ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោក

ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោក មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិមានរិទ្ធ ឃុំត្រពាំងព្រីង ស្រុកកំពត ខេត្តកំពត ដែលមានចម្ងាយប្រមាណ១២គីឡូម៉ែត្រ ភាគខាងកើតទីរួមខេត្តកំពត។ ប្រាសាទនេះធ្លាប់បានសិក្សាស្រាវជ្រាវដោយអ្នកសិក្សាខ្មែរ និងបរទេសជាច្រើនរូបមកហើយ ជាពិសេស គឺការសិក្សា    ដំបូងៗដោយអ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិបារាំង មានដូចជា លោក Etienne Aymonier លោក Lunet De Lajonquière លោក Henri Parmentier និងលោក Goerge Coedès ជាដើម។ តើប្រាសាទនេះមានលក្ខណៈបែបណាខ្លះ និងទំនងសាងសង់ឡើងនៅស.វ.ទីប៉ុន្មាន?

ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោក សាងសង់ឡើងអំពីឥដ្ឋនៅក្នុងរូងភ្នំថ្មកំបោរមួយ ជាបន្ទប់មានរាងបួនជ្រុងស្មើ និងផ្នែកខាងមុខមានយ៉លយចេញទៅទិសខាងលិច ហើយផ្នែកដំបូលធ្វើឡើងជាបីថ្នាក់តាមទម្រង់ប្រាសាទបែបដ្រាវិទ (Drãvida) នៃសិល្បៈឥណ្ឌាខាងត្បូង។ លក្ខណៈពិសេសមួយដែលគេអាចកត់សម្គាល់នោះគឺ ប្រាសាទនេះសង់គ្របពីលើលិង្គធម្មជាតិមួយដែលជាប្រភេទថ្មកំបោរ និងមានសង់ស្នានទ្រោនិមួយអំពីថ្មភក់សម្រាប់ជាទម្រសិវលិង្គ។

សព្វថ្ងៃ នៅលើទ្វារចូលប្រាសាទយើងឃើញនៅសល់បំណែក​ផ្តែរទ្វារធ្វើអំពីឥដ្ឋ ដែលចុងសងខាងមានចម្លាក់រូបសត្វមករបែរមុខចូលក្នុងខ្ជាក់ក្បាច់អង្កត់ធ្នូដែលមានរាងកោងក្នុងទម្រង់ស្រដៀងផ្តែរជាច្រើនដែលយើងឃើញនៅតំបន់​ថាឡាបរិវ៉ាត់ ខេត្តស្ទឹងត្រែង (ឧទាហរណ៍ ប្រាសាទបាដើម) និងស្រដៀងផ្តែរទ្វារ​នៅគុកព្រះធាតុ (ភ្នំហាន់ជ័យ) ខេត្តកំពង់ចាម។ ក្រៅពីនេះ នៅខាងលើផ្តែរទ្វារយើង​ឃើញមានហោជាងរាងដូចជើងក លម្អដោយក្បាច់ផ្សេងៗ ដែលយើងអាចចាត់បញ្ចូលបានថា ទំនងជាហោជាងប្រាសាទធ្វើអំពីឥដ្ឋដ៏ចំណាស់មួយក្នុងសិល្បៈខ្មែរដែលនៅមានរូបរាងល្អ។

នៅប្រាសាទភ្នំឈ្ងោក គេធ្លាប់រកឃើញសិលាចារឹកមួយចារឹកអក្សរពីរជ្រុង ដែលជ្រុងទីមួយមានចំនួន ១១បន្ទាត់ និងជ្រុងទីពីរមានចំនួន ១៣បន្ទាត់ ចុះបញ្ជីលេខ K.46 ចារឹកជាភាសាសំស្រ្កឹតនិងភាសាខ្មែរបុរាណ ប៉ុន្តែផ្នែកខាងភាសាសំស្រ្កឹតបានរលុបស្ទើរអស់ នាំឱ្យគេមិនអាចប្រែសេចក្តីបានឡើយ។ សិលាចារឹកនេះមិនបានផ្តល់កាលបរិច្ឆេទណាមួយឱ្យគេដឹងឡើយ ហើយ អត្ថន័យជាទូទៅនៅក្នុងសេចក្តីជាភាសាខ្មែរបានរៀបរាប់អំពីតង្វាយរបស់ម្ចាស់ទាន ម្រតាញសិវ និងបោញ​ជ្ញានកុមារ ថ្វាយដល់ព្រះអាទិទេពព្រះនាម “ព្រះកម្រតាងអញស្រីឧត្បន្នេស្វរ” (ព្រះនាមមួយរបស់ព្រះឥសូរ ដែលពាក្យ ឧត្បន្ន មានន័យថា “ដែលកើតឡើងហើយ”) មានដង្វាយដូចជា គោ ក្របី ស្រែ ស្លា ដូង កឱល និងក្ញុំបម្រើព្រះស្រីប្រុសជាច្រើននាក់ ហើយមានដាក់បណ្តាសាឱ្យធ្លាក់​នរកចំពោះជនណាដែលបានលួចទ្រព្យទាំងនេះទៀតផង។ លោក Aymonier និងលោក Coedès យល់ស្របគ្នាថា សិលាចារឹកនេះទំនងចារឡើងនៅរវាងស.វ.ទី៧ នៃគ.ស.។

ក្នុងការកំណត់អាយុកាលរបស់ប្រាសាទនេះ គឺពិតជាមានភាពលំបាកបន្តិច ដោយសារអត្ថបទផ្នែកខាងលើរបស់សិលាចារឹកទាំងពីរជ្រុងជាភាសាសំស្រ្កឹតសុទ្ធតែរលុប ដែលធ្វើឱ្យយើង​បាត់ភស្តុតាងសំខាន់។ ឥឡូវ យើងសាកល្បងយកព្រះនាមរបស់ទេពដែលគេថ្វាយដង្វាយនៅក្នុង​សិលាចារឹកមកសិក្សា គឺទេពមានព្រះនាមថា “ព្រះកម្រតាងអញស្រីឧត្បន្នេស្វរ”។ ព្រះនាមនេះ គេធ្លាប់ឃើញមាននៅក្នុងសិលាចារឹកគុហាហ្លួង ខេត្តកំពត (K.44) សិលាចារឹកវត្តគិរីទសពិធ ខេត្ត​កំពង់ស្ពឺ សិលាចារឹកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ (K.1298)។ ក្នុងនោះ សិលាចារឹក​វត្តគិរីទសពិធ និងសិលាចារឹកគងពិសី ក៏មិនបានផ្តល់កាលបរិច្ឆេទដែរ ប៉ុន្តែបើមើលតាមអក្សរលោក កំ វណ្ណារ៉ា បានសន្និដ្ឋានថាជាចារឹកស.វ.ទី៧ ដូចសិលាចារឹកប្រាសាទភ្នំឈ្ងោកដែរ។ ចំណែក សិលាចារឹកគុហាហ្លួង ខេត្តកំពត (K.44) មានចារឹកកាលបរិច្ឆេទនៃឆ្នាំចារឹកអក្សរ គឺមហាសករាជឆ្នាំ ៥៩៦ ត្រូវនឹងគ្រឹស្តសករាជឆ្នាំ៦៧៤ ដែលត្រូវនឹងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ​​ជ័យវរ្ម័នទី១ (គ.ស.៦៥៧-៦៨១)។  សេចក្តីជាទូទៅនៃសិលាចារឹកគុហាហ្លួង បានរៀបរាប់អំពីព្រះរាជបញ្ជារបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ សម្រាប់ការធ្វើតង្វាយថ្វាយដល់អាទិទេព “ព្រះកម្រតាងអញស្រីឧត្បន្នេស្វរ” ។ប៉ុន្តែ អ្វីដែលយើងគួរកត់សម្គាល់នោះគឺ នៅបន្ទាត់ទី១០ នៃជ្រុងទី១ មានរៀបរាប់ឱ្យដឹងថា អំណោយដែលគេថ្វាយដល់ប្រាសាទនេះមានតាំងពីជំនាន់ព្រះបាទរុទ្រ​វរ្ម័ន (គ.ស.៥១៥-៥៥០) ដែលគេច្រើនយល់ថាទ្រង់ជាព្រះមហាក្សត្រចុងក្រោយរបស់អាណាចក្រហ្វូណន។ ហេតុដូច្នេះ ប្រសិនបើមើលតាមទិន្នន័យសិលាចារឹ​កនេះហាក់ដូចជាចង់បញ្ជាក់ថា ទីសក្ការបូជាដែលនៅគុហាហ្លួងនោះ អាចមានអាយុកាលតាំងពីជំនាន់ព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័នមកក៏អាចថា​បាន ឬគេអាចសាងបន្ថែមទៀតនៅសម័យក្រោយក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១។ ទោះបីជាយ៉ាងណា តាមទិន្នន័យសិលាចារឹកភ្នំឈ្ងោកឯណោះវិញ យើងនៅតែពិបាកកំណត់ថា ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោកសង់ឡើងនៅស.វ.ទីប៉ុន្មាន និងរជ្ជកាលស្តេចអង្គណាឱ្យបានប្រាកដណាស់។ ប្រសិនយើងផ្តល់ការសន្និដ្ឋានអាយុកាលប្រាសាទភ្នំឈ្ងោកប្រហាក់ប្រហែលគុហាហ្លួង ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោកទំនងសាងសង់ឡើងនៅរវាងពាក់កណ្តាលស.វ.ទី៦ រវាងរជ្ជកាលព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័ន។ ប៉ុន្តែបើយើងឱ្យអាយុកាលប្រហាក់ប្រហែលប្រាសាទគុកព្រះធាតុនៅភ្នំហាន់ជ័យ អាចមានអាយុកាលនៅចុងស.វ.ទី៦ ឬដើមស.វ.ទី៧ រវាងរជ្ជកាលព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ ហើយបើសិ​នជាឱ្យអាយុកាលប្រហាក់ប្រហែលក្រុមប្រាសាទនៅតំបន់ថាឡាបរិវ៉ាត់ ខេត្តស្ទឹងត្រែង ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោកអាចទំនងសាងឡើងនៅចុង​ស.វ.ទី៦ ដើមស.វ.ទី៧ រវាងរជ្ជកាលព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ ឬព្រះបាទ   មហេន្រ្ទវរ្ម័ន។            

ជារួមមក ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោក គឺជាប្រាសាទមួយឧទ្ទិសដល់ព្រហ្មញ្ញសាសនា (ព្រះឥសូរ) ដែលគេចាត់ទុកថាជាសំណង់ក្នុងរូងភ្នំដែលចាស់ជាងគេនៅក្នុងសិល្បៈខ្មែរ (នៅមានរូបរាងល្អ)។ ចំពោះ អាយុកាលរបស់ប្រាសាទនេះ យើងពុំអាចផ្តល់អាយុកាលជាក់លាក់ណាមួយបានឡើយ តែយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា ប្រាសាទភ្នំឈ្ងោកទំនងសង់ឡើងនៅរវាងចន្លោះពាក់កណ្តាលស.វ.ទី៦ ដល់ដើម​ស.វ.ទី៧នៃគ.ស. ពោល គឺចាប់ពីរវាងចន្លោះរជ្ជកាលព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័ន (គ.ស.៥១៥-៥៥០) ដល់រជ្ជកាលព្រះបាទមហេន្រ្ទវរ្ម័ន (៦០៦-៦១៦)។ ទោះជាយ៉ាងណាក្តី យើងជឿថាប្រាសាទនេះទំនងជាមានអាយុកាលមុនក្រុមប្រាសាទនៅតំបន់សំបូរព្រៃគុក ខេត្តកំពង់ធំ ដែលភាគច្រើនជា​សំណង់ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ (គ.ស.៦១៦-៦៣៧)៕

———————————————,

Phnom Chhngok Temple

Phnom Chhngok Temple is located in Mean Rith village, Trapeang Pring commune, Kampot district, Kampot province, about 12 kilometers east of Kampot provincial. The temple has been studied by many Cambodian and foreign scholars, especially the first studies by French researchers such as Etienne Aymonier, Lunet De Lajonquière, Henri Parmentier, and Goerge Coedès. What are the characteristics of this temple and what is the century likely to be built the temple?

Phnom Chhnok is built of bricks in a limestone cave. One notable feature is that the temple is built over a natural Linga limestone and built a Yoni sandstone to support the Linga.

Today, the temple​ has remained of a lintel made of brick which contains Makara facing each other in the form of curved chords in many forms of lintels that we see in the Thala Borivat, Stung Treng province (Ba Deum temple), and similar lintel in Kuk Preah Theat (Phnom Hanchey), Kampong Cham province.

At Phnom Chhngok Temple, an inscription was found with two sides. The first side inscribed 11 lines and another side with 13 lines that registered number K.46, in Sanskrit and Khmer language, but the Sanskrit side was almost completely damaged and was impossible to translate, as well as the inscription did not give a date. However, Aymonier and Coedès agreed that the inscription probably dates back to the 7th century. If we try to identify the name of the deity who is offered in the inscription, his name is ” Vrah Kamratan An Sri Utpannesvara.” This name can be found in the Kuhear Lounge Inscription, Kampot Province (K.44), the inscription of Wat Kiri Tosapit, Kampong Speu Province, the inscription of Kong Pisey, Kampong Speu Province (K.1298). The inscriptions of Wat Kiri Tosapit and Kong Pisey also do not give a date, but based on letters, Mr. Kam Vannara concluded that this inscription is in the 7th century, as well as the inscription of Phnom Chhnok. As for the inscription of the Kuhear Lounge, Kampot Province (K.44), it is inscribed with the date of the inscription in 596 AD, corresponding to 674 AD, which corresponds to the reign of King Jayavarman I (657-681 CE). The general meaning in Kuhear Lounge inscriptions described the order of King Jayavarman I for offering to the deity “Vrah Kamratan An Sri Utpannesvara” and also mentioned the offering to this temple since the King Rudravarman reign (515-550 AD), who is often regarded as the last king of the Funan period. Therefore, if you see the inscription data, it seems to indicate that the Kuhear Lounge temple may be the date since the King Rudravarman reign or can be built later in the region of Jayavarman I. However, according to the inscription data of Phnom Chhnok, it is still difficult to determine the date of Phnom Chhngok temples and the reign of which the king built the temple.

Thus, we can conclude that the date of Phnom Chhngok temple is similar to the Kuhear Lounge temple, Phnom Chhngok temple is probably built between the middle of the 6th century during the reign of King Rudravarman.

However, if we date the temple of Kuk Preah Theat at Phnom Han Chey may the date end of the 6th century or the beginning of the 7th century during the reign of Bhavavarman I, and if the date is similar to the Thala Barivat temple complex of ​​Stung Treng province, Phnom Chhngok temple was probably built in the late 6th century to early 7th century, during the reign of Bhavavarman I or Mahendravarman. Overall, Phnom Chhngok is a temple dedicated to Brahmanism, which is considered to be the oldest cave structure in Khmer art. As for the date of this temple, we cannot give any specific date, but we can conclude that Phnom Chhngok temple was probably built between the middle of the 6th century to the beginning of the 7th century, namely between the reign of King Rudravarman (515-550 AD) to the reign of King Mahendravarman (606-616 AD). However, we believe that this temple is probably older than the group of temples in the Sambor Prei Kuk complex of ​​Kampong Thom province, most of which were built during the reign of Isanvarman I (661-637 AD).

អត្ថបទដើម៖ លោក ម៉ង់ វាលី