក្រឡេកមើលឈ្មោះភូមិ និងវត្តខ្លះមានឈ្មោះព្រះហូត ដោយដាក់តាមដើមព្រហូត ដែលមានដុះក្នុងបរិស្ថានភូមិស្រុកទាំងនោះ។ មកដល់ត្រង់នេះនាំឱ្យអ្នកអានអាចគិតថា រុក្ខជាតិនេះសំខាន់ក្នុងវប្បធម៌ និងចេញមុខមាត់ប៉ុណ្ណាក្នុងសង្គមខ្មែរ៕

———————————————————

Prohaut Tree (Garcinia Vilersiana)

Prohaut is a wild plant that is often found in mountain forests but is rarely found in the village, so it may be planted. The tree is 10 to 15 meters high and has the Latin name Garcinia Vilersiana.

The Prohaut fruit has a shape and taste similar to mangosteen and can be eaten when ripe. Other parts of the Prohaut tree can be used as a medicine to treat the sprain of hand or leg and make flowers as incense in the ceremony (see Im Sokrithy, Khmer renaissance, Chapter 5, No. 44). The part used for dyeing is the tree bark. The tree bark is cut into small pieces and placed in a pot of boiling water to discolor the resin. The color is light yellow.

They need to stir the extra alum to cut the color up a bit fresher. Then soak pieces of cotton or silk in Garcinia Vilersiana tree bark boiling to dark color. They need to be dipped several times to allow the color to penetrate the fibers. The bold color is called Prohaut color that was the name of Garcinia Vilersiana tree. Sometimes, if they want a color similar to monk’s robe, they put the nut of rose apple into the boiling water of Garcinia Vilersiana tree bark. After dipping of yarn, the yarn or silk is washed in clean water. Then dry it in the sun leave the weave on the field.

Former writers also used this plant to compose in the song, such as “Kansaeng Sa Aey Kansaeng Sasau Chrolok Prohaut Romyolophka ktamp”. It sounds like a Prohaut tree is definitely used for dyeing. If you look at the names of some villages and pagodas, they are named Preah Huot, based on the trees that grow in the environment of those villages. At this point, readers can think that this plant is important in culture and how prominent it is in Cambodian society.

អត្ថបទដើម៖ លោក អាន រស្មី