វត្តកោះផ្តៅ ឬវត្តទួលខ្សាច់ ស្ថិតក្នុងឃុំកំពង់ត្រាចខាងលិច ស្រុកកំពង់ត្រាច ខេត្តកំពត ពោលគឺស្ថិតនៅតាមបណ្តោយផ្លូវជាតិលេខ៣៣ (កំពង់ត្រាច-កែប)។ វត្តនេះជាវត្តចំណាស់មានវិហារបុរាណដ៏ល្អឆើត ក្នុងចំណោមវត្តចាស់ៗមួយចំនួនទៀតក្នុងខេត្តកំពតដូចជា វត្តព្រៃតាកុយ វត្តស្រែព្រីង វត្តដំណាក់កន្ទួត និងវត្តអង្គរជ័យជាដើម។ បន្ទាប់ពីអ្នកជំនាញក្រសួងវប្បធម៌ និងវិចិត្រសិល្បៈ បានសិក្សា និងជួសជុលរួចរាល់ជាស្ថាពរក្នុងឆ្នាំ២០២១ សន្និដ្ឋានថាវិហារវត្តនេះមានអាយុកាល១០០ឆ្នាំគត់ ហើយធ្លាប់ជាអតីតរោងជាងកាត់ដេរ និងជង្រុកស្រូវសម័យ ប៉ុល ពត។
តាមការសង្កេត មុនក្រសួងវប្បធម៌ជួសជុលអភិរក្ស វិហារវត្តកោះផ្តៅក៏ធ្លាប់ជួសជុលខ្លះតាមបែបប្រពៃណីដោយសទ្ធាបរិស័ទជិតឆ្ងាយ។ ប៉ុន្តែជាអកុសលចូលដល់សម័យ ប៉ុល ពត គេបានប្តូរមុខងារសំណង់នេះធ្វើជារោងជាងកាត់ដេរ ដែលឃើញមានស្នាមគំនូសកត់ត្រាផ្សេងៗជាភស្តុតាងស្រាប់ និងមួយផ្នែកគេប្រើជាជង្រុកស្រូវ។ បច្ចុប្បន្នវិហារនេះបានជួសជុលតាមបច្ចេកទេសជំនាញ ពង្រឹងរចនាសម្ព័ន្ធគ្រឿងបង្គុំផ្នែកខាងលើ ដូរក្បឿងដំបូល គ្រឿងល្អស្ថាបត្យកម្ម និងលាបពណ៌ថ្មី តាមទម្រង់សិល្បៈស្ថាបត្យកម្មដើមទាំងស្រុង ដើម្បីទុកជាតំណព្រះពុទ្ធសាសនាតទៅមុខទៀត។
វិហារវត្តកោះផ្តៅជាប្រភេទសំណង់ឈើលើ ទ្រដោយជញ្ជាំងឥដ្ឋ សង់លើខឿនពីរថ្នាក់។ វិហារនេះជាវិហារជហ្វា៤ ដំបូលបីថ្នាក់ ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ ហើយមានហោជាងខាងមុខ និងខាងក្រោយ។ នៅលើផ្ទៃហោជាងទាំងពីរ លម្អដោយក្បាច់ពុម្ពបិទធម្មតា ពុំមានរូបទេព ឬអន្លើក្នុងសាច់រឿងរាមកេរ្តិ៍ ឬពុទ្ធប្រវត្តិដូចបណ្តាវិហារបុរាណជាច្រើនក្នុងខេត្តបាត់ដំបង បន្ទាយមានជ័យ ឬសៀមរាបឡើយ។ ប៉ុន្តែលក្ខណៈពិសេសដំបូលវិហារវត្តកោះផ្តៅ គឺនៅត្រង់គល់ហោជាងទាំងពីរ គេច្នៃឱ្យមានដំបូលបន្តិច នាំឱ្យមើលឃើញថាមានដំបូលជ្រាលបីថ្នាក់ដូចផ្ទៃដំបូលចំហៀងដែរ។
ដោយឡែកចំពោះរចនាសម្ព័ន្ធសំណង់ក្រោមដំបូល គេរៀបជាជញ្ជាំងព័ទ្ធជុំវិញ ពុំមានបាំងសាចទេ។ នៅផ្នែកខាងកើត និងខាងលិចមានជណ្តើរ និងទ្វារចេញចូលម្ខាងពីរ ឯផ្នែកខាងជើង និងខាងត្បូងមានជណ្តើរ និងទ្វារចេញចូលម្ខាងមួយដូចគ្នា។ នៅផ្ទៃជញ្ជាំងខាងជើងផ្នែកខាងក្រៅ គេឃើញមានចម្លាក់ពីរផ្ទាំងគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍។ ត្រង់លើទ្វារគេឆ្លាក់លម្អជារូបរាហុ ឬហៅថា “ព្រះកាល” នៅក្នុងផ្ទៃក្បាច់ព័ទ្ធជុំវិញ។ បើត្រឡប់ទៅមើលគំនិតបុរាណនៅតាមប្រាសាទពាក់ព័ន្ធនឹងរូបរាហុ ឬព្រះកាលនេះ គេ តែងសង្កេតឃើញឆ្លាក់នៅចំកណ្តាលផ្ទៃផ្តែរ លើទ្វារចេញចូល ឬទ្វារបញ្ឆោតដែរ។ រីឯផ្ទៃជញ្ជាំងលើបង្អួចក្បែររូបរាហុ គេឆ្លាក់ជារូបស្រ្តី និងកូនតូចលង់លក់ក្នុងវិមាន ដែលមានតួអង្គក្សត្រមួយអង្គលើកព្រះហស្ថរា និងបុរសម្នាក់អង្គុយបង្គំលាក្បែរសេះមួយក្បាល។
តាមរយៈតួអង្គនេះ គេអាចស្មានបានថា “ព្រះសិទ្ធត្ថ” (អនាគតព្រះពុទ្ធអង្គ) ក្នុងរឿងពុទ្ធប្រវត្តិទ្រង់យាងចេញសាងផ្នួស។ លក្ខណៈចម្លាក់ស្តើងៗ ផុសក្រឡោតនៅលើផ្ទៃជញ្ជាំងបែបនេះ គេឃើញនិយមនៅវិហារវត្តក្តុលក្នុងខេត្តបាត់ដំបង និយាយអំពីរឿងរាមកេរ្តិ៍ ដែលកសាងក្នុងសម័យអាណានិគមបារាំង នៅក្នុងរវាងដើមសតវត្សទី២០។ ចំពោះការលម្អស្ថាបត្យកម្ម គេសង្កេតឃើញថាវិហារវត្តកោះផ្តៅពុំសូវលោភក្បាច់ទេ ផ្ទៃជញ្ជាំងលាត ក្បាលសសរនីមួយៗលម្អដោយរូបគ្រុឌ និងកិន្នរ ហើយនៅលើផ្ទៃសសរតាមជញ្ជាំង គេបានរចនាជាក្បាច់ផ្កាភ្ញីស្តើងៗផុសក្រឡោតយ៉ាងរស់រវើក។
ដោយឡែកនៅផ្នែកខាងក្នុងវិហារ មានសសរឈើធំៗ១២ ដើម (២ជួរបណ្តោយ ៦ជួរទទឹង) ទ្រគ្រឿងបង្គុំឈើនៅផ្នែកខាងលើ តែពុំមានពិដានទេ។ សសរ និងគ្រឿងឈើទាំងឡាយនៅផ្នែកខាងក្នុងនេះ ក៏ពុំមានទឹបទឹកមាស ឬក្បាច់លម្អអ្វីធំដុំដូចបណ្តាវិហារបុរាណតាមដងទន្លេឡើយ ពោលគឺគេគ្រាន់តែចិតឈើ រចនាជាក្បាច់រាក់ៗបន្តិចបន្តួចត្រង់ចំណុចខ្លះប៉ុណ្ណោះ។
ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យចាប់អារម្មណ៍ គឺគំនូរនៅតាមផ្ទៃជញ្ជាំងជុំវិញ។ គំនូរទាំងនោះ គេរចនាជាពីជួរលើក្រោម។ សាច់រឿងក្នុងគំនូរជួរខាងលើជារឿងពុទ្ធប្រវត្តិ និងជួរខាងក្រោមជារឿងក្នុងជាតក។
អ្វីដែលគួរឱ្យសង្កេត សិល្បករហាក់ដូចជានិយមប្រើពណ៌បៃតង និងបញ្ចូលទិដ្ឋ-ភាពសំណង់សម័យបារាំងក្នុងខ្លឹមសារគំនូរ។ ទន្ទឹមនឹងនេះគេឃើញព្រះនាម និងនាមសែរាជវង្ស ទ្រង់មានសទ្ធាចេញថ្លៃគំនូរដូចជា ព្រះអង្គម្ចាស់រត្តណៃ(?) អ្នកម្នាងដាំ និងអ្នកអង្គម្ចាស់វិច្ចរជាដើម។ រីឯព្រះជីវ៍នៃវិហារវត្តកោះផ្តៅនេះ គេបានដាក់តម្កល់លើអាស្នាខ្ពស់ផុតពីកម្រាល ហើយព្រះជីវ៍សោត គឺជាបដិមាពុម្ពស៊ីម៉ងត៍លាបពណ៌មាស ដែលទំនងរៀបចំក្រោយសម័យសង្រ្គាម។
ដូច្នេះសរុបមក សិល្បៈស្ថាបត្យកម្មវិហារបុរាណវត្តកោះផ្តៅ ជាសិល្បៈមួយកម្រនៅក្នុងខេត្តកំពត ហើយដែលគេសន្និដ្ឋានថាមានអាយុកាល១០០ឆ្នាំ ដូចគ្នានឹងចេតិយ ដែលមានចារឹកកាលបរិច្ឆេទច្បាស់ (ព.ស.២៤៦៥) នៅខាងមុខវិហារនោះ។ ប៉ុន្តែតាមការសិក្សារបស់ Daniel Guéret និង Dominique-Pierre Guéret យល់ថាវិហារនេះកសាងក្នុងឆ្នាំ១៩៣២៕
———————————————–
Ancient Vihara at Vat Koh Ptau
Vat Koh Ptau or Vat Toul Khsach locates in Kampong Trach West commune, Kampong Trach district, Kampot province. It is along national road 33. The pagoda has an old beautiful Vihara. In Kampot province, there are some ancient pagodas such as Vat Ta Kuy, Vat Sre Pring, Vat Damnak Kantout and Vat Angkor Chei. After the research and restoration by the Ministry of Culture and Fine Arts, the Vihara is about one hundred years old. It was a tailor’s place and rice storage in the Pot Pot regime. Before the Ministry of Culture and Fine Arts restoration, the Vihara was restored by the people.
The Vihara of Koh Ptau has a wooden roof and concrete wall built on a two levels base. It has four Jveas (the decoration on the roof), three levels roof, and covers by fish scale shape tile. Both pediments are decorated with motifs. The uniqueness of the Vihara of Vat Koh Ptau is the parts of the pediment that are covered by the roof.
The wall does not have the additional part to protect from the rain or the sun. East and the west have stairs, and two doors on each side. The north and the south have one stair and one door. The outer wall in the north has two interesting reliefs. The door is decorated by Rahu or Kala that surrounded by motifs. In the past, the relief or Rahu or Kala appeared in the middle of lintel or false door. Next to Rahu is a relief from the great departure of Siddhartha. The same type of relief exists in the Vihara of Vat Kdul in Battambang province. It depicts Ramayana in the period of French colonization of the early 20th century. Generally, the Vihara does not have rich decoration. The wall has no painting, the top of columns decorated with Garudas and Kinnaras. However, the columns have rich thin reliefs.
The inner part of the Vihara has twelve columns of two rows and six columns. All wooden elements and columns do not paint in gold or have the decoration as the Vihara along the river. It has only some wooden motifs. However, the most interesting is the moral painting surrounding the outer wall. It has two parts, up and down. The upper part shows Buddha life and the lower part shows Jataka. The artists introduced green colour and French architectural structure. It is also seen that many from the King family donated to draw the paintings. The main Buddha statue is installed on a high pedestal. He is made in concrete and painted in gold after the war.
To sum up, the architectural structure of the Vihara of Vat Koh Ptau is a rare art in Kampot province. The date of the Vihara might match the date of the stupa (B.E. 2465) which is 100 years old. According to Daniel Guéret and Dominique-Pierre Guéret, the Vihara was built in 1932.
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត
