ទំព័រដើមប្រវត្តិសាស្ត្រស្ថាននាម «វកឯក» តាមរយៈសិលាចារឹក

ស្ថាននាម «វកឯក» តាមរយៈសិលាចារឹក

ផ្អែក​តាមរយៈភស្ដុតាងសិលាចារឹក គេប្រទះឃើញស្ថាននាមមួយ​ដែលមានសំណេរបុរាណជា «វក្ឯក៑» ឬ «វក៑ឯក៑»​ និងអាចសម្រួលតាម​លក្ខណៈភាសាខ្មែរ​ទំនើបជា «ពកឯក​» គឺ​ជា​ទី​តាំង​ដ៏​សំខាន់​មួយ​នៅ​សម័យ​អង្គរ ដ្បិត​តែងលេច​ឡើង​ជាច្រើនដង​នៅក្នុងសិលាចារឹក​ទាំងភាសាខ្មែរបុរាណនិងសំស្ក្រឹត។ យើង​បាន​រក​ឃើញ​វត្តមាន​ស្ថាននាមនេះ នៅក្នុងសិលា​ចារឹកយ៉ាង​ហោច​ណាស់​ចំនួន​១៤ដង៖ ក្នុង​សិលា​ចារឹក K.៤២៥ នៅ​ប្រាសាទ​ព្រៃ​បា​សា​ក់ ខេត្តស្វាយរៀង មានចំនួន៦ដង, ក្នុង​សិលា​ចារឹក​​ទួលរងៀង K.១០៣៦ ស្រុកស្វាយ​ទាប ខេត្ត​ស្វាយ​រៀង មាន​ចំនួន៥ដង, ក្នុងសិលាចារឹកសំរោង​ K.៩៥៦ នៅ​ខេត្តព្រៃវែង មាន​ចំនួន​១ដង, ក្នុងសិលាចារឹកគោកឫស្សី K.១៧៥ នៅខេត្តសៀម​រាប មានចំនួន១ដង និង​ក្នុង​សិលាចារឹក​ប្រាសាទ​តាកែវ K.២៧៧ នៅខេត្តសៀមរាប មាន​ចំនួន​១ដង។​ ឬអាចនិយាយជារួម​ថា​នៅ​ខេត្ត​ស្វាយ​រៀង លេច​ឡើង​ស្ថាននាមនេះចំនួន១២ដង, នៅ​ខេត្ត​ព្រៃវែង​ចំនួន​១ដង​ និងនៅ​ខេត្តសៀមរាបចំនួន​​២ដង។ តើស្ថាននាមនេះ ត្រូវនឹងទីកន្លែងណានាពេលបច្ចុប្បន្ន?

«វក្ឯក៑» ឬ «វក៑ឯក‍៑» គឺជាឈ្មោះខ្មែរបុរាណរបស់ប្រាសាទ​ឬសិវលិង្គមួយ​ ដែល​លោក ហ្ស៊ក សឺដែស ថា​​ត្រូវនឹង​ឈ្មោះជាសំស្ក្រឹតនីយកម្មមួយទៀត​គឺ «វកកាកេឝ្វរ» ឬតាម​សិលា​ចារឹ​ក​​ទួល​​រងៀង (K.១០៣៦ក បន្ទាត់ទី២០) ហៅម្យ៉ាងទៀតថា «វកកាកេឝ»។ ពាក្យ​ «វកកាកេឝ្វរ» នេះរកឃើញចំនួន៣ដង នៅ​​​ក្នុ​ង​​សិលាចារឹក​ភាសាសំស្ក្រឹត៣ផ្សេងគ្នា ​គឺក្នុងសិលាចារឹកក្ដីអង្គ K.៥៦ នៅខេត្តព្រៃវែង, សិលា​ចារឹ​ក​ប្រាសាទព្រៃបាសាក់ K.៧០ នៅខេត្តស្វាយរៀង និងសិលាចារឹកបន្ទាយក្ដី K.៥៣២ នៅខេត្តសៀមរាប។ សិលា​​ចារឹកទាំង​៣​នេះ​ ចារឡើង​នៅ​កំឡុងស.វ.ទី៩ដូចគ្នា។ តាមសិលាចារឹក​ប្រាសាទបន្ទាយ​ក្ដី K.៥៣២ បានបង្ហាញ​ក្រោម​​​​ឈ្មោះជា​ «វកកាកេឝ្វរបុរ» ផងដែរ។ ចំពោះ​ ពាក្យ «—បុរ»​ នៅ​ទីនេះ ពុំសំដៅដល់តែបុរី ទីក្រុង ឬទីប្រជុំជន​រស់​នៅ​តែ​​ប៉ុណ្ណោះ​​ទេ ប៉ុន្ដែ​ក៏សំដៅទេវស្ថាន​ឬទីតាំងបណ្ដុំតួប្រាសាទដែលមានប្រាង្គសំខាន់​មួយ​។ តួយ៉ាងស្ថាននាម «សិវ​បុ​រ​» គឺ​ត្រូវគ្នានឹងប្រាសាទ​លើ​កំពូលភ្នំបាយ៉ង់ ដែល​ជាឈ្មោះហៅប្រាសាទនៅលើនោះផង និង​ជា​ស្ថាន​សួគ៌​ព្រះបាទ​ជ័យវម៌្មទេវទី១(ជ័យវរ្ម័នទី១) ក្រោយពេល​ព្រះអង្គសោយទិវង្គត​ផងដែរ។

លោក ហ្ស៊ក សឺដែស លើកឡើងនៅក្នុងអត្ថបទសិក្សាសិលាចារឹក​បាសាក់ K.៧០ ថា ប្រាសាទវកឯក គឺត្រូវគ្នានឹង​តំបន់ប្រាសាទបាសាក់​ឬព្រៃបាសាក់សព្វថ្ងៃនេះ។ លោក​ពុំ​បាន​លើកយកភស្ដុតាងអ្វីមកបញ្ជាក់នោះឡើយ។ ក្រោយមកមានអ្នកស្រាវជ្រាវមួយចំនួន​ (e.g.,  Higham, 2004, p. 83; Lowman, 2011, pp. 146, 153) បាន​គាំទ្រ​នូវគំនិតនេះនិងបាន​ប្រើ​ប្រាស់​ក្នុង​ស្នាដៃ​របស់​ខ្លួន។ យ៉ាង​នេះក្ដីក៏មានលោក ឧទេន វង្សស្ថិត (อุเทน วงศ์สถิตย์/U-Tain Wongsathi) បាន​លើក​ទស្សនៈ​ផ្ទុយពីអ្នកទាំងនោះវិញថា ប្រាសាទ​​វក​ឯក ឬ វកកាកេសូរ នេះត្រូវគ្នា​នឹង​លិង្គនៅ​ប្រាសាទ​ឯកភ្នំ នៅខេត្តបាត់ដំបង។ ​លោក​ថា​ឈ្មោះ​​នេះ​ជា​ភស្ដុ​តា​ង​​ដ៏កម្រមួយ​ដែលបង្ហាញ​ពី​ឈ្មោះបុរាណថា «វកឯក» ក្លាយ​មក​ជា​ឈ្មោះ​ទំនើប​ថា​ប្រាសាទ​វត្ត​ឯក។ យ៉ាង​នេះក្ដី លោកពុំបាន​លើក​ភស្ដុតាង​មក​បញ្ជាក់​លើ​សម្មតិ​កម្ម​របស់​លោក​ឡើយ។ មកដល់ចំណុច​នេះ​ ទាមទារឱ្យយើង​ពិនិត្យ​ជា​ថ្មី​ម្ដង​ទៀត​ដើម្បី​បញ្ជាក់​អំពី​ទីតាំង​នៃ​ស្ថាន​នាម​វកឯកនេះ។

យោងតាមសិលាចារឹក​នៅប្រាសាទ​ព្រៃបាសាក់ K.៧០ បានបញ្ជាក់​ថា​ទីនោះ​ជាប្រាសាទ​វកកាកេសូរ។ ឯសិលាចារឹកប្រាសាទព្រៃបាសាក់ K.៤២៥ បានបង្ហាញពីស្ថាននាម «វកឯក» ចំនួន៦ដង ដែល​បញ្ជាក់ថានៅមហាសករាជឆ្នាំ​៨៩០​(គ.ស.៩៦៨) ដើមរាជ្យព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៥(ជ័យវរ្ម័ន​ទី​៥) ទ្រង់បានប្រទានដីភូមិថ្កូលជោង ​ដល់ប្រាសាទវកឯក។ ក្រោយមកដីភូមិ​ថ្កូល​នោះ​បាន​ថ្វាយ​ទៅ​ប្រាសាទ​​ផ្សេងមួយទៀត។ បន្ទាប់មកទៀតដីនេះត្រូវបានយកមក​ដាក់ចំណុះប្រាសាទ​វកឯកវិញ ដោយ​មាន​សង់គោលព្រំដីនិង​ចារសិលាចារឹក​ផង។ ដើមឡើយដីភូមិថ្កូលជោងនេះ គឺ​ជាដីរបស់​ក្រុម​អ្នក​វ្យាធ​បុរៈ​​(វគ៌្គវ្យាធបុរ)។ ក្រោយពីព្រះបាទ​ជ័យវម៌្មទេវទី២(ជ័យវរ្ម័នទី២)ត្រាស់យក​អ្នក​វ្យាធ​បុរៈ​នេះ​ទៅ​ដាក់​នៅ​​ឯ​អមោឃបុរៈវិញ ដីនោះទុកជាព្រះ​រាជទ្រព្យ។ លុះដល់​រាជ្យ​ព្រះ​បាទ​យសោ​វម៌្ម​ទេវ​ទី១​(យសោ​វរ្ម័នទី១) ទើប​ទ្រង់​ត្រាស់ប្រទានដីភូមិថ្កូលជោងនេះថ្វាយដល់ប្រាសាទវកឯក។ បន្ដ​មក​ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះបាទហស៌វម៌្មទេវទី១(ហស៌វរ្ម័នទី១) វាប(ទទួលបន្ទុក)ក្រលាផ្ទំ​ទៅបង្កើតជាភូមិ​នៅ​ឯថ្កូលជោងនោះ។

ទោះបីជាមានទស្សនៈផ្សេងៗគ្នាអំពីវ្យាធបុរៈក៏ដោយចុះ ក៏ក្រុម​មនុស្ស​វ្យាធបុរៈដើម មុន​នឹង​ផ្លាស់​ទៅ​​អមោឃបុរៈ គឺស្ថិតនៅភាគខាងត្បូងប្រទេសកម្ពុជា។ ហេតុ​ដូច្នេះហើយ ប្រាសាទ​វកឯក​ពុំ​អាច​ត្រូវ​គ្នានឹង​ប្រាសាទ​ឯកភ្នំដូចលោក ឧទេន វង្សស្ថិត លើកឡើងនោះឡើយ។ តាមរយៈសិលាចារឹក ​K.៤២៥ បាន​បញ្ជាក់​យ៉ាង​ច្បាស់ថាមានមន្ត្រីបានចុះមក​បោះបង្គោលព្រំដី និងសាងសិលាចារឹកមួយផងដែរ​។ យើង​ជឿ​ថា​សិលាចារឹកដែលបានលើកឡើងនោះ គឺសិលាចារឹក K.៤២៥ នេះតែម្ដង។

ចំណែកឯសិលាចារឹកស.វ.ទី៩នៅសំរោង ខេត្តព្រៃវែង K.៩៥៦ វិញ​បាន​បញ្ជាក់​ថា​នៅ​ក្នុង​រាជ្យ​ព្រះ​បាទ​ឥន្ទ្រវម៌្មទេវទី១(ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី១) ទ្រង់​បាន​ត្រាស់​បញ្ជា​ដល់​ម្រតាញ​ស្រី​សត្យ​យុទ្ធ​ និង​ម្រតាញ​ស្រី​រិបុ​មថ ជាសេនាបតីទៅស្ថាបនារូបព្រះបដិមា​ព្រះនាម​ «គ[ណ]បតិក្សិតតិន្ទ្រ» នៅឯប្រាសាទវកឯក ដែលបដិមានោះ​​គួរតែ​ជា​រូប​ព្រះគណេស​។ បើផ្អែក​តាម​ភស្ដុ​តាង​​​បុរាណវិទ្យា​នៅប្រាសាទព្រៃបាសាក់ អ្នកស្រាវជ្រាវ​រក​ឃើញ​ព្រះ​គណេស​ចំនួន​ពីរអង្គ។ មួយ​​អង្គ​ជា​បដិមា​សម័យមុនអង្គរ និងមួយអង្គទៀតជាបដិមា​សម័យអង្គរ។ បដិមា​សម័យ​អង្គរ​នេះ គេយល់ថាសាងឡើងនៅស.វ.ទី១១ ដែល​មាន​អាយុកាល​ខុស​​គ្នាឆ្ងាយ​ពីព្រះគណេស ដែលព្រះបាទ​ឥន្ទ្រវម៌្មទេវទី១(ឥន្ទ្រវរ័្មនទី១)​បាន​បញ្ជា​​ឱ្យ​ស្ថាបនា​។ យើង​​យល់​ថា​កត្តា​ដែល​​ពុំរក​ឃើញ​​បដិមា​ព្រះគណេស​ស.វ.ទី៩នៅប្រាសាទ​ព្រៃ​បាសាក់នោះ​ អាច​បណ្ដាល​មក​ពី​ការ​ផ្លាស់​ប្ដូរ​ទី​តាំង​បដិមា​​​នោះ ឬអាច​​ពុំទាន់រកឃើញ​តាម​រយៈ​កំណាយ​​បុរាណវិទ្យា? យ៉ាងនេះក្ដី​ នៅ​ប្រាសាទ​​ឯកភ្នំ គេ​ពុំ​ធ្លាប់​រក​ឃើញ​បដិមា​ព្រះ​គណេស​នោះ​ឡើយ។

សិលាចារឹកទួលរងៀង K.១០៣៦ រកឃើញនៅស្រុកស្វាយទាប ខេត្តស្វាយរៀង បាន​បញ្ជាក់​ថា​ប្រាសាទវកឯក ជាប្រាសាទសិវលិង្គ ដែល​តាម​ការ​ធ្វើ​កំណាយ​របស់​លោក ហ្សង់ កូម៉ៃ បាន​​​រក​ឃើញសិវលិង្គធំមួយនៅឯប្រាសាទព្រៃបាសាក់ មាន​កម្ពស់ប្រមាណ២ម៉ែត្រ ដែល​បច្ចុប្បន្ននេះរក្សាទុកនៅបរិវេណ​មន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រ​សិល្បៈ​ខេត្ត​ស្វាយ​រៀង​(រូបលេខ៣)។ ចំណុ​ច​​​ទាំងអស់នេះរឹង​រឹត​តែបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថា «វកឯក» គឺ​ស្ថិតនៅ​ក្នុង​ខេត្ត​ស្វាយ​រៀង ត្រូវ​នឹង​ប្រាសាទ​​ព្រៃបាសាក់។ «វកឯក» ពុំត្រូវគ្នានឹង​ប្រាសាទវត្តឯក ឬប្រាសាទឯកភ្នំ​ នៅខេត្តបាត់ដំបងនោះ​ឡើយ។

សិលាចារឹក​ចារឹក​ប្រាសាទ​តាកែវ K.277 បាន​បង្ហាញ​ថាប្រាសាទ​ឯក​ភ្នំ​ និងប្រាសាទវកឯក ជា​ប្រាសាទ​ពីរផ្សេងគ្នា​ ដ្បិត​ព្រះគម្ដែង​អញ​ស្រីយោគីស្វរបណ្ឌិត មកពី​ភូមិផ្នូរកន្ទួត ខេត្តវ្យាធបុរៈ​ បាន​ថ្វាយ​​ដង្វាយដល់​ប្រាសាទ​ជាច្រើន​ផ្សេង​ៗគ្នា ដែលក្នុងនោះមាន​ប្រាសាទ​ស្រីនរេន្ទ្រគ្រាម ​និង​ប្រាសាទ​វក​ឯក​​ផង​ដែរ។ តាមរយៈសិលាចារឹក​ប្រាសាទ​ឯកភ្នំ K.២១១ ទីនោះ​គឺជាប្រាសាទ​សិវលិង្គ​ នៅ​ឯ​ស្រី​នរេន្ទ្រ​គ្រាម ឯសិលាចារឹក​ប្រាសាទតាកែវហៅថា​ប្រាសាទស្រីនរេន្ទ្រគ្រាម នៅ​ព្រះស្រុកភីមបុរៈ។ ការ​ដែល​យល់​ថា​ប្រាសាទ​វកឯក​ជា​ប្រាសាទឯកភ្នំ ប្រហែល​​ជាមាន​ការភាន់ច្រឡំ ដោយ​ប្រាសាទ​នោះ​ពី​មុន​គេ​ស្គាល់​ថា​ប្រាសាទ​វត្ត​ឯក ក៏ដោយ​សារ​តែ​ប្រាសាទ​នេះ​ស្ថិត​នៅ​ក្នុង​បរិវេណ​វត្តឯក។ ដូច្នេះ «វត្តឯក» មិនមែនជាពាក្យ​វិវត្តមកពី «វកឯក» នោះឡើយ។ សរុបមក «វកឯក» ជាស្ថាននាមមានន័យថា «ទួលឯក» ឬ «ទួលក្អែក​» ដែលត្រូវ​នឹងទីតាំងប្រាសាទព្រៃបាសាក់ ខេត្តស្វាយរៀង នាពេលបច្ចុប្បន្ន៕

————————————————

Vakaeka toponym in inscription

The toponym Vkaeka or Vakaeka appear in both Khmer and Sanskrit inscription in the Angkorian period. At least there are 14 times, which six times in Prasat Prei Basak inscription, K.425 from Svay Rieng province, five times in Toul Ro Ngeang inscription, K.1036 from Svay Teap in Svay Rieng province, one time in Samrong inscription, K.956 in Prei Veng province, one time in Kok Russei inscription, K.175 and 1 time in Prasat Takeo inscription, K.277 in Siem Reap province. 

Where is Vkaeka or Vakaeka?

Vkaeka or Vakaeka was the name of a temple or Sivalinga that George Coedès referred to Sanskrit word Vakakākesvara or Vakakākesh in Toul Ro Ngeang inscription, K.1036 Ka, line 20. The word Vakakākesvara appears three times in three different Sanskrit inscriptions, Kdei An K.56 (Prei Veng province), Prasat Prei Basak K.70 (Svay Rieng province), and Banteay Kdei inscription K.532 (Siem Reap province). The three inscriptions were carved in the same period of the 9th century. 

Accordingly, the Banteay Kdei inscription, K.532, shows the word Vakakākesvarapura. Pura does not refer to the city or downtown, but the God place or a temple with the main shrine. Remarkably, the word Sivapura corresponds to the Bayang temple or a resting place of King Jayavarman I. In contrast, George Coedès addressed in the article of Basak inscription, K.70, that Vakaeka temple is Basak temple or Prei Basak in the present. Although George Coedès did not have concrete proof on this point, many scholars agreed and quoted for their research. However, U-Tain Wongsathi disagreed with it. He argued that the Vakaeka temple or Vakakākesvara is Ek Phnom temple in Battambang province. Again, his suggestion was also no evidence. 

Prei Basak inscription, K.70 shows Vakakākesvara temple is over there. Furthermore, Prei Basak inscription K.425 addresses the Vakaeka toponym six times. It says in 890 Caka (968 CE) the early period of King Jayavarman 5. The King donated the land of Tkul Chong village to the Vakaeka temple. However, the land was donated back and forth between another temple and the Vakaeka temple. Earlier, the land of Tkul Chong village belonged to the people of Vyadhapura. Later on, King Jayavarman II put the people of Vyadhapura under Amoghapura, and the land became royal property. In the reign of King Yasovarman I, he donated the land back to the Vakaeka temple. In the reign of King Harshavarman I, an official built the village in this land. Even though U-Tian Wongsathi pointed out another aspect, the Vakaeka temple is not Eka Phnom temple. It is because the people of Vyadhapura were from the southern part of Cambodia. 

Furthermore, the 9th-century inscription, K.956 from Samrong, shows the King Indravarman I ordered two of his officials to build a statue of Ganesh in the Vakaeka temple. Relatedly, archaeological excavation at Prei Basak temple found two statues of Ganesh. One is in the Pre-Angkorian period, and another one is in the Angkorian period. The statue of Ganesh in the Angkorian period was around the 11th century. Thus, it is different from the statue of Ganesh in the reign of King Indravarman I. However, Ek Phnom temple never found the statue of Ganesh. 

The Toul Ro Ngenang inscription K.1036 shows that the Vakaeka temple was a Sivalinga temple. Also, Jean Commaille found a two meters Sivalinga at Prei Basak temple. Thus, Vakaeka is Prei Basak temle in Svay Rieng province, and not Ek Phonom temple in Battambang. 

Inscription K.277 shows Ek Phnom and Vakaeka are two different temples. It says a Pandita Sriyogisvara came from Phnokantout village in Vyadhapura donated many things to temples included Srinarendragrama and Vakaeka temple. Relatedly, the Ek Phnom inscription K.211 says Srinarendragrama is a Sivalinga temple. However, the Takeo inscription says Srinarendragrama is in Phimapura. 

The suggestion that the Vakaeka temple is Ek Phnom temple is confusing. The name of Ek Phnom temple was Vat Ek. This name adopted the name of a pagoda in the area. Therefore, the word Vat Ek does not come from Vakaeka. Vakaeka is a toponym means Toul Ek or Toul Kaek. It is the Prei Basak temple in Svay Rieng province. 

អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង

- Advertisement -spot_img

អត្ថបទជាប់ទាក់ទង

អត្ថបទផ្សេងទៀត

- Advertisement -spot_img

បណ្ដាញសង្គម

18,489FansLike
191,100FollowersFollow
17,400SubscribersSubscribe
- Advertisement -spot_img
error: Content is protected !!