វត្តចុងជាច ឬហៅតាមឈ្មោះថ្មីថា “វត្តសិរីមង្គល” ស្ថិតនៅក្នុងភូមិចុងជាច ឃុំចុងជាច ស្រុកដំបែរ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ បច្ចុប្បន្នវត្តនេះមានវិហារពីរទន្ទឹមគ្នា ដែលវិហារខាងជើងជាវិហារឈើ ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ សង់លើខឿនពីរថ្នាក់ និងរចនាលម្អប្រកបដោយក្បូរក្បាច់យ៉ាងរស់រវើក។ ក្រោយមានវិហារថ្មី វិហារចំណាស់នេះត្រូវទុកចោល ពុំមានការជួសជុលថែទាំសម្អាតឡើយ។ តាមរយៈសំណេរខ្លីៗនៅលើគំនូរលម្អខាងក្នុងវិហារ គេអាចដឹងបានថា វិហារនេះសាងសង់ក្នុងរវាងពាក់កណ្តាលសតវត្សទី២០ ពោលគឺរួចរាល់ក្នុងរវាងពុទ្ធសករាជ២៥០០ ដែលគាប់ជួនត្រូវនឹងបុណ្យពាក់កណ្តាលសាសនា។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលពិសេសជាងនេះ ក្នុងផ្ទាំងគំនូរស្តីពីពុទ្ធប្រវត្តិត្រង់អន្លើខ្លះ សិល្បករបានគូរបញ្ចូលព្រះឆាយាលក្ខណ៍អតីតព្រះមហាក្សត្រព្រះបរមរតនកោដ្ឋ។
បើពិនិត្យលើលក្ខណៈសំណង់ គេអាចចាត់វិហារវត្តចុងជាចចូលក្នុងជំពូកវិហារបុរាណជហ្វា៦។ វិហារនេះ មានគ្រឿងបង្គំឈើនៅផ្នែកខាងលើ ទ្រដោយសសរឈើចំនួន៦៦ដើម ដែលមានសសរ៦ ជួរបណ្តោយ និង១១ ជួរទទឹង។ រីឯដំបូលកិង មាន៣ថ្នាក់ រាងជ្រាលចុះទៅសងខាង ហើយមានលម្អដោយជហ្វា៣ នៅចុងព្រំដំបូលខាងមុខ និងជហ្វា៣ នៅចុងព្រំដំបូលខាងក្រោយ។ ហោជាងខាងមុខ ឆ្លាក់លម្អដោយរូបទេពមួយអង្គគង់ភ្នែន ទ្រង់ព្រះខ័ននៅព្រះហស្ថទាំងសងខាង និងរចនាលម្អបន្ថែមដោយក្បាច់ភ្ញីទេសព័ទ្ធជុំវិញ។ រីឯហោជាងខាងក្រោយ មានឆ្លាក់ជារូបទេពមួយអង្គគង់លើរាហូ និងរចនាលម្អដោយក្បាច់ភ្ញីទេសព័ទ្ធជុំវិញ ស្រដៀងនឹងហោជាងខាងមុខដែរ។ ដោយឡែកតាមព្រំដំបូលនីមួយៗលម្អដោយនាគចែង ហើយរងស្បូវមានដាំកញ្ចក់លម្អផង។
ដោយឡែកចំពោះរចនាសម្ពន្ធសំណង់ផ្នែកខាងក្រោមនៃវិហារនេះ គេសង់ជញ្ជាំងឥដ្ឋពាសដោយកំបោរបាយអរ ដោយទុកសសរបាំងសាចដូចវិហារជហ្វា៤ដែរ។ ជញ្ជាំងផ្នែកខាងមុខ និងខាងក្រោយមានទ្វារ៣ ដូចគ្នា និងនៅជញ្ជាំងចំហៀងមានទ្វារ៦ ដូចគ្នា (សរុប១៨ទ្វារ) តែពុំមានបង្អួចឡើយ។ រីឯនៅផ្នែកខាងក្នុង គេឃើញមានសសរឈើធំៗពីរជួរបណ្តោយ ហើយលាបលនលម្អដោយគំនូរជារូបនាគ និងពពួកមច្ឆជាតិ ព្រមទាំងរចនាដោយក្បូរក្បាច់តាំងពីគល់សសរ រហូតដល់ចុងសសរ។ រីឯពិតានខាងលើ ជាពិតានឈើលម្អដោយគំនូរផ្សេងៗក្នុងពុទ្ធសាសនាផង រួមទាំងរូបទេពនិករនានា និងតួអង្គមួយចំនួនក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ផង។ ការរចនាលើផ្ទៃពិតានបែបនេះ ហាក់ស្រដៀងគ្នានឹងពិតានវិហារបុរាណវត្តចិនដំដែក ដែលស្ថិតក្នុងរាជធានីភ្នំពេញដែរ។
ចំពោះផ្នែកខាងក្នុងនៃវិហារខាងលើនេះ គេឃើញមានសល់ព្រះពុទ្ធបដិមាព្រះជីវ៍១អង្គ គង់ក្នុងកាយវិហារផ្ចាញ់មារ សាងអំពីស៊ីម៉ងត៍ និងព្រះពុទ្ធបដិមាខាងមុខ១ អង្គទៀតស្ថិតក្នុងកាយវិការផ្ចាញ់មារដូចគ្នា។ រីឯគំនូរលើជញ្ជាំងនៃវិហារនេះវិញ សិល្បករបានគូរលម្អដោយគំនូរពុទ្ធប្រវត្តិ និងរឿងជាតកមួយជួរខាងលើ ព្រមទាំងគំនូរនិយាយពីការធ្វើទារុណ្ឌកម្មសត្វនរកមួយផ្ទាំងនៅជួរខាងក្រោម។ ប៉ុន្តែលក្ខណៈពិសេសដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់នៃគំនូរវិហារនេះ គឺសិល្បករគូរត្រង់អន្លើព្រះពុទ្ធចូលនិព្វាននៅលើជញ្ជាំងខាងក្រោយព្រះជីវ៍ ហើយអន្លើព្រះអង្គផ្ចាញ់មារគូរនៅលើផ្ទៃជញ្ជាំងខាងមុខ ឈមនឹងព្រះជីវ៍វិញ។ ទន្ទឹមនឹងនេះសិល្បករមានគូរបញ្ចូលព្រះឆាយាលក្ខណ៍ព្រះបរមតនកោដ្ឋ ត្រង់កន្លែងដែលព្រះពុទ្ធយាងចុះចាកឋានទេវលោក ហើយទេសនានៅនគរសង្កស្ស។
ដូច្នេះជារួមមក វិហារនេះសង់ក្រោយទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំងក្នុងរវាងពីរឬបីឆ្នាំ។ ប៉ុន្តែលក្ខណៈរចនាសម្ពន្ធសំណង់ទូទៅ ហាក់ដូចជាពុំសូវទទួលឥទ្ធិពលបរទេសឡើយ ហើយបើទោះបីជាពុំឃើញមានឯកសារ ឬប្រវត្តិជាក់លាក់នៃវិហារ តែសំណង់នេះទំនងជាសាងសង់ឡើងដោយសទ្ធារួមគ្នារបស់ទុព្ធបរិស័ទចំណុះជើងវត្ត ដ្បិតគេឃើញមានសំណេរស្ទើរគ្រប់ផ្ទាំងគំនូរ បញ្ជាក់ពីចំនួនប្រាក់រៃអង្គាសតាមភូមិរួមគ្នាចេញថ្លៃគំនូរទាំងអស់នោះ ពោលគឺពុំឃើញមានសទ្ធាអ្នកមុខអ្នកការ ឬអ្នកចម្ងាយណាឡើយ៕
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀង សុវណ្ណមរកត
