នៅក្នុងអត្ថបទភាគ១ ស្ដីពីពាក្យ «ខ្ញុំ» និង «អញ» យើងបានបង្ហាញអំពីពាក្យ «ខ្ញុំ» រួចមកហើយថា នៅសម័យមុនអង្គរនិងអង្គរ ពុំឃើញមានប្រើពាក្យនេះជាសព្វនាមបុរិសៈ បុរសទី១ឡើយ។ លុះមកដល់សម័យកណ្ដាលអំឡុងសតវត្សទី១៧-១៨ ទើបយើងឃើញពាក្យនេះប្រើខ្លះក្នុងដើមដដែល និងខ្លះប្រើជាសព្វនាមបុរិសៈ បុរសទី១។ ដូច្នេះ យើងនឹងបង្ហាញថាតើពីសម័យបុរាណ ពោលគឺសម័យមុនអង្គរនិងអង្គរ ខ្មែរយើងប្រើប្រាស់ពាក្យអ្វីសម្រាប់ហៅខ្លួនឯង?
ផ្អែកតាមភស្ដុតាងភាសាខ្មែរតាមរយៈសិលាចារឹក បានបង្ហាញថា នៅសម័យបុរាណ ខ្មែរប្រើពាក្យ «អញ» សម្រាប់ហៅខ្លួនឯង។ នៅសម័យមុនអង្គរ ពាក្យនេះមានសំណេរជា «អញ៑» និង «អញ្ញ» ដែលសំណេរ «អញ៑» លេចឡើងច្រើនជាងគេ។ មកដល់សម័យអង្គរ ពាក្យនេះ នៅតែរក្សារូបរាងសំណេរ ដូចសម័យមុនអង្គរដដែល និងមានសំណេរមួយទៀតគឺ «អញ» ដែលចាប់ផ្ដើមមាននៅពេលដែលសញ្ញាវិរាម «៑» លែងប្រើប្រាស់ជាទៀងទាត់ដូចមុន។ សំណេរ «អញ» នេះបន្ដប្រើរហូតមកដល់សម័យកណ្ដាល និងពេលបច្ចុប្បន្នផងដែរ។ បើយើងពិនិត្យមើលលើបម្រែបម្រួលសំណេរស្រៈ «អ» ពីបុរាណមកជាសំណេរស្រៈ «អា» និង «អា់» នាពេលក្រោយៗមក យើងក៏ឃើញថាសំណេរពាក្យ «អញ» មានសរសេរទៅជា «អាញ» និង «អាញ់» ឬជា «អ័ញ» ផងក៏មាន។ យ៉ាងណាក្ដី នៅពេលមានវចនានុក្រម ក្រុមជំនុំសម្រេចយកសំណេរ «អញ» ជាអក្ខរាវិរុទ្ធ ហើយកំណត់ឱ្យអានថា [អាញ់] និងចាត់ទុកជាអញ្ញត្រសព្ទ។
ពាក្យ «អញ» នេះ ប្រើសម្រាប់មនុស្សទូទៅ គ្រប់វ័យ គ្រប់ឋានៈតួនាទី នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបុរាណ។ ជាក់ស្ដែង ដូចនៅក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទក្ដីតាគម K.២៤៥ ម្ចាស់សិលាចារឹកដែលមិនបានបញ្ចេញឈ្មោះ បានឱ្យហៅខ្លួនរបស់គាត់ថា «អញ» ដូចមាននៅក្នុងឃ្លា៖ «…អញ៑អញ្ជេញ៑កំម្រតេង៑អញ៑វ្រះគុរុស្ឋាបនា អញ៑ឱយ៑តម្រ្យអ្សេះទក្ឞិណានេះវ្រះនេះផោង៑ តិអញ៑ឱយ៑តក្វន៑អញ៑…» (K.២៤៥៖ បន្ទាត់២១-២៣) ដែលអាចសម្រួលជាភាសាខ្មែរទំនើបបានថា «…អញអញ្ជើញគម្ដែងអញព្រះគ្រូស្ថាបនា អញឱ្យដំរី សេះ ជាតង្វាយទក្ខិណា(សម្រាប់ការស្ថាបនា)ព្រះនៅទីនេះ ដែលអញឱ្យដល់កូនអញ…»។
អ្វីដែលកាន់តែបង្ហាញឱ្យឃើញកាន់តែច្បាស់អំពីការប្រើពាក្យ «អញ» នាសម័យបុរាណ ចំពោះមនុស្សទូទៅ គ្រប់ឋានៈនោះ យើងអាចពិនិត្យទៅលើសិលាចារឹកតាកឹង ស្ថិតនៅក្នុងអតីតរាជធានីសម្ភុបូរ បច្ចុប្បន្នស្ថិតនៅស្រុកសំបូរ ខេត្តក្រចេះ។ សិលាចារឹកនេះចារនៅឆ្នាំ១០០១ បង្ហាញពីមន្ត្រីម្នាក់ឈ្មោះ «ទីឃ៌ហោរ» មានឋានន្តរនាមជា «វាប» ជាអ្នកប្រចាំការនៅប្រាសាទដែលបានរកឃើញសិលាចារឹកនេះ បានសរសេរសំបុត្រទូលថ្វាយទៅព្រះមហាក្សត្រ ដោយរៀបរាប់ពីដំណើរដើមទងនៃការកកើតប្រាសាទនេះ និងពូជពង្សវង្សសន្ដានគាត់ដែលនៅប្រចាំការនាប្រាសាទនេះពីដើមរហូតមក ក្នុងបំណងស្នើសុំបន្ដជាអ្នកប្រចាំការនៅប្រាសាទនោះតទៅទៀត។
នៅក្នុងសេចក្ដីសំបុត្រនោះ គាត់បានប្រើពាក្យហៅខ្លួនឯងថា «អញខ្ញុំ» ចំពោះព្រះមហាក្សត្រ។ ខាងក្រោមនេះជាសម្រង់ឃ្លាដកស្រង់ពីសិលាចារឹកនោះ៖
១- ៩២៣ឝកនុវាប៑ទីឃ៌ហោរឱយ៑សំន្វត៑គិវ្រះអាលក្ឞនមន៑ករុនាគិត្រា
២- តប្រឝស្ដនាវ្រះកំម្រតេង៑អញ៑ចន្ទិយ ○ នេះគិរោះហសំន្វត៑ ○ អញ៑ខ្ញុំបំច្យំទីឃ៌
៣- ហោរ៑កំម្រតេង៑ជគត៑ឝំម្ភុបុរឱយ៑សំន្វត៑បិបង្គំថ្ប្វង៑និវេទនតធូលិវ្រះបាទធូ
៤- លិជេង៑វ្រះកំម្រតេង៑អញ៑តបរមបពិត្រនុក្ឫតជ្ញភក្ដិយ ○ […]
សេចក្ដីដកស្រង់ខាងលើនេះ អាចប្រែសម្រួលបានថា «មហាសករាជឆ្នាំ៩២៣ នូវវាបទីឃ៌ហោរថ្វាយសំនូត្រ(សំបុត្រ)តាមរយៈព្រះអាលក្សណ៍។ មានព្រះករុណា(ត្រាស់ឱ្យ)ចារលើសិលាចារឹកនា(ប្រាសាទ)ព្រះគម្ដែងអញចន្ទី។ នេះគឺសេចក្ដីសំនូត្រ(សំបុត្រ)៖ អញខ្ញុំ(ជា)អ្នកប្រចាំការ(នា)គម្ដែងជគតសម្ភុបូរ (សូមក្រាប)ថ្វាយសំនូត្រ(សំបុត្រ)ដើម្បីក្រាប បង្គំទូលថ្វាយចំពោះធូលីព្រះបាទធូលីជើងព្រះគម្ដែងអញដ៏បរមបពិត្រនូវកតញ្ញូភក្ដី»។
ហេតុអ្វីត្រូវប្រើពាក្យ «អញខ្ញុំ» នេះ? បើមើលតាមសិលាចារឹក នៅសម័យមុនអង្គរ យើងមិនទាន់ជួបប្រទះពាក្យនេះនៅឡើយទេ យើងឃើញពាក្យនេះតែក្នុងសម័យអង្គរបន្ដរហូតមកដល់សម័យទំនើប និងប្រើចំពោះតែព្រះមហាក្សត្រ អាទិទេព ទេពតា និងព្រះតែប៉ុណ្ណោះ ដ្បិតបើយើងសម្រាយពាក្យនេះ មានន័យជាពាក្យទំនើបថា «ខ្ញុំជាអ្នកបម្រើ» ពោលគឺជាខ្ញុំបម្រើរបស់ព្រះមហាក្សត្រ ទេពតាជាដើម។ វចនានុក្រមខ្មែរ ក៏បានបង្ហាញថាមានពាក្យ «អញខ្ញុំ, អញខ្ញុំព្រះអង្គ, អញខ្ញុំម្ចាស់» ដែលមានន័យថា «ខ្ញុំ, ខ្ញុំព្រះអង្គ, ខ្ញុំម្ចាស់»។ នេះបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា ពាក្យ «អញ» គឺប្រើទូទៅមិនចំពោះ គឺប្រើបានជាមួយមនុស្សគ្រប់ឋានៈតូចធំ ទេពតា ព្រះជាដើម។ ចំណែកឯពាក្យ «ខ្ញុំ» ដាក់មកខាងក្រោយនោះ គឺប្រើក្នុងន័យលំអុតលំឱន ចំពោះអ្នកមានឋានៈខ្ពង់ខ្ពង់ ដោយបញ្ជាក់ថាខ្លួនជាអ្នកបម្រើរបស់អ្នកនោះ។ ដោយការប្រើកន្សោមពាក្យ «អញខ្ញុំ» សម្រាប់ហៅខ្លួនឯង ចំពោះម្ចាស់ខ្លួនមានព្រះមហាក្សត្រ អាទិទេពជាដើម និងប្រើពាក្យ «ខ្ញុំម្ចាស់, ខ្ញុំព្រះអង្គ…» ជាដើមផង នាំឱ្យមានការប្រើខ្លីមកត្រឹមជា «ខ្ញុំ» ទៅវិញ។
ពាក្យ «អញ» នេះ ជាធាតុមួយដែលចូលរួមបង្កើតឋានន្តរនាម តាំងពីសម័យមុនអង្គររហូតមក។ ឋានន្តរនាមនោះ រមែងជាប់ន័យទាក់ទងនឹងបុរសទី១ ដូចជាពាក្យ «កម្រតាង៑អញ៑ > កម្រតេង៑អញ៑ > កម្រតែងអញ > គម្ដែងអញ» មានន័យថា «អម្ចាស់ខ្ញុំ លោកជាម្ចាស់នៃខ្ញុំ…»។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាសម្រង់ឋានន្តរនាម ឬពាក្យសម្រាប់សម្គាល់ឋានៈនៅសម័យបុរាណ តាមរយៈសិលាចារឹកភាសាខ្មែរ៖
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
