ប្រាសាទបាសែត មានឈ្មោះបុរាណថា «ស្រីជ័យក្សែត្រ» (ឝ្រីជយក្ឞេត្រ) ស្ថិតនៅក្នុងភូមិបាសែត ឃុំតាប៉ុន ស្រុកសង្កែ ខេត្តបាត់ដំបង កសាងឡើងនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១ (សូរ្យវរ័្មនទី១៖ ១០០២ – ១០៥០ គ.ស.)។ ក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ បានចាប់ផ្ដើមជួសជុលប្រាសាទនេះពីចុងឆ្នាំ២០១៥ និងបញ្ចប់គម្រោងនៅក្នុងឆ្នាំ២០១៨។ នៅកំឡុងពេលជួសជុលនោះ គេបានរកឃើញបដិមាមួយចំនួនជាបន្ដបន្ទាប់ ដែលក្នុងចំណោមបដិមាទាំងនោះ ក្រុមការងារបានរកឃើញចម្លាក់ឧមាមហេសូរគង់លើគោនន្ទី។ បច្ចុប្បន្នចម្លាក់នេះដាក់តាំងបង្ហាញនៅក្នុងសារមន្ទីរខេត្តបាត់ដំបង ដោយចុះលេខ បប.ក.០៨៤៤ ក្នុងបញ្ជីសារពើភណ្ឌរបស់សារមន្ទីរខេត្តបាត់ដំបង និងចុះលេខ K.១៤០៧ ក្នុងបញ្ជីសារពើភណ្ឌសិលាចារឹកខ្មែរ។
លោក ឡេង ស៊ីរ៉ង់ បានព័ណ៌នាបដិមានេះថាជាប្រភេទចម្លាក់ក្រឡោតខ្ពស់ ពោល គេអាចមើលឃើញរូបរាងបដិមាបានតែផ្នែកខាងមុខប៉ុណ្ណោះ ព្រោះនៅផ្នែកខាងក្រោយនៃបដិមាមានផ្ទៃថ្មធ្វើជាជញ្ជាំងបិទបាំង។ ក្រៅពីនេះ ចម្លាក់មានលក្ខណៈផុសខ្លាំងចេញពីផ្ទៃជញ្ជាំង ដែលលក្ខណៈបែបនេះ ខុសពីប្រភេទចម្លាក់ក្រឡោតទាបដែលមានការផុសចេញពីផ្ទៃជញ្ជាំងតែបន្តិចបន្តួចតែប៉ុណ្ណោះ និងខុសពីប្រភេទចម្លាក់ទោលដែលមិនមានផ្ទៃថ្មនៅខាងក្រោយ ដែលអាចឱ្យយើងមើលឃើញដងខ្លួនទាំងស្រុងនៃបដិមា។ រូបបដិមានេះមានការបាក់បែកខូចខាតផ្នែកសំខាន់ៗមួយចំនួន តែបើទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏យើងនៅតែអាចមើលស្គាល់បានដែរថាបដិមានេះជាទេវរូបភេទប្រុសគង់បញ្ឈរព្រះជានុ(ជង្គង់)ស្ដាំ ព្រះហស្ដដាក់លើព្រះឩរូទាំងសងខាង។ នៅខាងឆ្វេងទេវរូបប្រុស ជារូបទេវរូបភេទស្រីគង់បត់ព្រះបាទ ដែលព្រះហស្តស្ដាំចាប់ព្រះហស្តឆ្វេងទេវរូបប្រុស។ អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់មួយទៀតគឺ ទេវរូបទាំងពីរអង្គគង់លើសត្វជាពាហនៈដែលមានលក្ខណៈជាសត្វគោ ដោយយើងអាចសង្កេតបានតាមរយៈរូបរាង ជើង និងជាពិសេសនៅផ្នែកបួរ ដែលនេះជាលក្ខណៈពិសេសរបស់សត្វគោ។ តាមរយៈលក្ខណៈបដិមាខាងលើនេះធ្វើឱ្យយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា បដិមានេះជារូប «ឧមាមហេសូរគង់លើគោនន្ទី» ដោយចម្លាក់ក្នុងទម្រង់បែបនេះ យើងប្រទេះឃើញយ៉ាងច្រើននៅក្នុងសិល្បៈខ្មែរ ដូចជាចម្លាក់ព្រះឧមាមហេសូរនៅលើផ្ដែរប្រាសាទព្រៃថ្នល់ខាងជើង ផ្ដែរប្រាសាទមឿងតាំ និងតាមហោជាងប្រាសាទខ្មែរជាច្រើនផ្សេងទៀត។
ចំណុចសំខាន់ដែលយើងនឹងលើកមកបង្ហាញនៅទីនេះ គឺអត្ថបទចារឹកដែលចារនៅលើបដិមាមួយនេះ។ សិលាចារឹកនេះចារពីរភាសា គឺភាសាខ្មែរសម័យអង្គរ និងភាសាសំស្ក្រឹត។ បើពិនិត្យតាមទម្រង់អក្សរតែម្យ៉ាង យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថាស្ថិតនៅក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១០ ប៉ុន្ដែតាមទម្រង់សិល្បៈ នរនាម និងតួលេខកាលបរិច្ឆេទដែលដាច់បាត់តួខាងដើម យើងអាចសន្និដ្ឋានថាចារឡើងក្នុងអំឡុងដើមស.វ.ទី១១ ក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទី១។ តាមទម្រង់សិល្បៈរបស់ចម្លាក់នេះ គេអាចដឹងថាស្ថិតនៅអន្ដរកាលរវាងរចនាបថបន្ទាយស្រីនិងរចនាបថឃ្លាំង គឺរវាងពាក់កណ្ដាលទីពីរសតវត្សទី១០ និងដើមសតវត្សទី១១។
យើងពុំអាចទទួលបានព័ត៌មានលម្អិតទាំងស្រុងនៃសិលាចារឹកនេះឡើយ ដ្បិតផ្នែកសំខាន់ៗ បានបែកបាក់ដាច់ដោចសឹករេចរឹលដោយអន្លើ បណ្ដាលឱ្យដាច់បាត់អត្ថបទសិលាចារឹកមួយផ្នែកធំ។ នៅលើពោះគោនន្ទី មានចារឹកតួអក្សរ «ឱំ » ជាតួអក្សរស័ក្ដិសិទ្ធិក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា និងប្រើនៅខាងដើមមន្ត្រគាថាក្នុងភាសាសំស្ក្រឹត។ ចារឹកនៅត្រង់បួរ ស្មាមុខ និងផ្ទៃខាងមុខ នាំឱ្យយើងអាចយល់បានថា រូបបដិមាឧមាមហេសូរ(ព្រះនាងឧមាគង់លើភ្លៅព្រះឥសូរ)គង់លើនន្ទីនេះ គឺជាតង្វាយរបស់ «ស្ដេងសិវាចារ្យ» ដែលជាអាចារ្យព្រះក្រលាអាច៌្ចន(ក្រលាបូជា) ថ្វាយចំពោះប្រាសាទបាសែតនេះ។ អត្ថបទនៅផ្នែកខាងឆ្វេង ចារពីតង្វាយរបស់ស្ដេងសិវាចារ្យដែលថ្វាយទ្រព្យជារណ្ដាប់បូជាទៅព្រះឯលិង្គបុរ(កោះកេរ) រួមមានអង្ករសម្រិត១ថ្លូង ប្រេង១មាស ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។ អត្ថបទខាងឆ្វេងផ្នែកខាងក្រោមនិងបន្ដទៅផ្នែកខាងស្ដាំ បង្ហាញពីកាលបរិច្ឆេទដែលដាច់បាត់តួលេខខាងដើម និងសាច់រឿងដែលទំនងជាស្ដេងសិវាចារ្យជាវដី ព្រមទាំងថ្លៃជាវនោះរួមមានខាលប្រាក់ ឧបករណ៍គាបទឹកផ្លែឈើ និងកន្ថោរស្ដោះផងដែរ។ នៅផ្នែកខាងក្រោយ ជាផ្នែកសំខាន់នៃអត្ថបទចារឹកនេះ ដែលមានចារជាភាសាសំស្ក្រឹតនិងខ្មែរបុរាណ ប៉ុន្ដែដោយសារថ្មបាក់បែកនិងសឹករេចរឹល មិនអាចទាញយកព័ត៌មានអ្វីបានច្រើននោះឡើយ ក្រៅតែពីពាក្យខ្មែរប៉ុន្មានពាក្យដែលបង្ហាញស្ដេងសិវាចារ្យជាវដីប៉ុណ្ណោះ។
តាមរយៈសិលាចារឹកភាសាខ្មែរ ព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះ «សិវាចារ្យ» មានងារជា «ស្ដេង» «ស្ដេងអញ» និង «កំស្ដេងអញ» ដែលមានវត្តមានក្នុងសិលាចារឹកតាំងពីរាជ្យព្រះបាទរាជេន្ទ្រវម៌្មទេវ (៩៤៤ – ៩៦៨ គ.ស.) រហូតដល់រាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១។ យោងតាមសិលាចារឹកប្រាសាទភ្នំជីសូរ្យ K.៣៣ បានបង្ហាញថា ស្ដេងសិវាចារ្យ ជាអ្នកស្រុកផ្នូរសម៉(វ្នុរ៑ស្រមោ) ដែលអាចស្ថិតនៅក្នុងស្រុកជាំក្សាន្ត ខេត្តព្រះវិហារ ឬក្នុងស្រុកពួក ខេត្តសៀមរាប។ តាមសិលាចារឹកស្ដុកកក់ធំ K.២៣៥ ស្ដេងអញសិវាចារ្យ ជាចៅរបស់ស្ដេងអញអាត្មសិវៈ និងជាបុរោហិតប្រចាំគម្ដែងជគតដ៏រាជចាប់ពីរាជ្យព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៥ និងស្លាប់នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១។
តាមរយៈសិលាចារឹកថ្មីដែលរកឃើញនៅប្រាសាទបាសែតនេះ នៅផ្ទាំងខាងឆ្វេង នៅសល់កាលបរិច្ឆេទខាងចុងពីរតួគឺ «-៣០ឝក» ដែលយើងយល់ថាតួលេខដែលបាត់នោះ គួរតែជាលេខ «៩» ពុំអាចជាលេខ «៨» នោះឡើយ។ ដូច្នេះកាលបរិច្ឆេទដែលរំលឹកកាលពីស្ដេងសិវាចារ្យជាវដី(?)នោះ គឺមហាសករាជឆ្នាំ៩៣០ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ១០០៨។ ចំណែកឯកាលបរិច្ឆេទដែលដាច់នៅសល់ត្រឹមលេខ «២» នៅផ្ទាំងខាងស្ដាំនោះ គួរតែជាមហាសករាជឆ្នាំ៩៣២ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ១០១០។ ដូច្នេះ «សិវាចារ្យ» នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះ គឺជា «ស្ដេងសិវាចារ្យ» ឬ «ស្ដេងអញសិវាចារ្យ» ដែលជាអាចារ្យនាព្រះក្រលាបូជា និងជាបុរោហិតប្រចាំគម្ដែងជគតដ៏រាជ ដែលបម្រើការតាំងពីរាជ្យព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៥ រហូតដល់រាជ្យព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១៕
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
