“សរនាគបាស” ក្នុងល្ខោនស្បែកធំខ្មែរ

នាសម័យបុរាណ ប្រជាជនខ្មែររស់នៅក្នុងជីវិតមួយដែលមានពេលទំនេរច្រើនបន្ទា​ប់ពីការធ្វើស្រែចម្ការនិងអាចមានពេលវេលាគ្រប់គ្រាន់ ក្នុងការរៀបចំប្រារព្ធពិធីនិងបុណ្យទានដែលមានឫសគល់ក្នុងសាសនា​ ប្រពៃណី និងទំនៀមទម្លាប់របស់គេ។ សិល្បករល្ខោនស្បែកធំខ្មែរ បានបង្កើតសាច់រឿងវែង​ៗនិងមានខ្លឹមសារ ដូចដែលរឿងរាមកេរ្តិ៍ទាំងមូល ត្រូវបានគេបែងចែកជាប្រាំពីរភាគឬឈុត ហើយភាគឬឈុតនីមួយៗត្រូវបានសម្តែងពេញមួយយប់ ជាបន្តបន្ទាប់ក្នុងរយៈពេលប្រាំពីរយប់។

កាលនៅពីក្មេង ខ្ញុំបានទស្សនាសិល្បៈនេះសម្តែងនៅច្រើនកន្លែង នៅស្រុកកំណើតនិងនៅភ្នំពេញ ក្នុងព្រះរាជពិធីបុណ្យតាំងតុ ក្នុងបរិវេណពិពណ៌នៅខាងក្នុងនិងខាងមុខព្រះបរមរាជវាំង។ សិល្បៈទស្សនីយភាពជាច្រើន ត្រូវបានគេសម្តែងពេញមួយយប់ ចាប់ពីពេលព្រលប់រហូតដល់ពេលទៀបភ្លឺ រួមមានល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ ល្ខោនខោល ល្ខោនយីកេ ល្ខោនបាសាក់ ល្ខោនស្បែកតូច និងល្ខោនស្បែកធំ ជាដើម។

ភាគទាំងប្រាំពីររបស់ក្រុមល្ខោនស្បែកធំសាលាកន្សែង ខេត្តសៀមរាប ត្រូវបានគេបែងចែកជាគម្រោងទៅតាមដំណើររឿង ដូចខាងក្រោម៖ ឈុតទី១៖ ព្រះរាមកថ្នល់, ឈុតទី២៖បញ្ចកាយបណ្តែតទឹក, ឈុតទី៣៖ សរនាគបាស, ឈុតទី៤៖ចម្បាំងកំប៉ាន់និងហនុមាន, ឈុតទី៥៖ សរព្រហ្មាស្រ្ត, ឈុតទី៦៖ផ្តាំមឿងសុក្កចារ, និងឈុតទី៧៖ ផ្តាំមឿងឥន្ទជិត។ ក្នុងការសម្តែងល្ខោនស្បែកធំរបស់ក្រុមសាលាកន្សែង រឿងរាមកេរ្តិ៍ចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងការកសាងផ្លូវកាត់ទឹកទៅក្រុងលង្កា និងបញ្ចប់ដោយមរណភាពរបស់ឥន្ទជិត។ ភាពទាំងស្រុងនៃរឿងទាំងប្រាំពីរភាគ ក្នុងការសម្តែងល្ខោនស្បែកធំនេះ ត្រូវបានចងក្រងទុក​ជាឯកសារសោតទស្សន៍ទាំងស្រុងពេញលេញ ដោយសារមន្ទីរជាតិផ្នែកជាតិពន្ធុវិទ្យា នាទីក្រុងអូសាកា ប្រទេសជប៉ុន សម្រាប់ការស្រាវជ្រាវនិងសិក្សាបន្តទៅអនាគត។

ក្នុងអត្ថបទនេះ នឹងលើកយកឈុតទី៣ «សរនាកបាស» ក្នុងដំណើររឿងរាមកេរ្តិ៍ដែលជាឈុតមួយសម្តែងក្នុងល្ខោនស្បែកធំមកធ្វើការបរិយាយត្រួសៗ។ ត្រង់ឈុតទី៣    «សរនាកបាស»នេះ គឺបង្ហាញពីឈុតវិរុលមុខកុមារ ឥន្ទជិត ដែលពួននៅស្រទាប់មេឃលួចផ្លែង «សរនាគបាស» មកត្រូវ ព្រះលក្ម្សណ៍។ ខាងក្រោមនេះ នឹងបរិយាយពីសាច់រឿងសង្ខេបក្នុងឈុតទី៣ «សរនាកបាស» នៃរឿងរាមកេរ្តិ៍ដែលជានិច្ចជាកាលឃើញសម្តែងក្នុងល្ខោនស្បែកធំ៖

 ព្រះរាម បានត្រាស់ប្រើ ជម្ពូពាន ឱ្យទៅបំបែកពិធីដែល ឥន្ទជិត បានទៅតាំងនៅក្នុងដើម នរូឆ័នតិ។ ជម្ពូពាន បានប្រែកាឡាជាខ្លាឃ្មុំហើយសម្តែងឫទ្ធិទៅបំបែកពិធីរបស់ ឥន្ទជិត។ ឥន្ទជិត មានសេចក្តីក្រេវក្រោធយ៉ាងខ្លាំងដោយខ្លួនមិនអាចតាំងពិធីបានសម្រេច។ ឥន្ទជិត ក៏នាំពលសេនាឡើងទៅថ្វាយបង្គំគាល់ ក្រុងរាពណ៍ ជាព្រះវរបិតា នាក្រុងលង្កា សូមឱ្យព្រះវរបិតាទ្រង់ត្រាស់បញ្ជាឱ្យ វិរុលមុខកុមារ ទៅជាមួយដើម្បីធ្វើសង្រ្គាមជាមួយ ព្រះរាម។

ទៅដល់សមរភូមិ ឥន្ទជិត បានបញ្ជាឱ្យ វិរុលមុខកុមារ ប្រែកាឡាជាអង្គ ឥន្ទជិត ហើយផ្តែផ្តាំ វិរុលមុខកុមារ ថា ចូរអ្នករងចាំធ្វើសង្រ្គាមជាមួយទ័ពរបស់ព្រះរាម។ ផ្តែផ្តាំរួចហើយ ឥន្ទជិត ក៏ហោះទៅពួននៅស្រទាប់មេឃ។

នៅវេលាម៉ោង៤ទៀបភ្លឺ ស្រាប់តែឮសូរសន្ធឹកស្រែកហ៊ោកញ្ជ្រៀវនៃទ័ពក្រុងមារ។ ព្រះរាម ទ្រង់បានសួរទៅ ពិភេក ហោរាថា អង្គអញបានឮសូរសន្ធឹកស្រែកហ៊ោកញ្ជ្រៀវនៅសមរភូមិ តើជាទ័ពអ្នកណា?។ ពិភេក ទូលថា គឺជាទ័ពរបស់ ឥន្ទជិត។ ដូច្នេះ សូមព្រះអង្គ ទ្រង់ត្រាស់ប្រើឱ្យ ស្រីលក្ម្សណ៍ អនុជាលើកទ័ពទៅតទល់ជាមួយទ័ព ឥន្ទជិត។ ព្រះលក្ម្សណ៍ និង ហនុមាន ព្រមទាំង ពិភេក បានលើកទ័ពទៅធ្វើសង្រ្គាមជាមួយ ឥន្ទ្រជិត។ ពេលជាប់ដៃគ្នាជាមួយ វិរុលមុខកុមារ ឥន្ទជិត ដែលពួននៅស្រទាប់មេឃក៏លួចផ្លែង «សរនាគបាស» មកត្រូវ ព្រះលក្ម្សណ៍ ហនុមាន ព្រមទាំងពួកពលសកលយោធា នៅសល់តែ ពិភេក មិនបានត្រូវ សរនាគបាស នឹងគេ។ ពិភេក ក៏បានរត់ទៅទូល ព្រះរាម ថាព្រះលក្ម្សណ៍ ហនុមាន ព្រមទាំងសេនាទាំងអស់បានត្រូវ សរនាគបាស ត្រូវនាគរុំជិតអស់ហើយ។ ដូច្នេះ សូម ព្រះរាម ផ្លែងសរទៅ ក្រុងសិម្ពិលីគ្រុឌ ដែលជាព្រះធម៌បិតាដើម្បីឱ្យទ្រង់មកជួយយកអាសារ។ ព្រះរាម ក៏បានផ្លែងសរទៅស្ថានសិម្ពិលីគ្រុឌ។ ស្តេចគ្រុឌ លុះបានទទួលសរដែលនាំសារហើយ ក៏ហេវហោះពីស្ថានសិម្ពិលីមកឆាបឆក់ហ្វូងនាគដែលរឹតរួត ព្រះលក្ម្សណ៍ ហនុមាន និងសេនាទាំងអស់បានរួចរស់ជិវិត។ បន្ទាប់មក ព្រះរាម ក៏នាំព្រះលក្ម្សណ៍ ហនុមាន ពិភេក ព្រមទាំងពួកពលសកលយោធាទាំងអស់វិលចូលទៅព្រះនគរ ស្រីអយុធ្យា វិញឱ្យបានដូចព្រះរាជហឫទ័យ៕

———————————————————

SAR NEAKABAS: THE MAGIC SERPENTINE ARROW IN KHMER LARGE-SIZED SHADOW PLAY

In the olden days, Khmer people lived and enjoyed a simple and easy life, having a lot of free and leisure time. They took time to organize religious and traditional events and ceremonies year-round. The Khmer large-sized shadow play artists, for instance, created lengthy stories and episodes for their shows, namely, the Reamker (Ramayana), cutting it into seven night-long episodes (Brunet 1974: 3). 

During my childhood, I had seen such performances in my hometown and in Phnom Penh at the Royal Exhibition Ceremony in front of and within the Royal Palace compound. Several forms of performing arts were mounted and showcased, including the Royal Ballet, masked play, yike theater, basakk theater, small-sized shadow play, and large-sized shadow play.

The large-sized shadow play troupe of Sala Kansaeng, Siem Reap province organized their performance programs into seven episodes drawing them from the Reamker. They are: 1) Preah Ream Building the Bridge, 2) Floating Maiden, 3) Magic Serpentine Arrow, 4) Battle of Kampann and Hanuman, 5) Brahman Arrow, 6) Lament of Sokkachar, and 7) Lament of Indrajit.

Preah Ream orders Chumpou Pean, one of his monkey generals, to destroy Indrajit’s meditation in the Norouchhanti tree. Chumpou Pean disguises himself as a bear in order to destroy the meditation, an act, which makes Indrajit so furious. Then, Indrajit leads his army to have an audience with his father, Ravana, the ten-headed King of the Demons of Lanka, asking his permission to have Virulamuk Kumara accompany him to fight Rama.

On the battlefield, Indrajit orders Virulamuk Kumara to disguise himself as Indrajit, while Indrajit himself flies up to the sky and hides among the clouds.

In the early morning, at 4 o’clock, upon hearing the war-whoop of Virulamuk’s army, Rama asks Piphek (the astrologer) the source of the uproar. Piphek replies by telling Rama that it is Indrajit’s army, while proposes to Rama to send Preah Leak (Lakshmana) to lead the army to combat the Indrajit’s army. Lakshmana, Hanuman (the white monkey general), and Piphek lead their army to face the demon army.

As Lakshmana and Virulamuk, in his disguise as Indrajit, are engaging in combat, Indrajit, hiding in the clouds, shoots his arrows hitting Lakshmana, Hanuman, and all the army, except Piphek, who escapes the magic arrows unscathed. Knowing the danger, Piphek rushes to inform Rama of the tragedy and requests that Rama, in turn, asks his God-father (the Garuda) to come and save Lakshmana, Hanuman, and the army from the magic arrows. Upon seeing the message sent by Rama, the Garuda hurriedly comes to the rescue of Lakshmana, Hanuman, and the army.

This excerpt ends with the return of Rama’s army, along with Lakshmana, Hanuman, and Piphek to his Kingdom of Ayuthaya.

អត្ថបទដើម៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង