ការសង្កេតទូទៅលើរឿងព្រេង«នាងកែវប្រាំពីរពណ៌»

នៅស្រុកខ្មែរមានរឿងព្រេងជាច្រើនដែលមានភ្ចាប់នឹងទីតាំងភូមិសាស្ត្រ។ យើងពុំអា​ចដឹងដែរថារឿងទាំងនោះកើតឡើងពីពេលណាឱ្យប្រាកដ ឬរឿងនោះជារឿងពិតយ៉ាងណានោះទេ ត្បិតជួនកាលរឿងទាំងនោះមានលាយសាច់រឿងដែលជាអព្ភូតហេតុពិសេសលើសភាពជាមនុស្សអាចធ្វើបាន។ នៅខេត្តសៀមរាប យើងអាចរកមនុស្សចាស់ៗដែលចេះរឿងនិទានតៗគ្នាបានយ៉ាងងាយ ដែលពួកគាត់អាចពណ៌នាយ៉ាងរត់មាត់ផងនោះគឺ រឿងនាងកែវប្រាំពីរពណ៌ ដែលសាច់រឿងនេះមានភ្ជាប់នឹងភូមិសាស្ត្រជាក់ស្តែងចាប់ពីបារាយណ៍ទឹកថ្លារហូតដល់ទន្លេសាប។ ទោះជារឿងនេះមានព្រឹត្តិការណ៍ជាប់នឹងបារាយ​ណ៍​មកខាងត្បូងជាប់នឹងទន្លេសាបក៏មែនពិត តែអ្នករស់នៅឆ្ងាយពីបារាយណ៍គួរសមដែរនោះក៏គង់តែស្គាល់រឿងដ៏ល្បីល្បាញនេះ។

សាច់រឿងនេះមានបរិយាយលំអិតក្នុងនិក្ខេបបទរបស់លោក សូ ឆេង និង ឡាំ សុភ័ក្ត្រ។ ក្រោយមកមានការសិក្សាបន្ថែមពីលោក សាង សំណាង ដោយផ្តោតសំខាន់ទៅលើប្រាសាទវត្តចេតិយ។ ទីនេះខ្ញុំសូមតំណាលយ៉ាងខ្លីថា៖

ដើមឡើយនៅមានស្តេចមួយអង្គសោយរាជ្យនៅអង្គរមានបុត្រីមានពណ៌រូបឆោមល្អដាច់គេ ដោយសារព្រះនាងមានព្រះកាយភ្លឺ៧ពណ៌។ ពេលមួយព្រះនាងអផ្សុកក្នុងហឬទ័យសុំបីតាទៅក្រសាលព្រៃ មានម្នាង សេនា អមាត្យកក្រឹកក្រេងអមដំណើរ ក៏ប្រទះ​​​​​ឃើញពងមួយ ហើយស្រលាញ់ពងនោះណាស់រួចក៏យកលាក់ទុកក្នុងដំណាក់។ ពងនោះញាស់ជាកូនក្រពើតូចមួយ ព្រះនាងយកកូនក្រពើនោះទៅចិញ្ចឹមក្នុងបារាយណ៍ ហើយឱ្យចំណីជាប្រចាំ។ ក្រពើមានឈ្មោះថា អាធន។​ វាស្រឡាញ់ព្រះនាងជាម្ចាស់វាខ្លាំងណាស់។ ​ថ្ងៃមួយ វាឮដំណឹងថាស្តេចក្រុងចិនមក​​ ដណ្តឹងព្រះនាងលើកបណ្តារការពីក្រុងចិនមកហើយ។ ថ្ងៃនោះឯង វាបញ្ជិះព្រះនាងលេងពេញក្នុងបារាយណ៍មួយសន្ទុះធំ។ រួចទៅ ក្រពើអាធនលេបព្រះនាងរត់ពីបារាយណ៍ធ្លាក់មកស្ទឹងកំបុត​ ជិតព្រែកទាល់ ហើយមកសម្ងំខ្លួននៅម្តុំអន្លង់សាក្បែរគោកតាសួស។ ទើបតាដោកជាមេទ័ពខ្លាំងពូកែចាប់ក្រពើនោះបាន ហើយវះពោះក្រពើសង្គ្រោះព្រះនាង តែព្រះនាងសុគតទៅហើយ។ ដោយសារព្រះនាងសុគតដោយមិនប្រក្រតី (តៃហោង) ព្រះរាជបញ្ជាមកពីវាំងថាឱ្យរកកោះទីស្ថានស្ងាត់ណាមួយធ្វើបុណ្យ។ ហែមកដល់ព្រៃស្អុយក៏ធំក្លិនស្អុយ។ ហែមកដល់ព្រៃដង្ហើម ព្រះនាងនៅដង្ហើមតិចៗ។ មកដល់ព្រៃផ្តៅក៏ដាច់ខ្សែ គេឈប់បោចផ្តៅចង់ស្នែងព្រះនាងហែមកដល់ម្តុំវត្តចេតិយ។ បន្ទាប់មក ព្រះបីតាកសាងប្រាសាទបញ្ចុះព្រះនាងនៅទីនេះ ហើយឱ្យមេទ័ពតាដោកនៅចាំយាមនៅទីនោះ។ ឯក្រពើអាធនត្រូវគេវះធ្វើទង់ក្រពើរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។

ទីតាំងរៀបរាប់ក្នុងសាច់រឿងមានពិតនៅលើភូមិសាស្ត្រជាក់ស្តែង ដែលសព្វថ្ងៃស្ថិតនៅចាប់ពីបារាយណ៍ទឹកថ្លាទៅត្បូង។ ការនេះពុំខុសអ្វីពីរឿងព្រេងដទៃទៀត ដែលសាច់រឿងមានភ្ជាប់នឹងទីតាំងជាក់ស្តែង ប៉ុន្តែគួរកត់សម្គាល់ថា រឿងនេះមានភ្ជាប់នឹងទីតាំងច្រើនដែលដំណាក់កាលនីមួយៗកើតឡើងនៅតាមទីតាំងភូមិសាស្ត្រនីមួយៗដែរ ហើយទីតាំងទាំងនោះសឹងមានស្លាកស្នាមជាប្រាសាទបុរាណ (សូមមើលផែនទី)។ 

ក្នុងសាច់រឿងទីតាំងដែលសំខាន់ជាងគេគឺ នៅវត្តចេតិយជាទីដែលគេបញ្ចុះព្រះនាងនៅទីនោះ។ នៅវត្តចេតិយសាងសង់នៅលើទួលជារចនាសម្ព័ន្ធរបស់ប្រាសាទបុរាណ។ ប្រាសាទសាងសង់ក្នុងរវាងស​.វទី១០ ក្នុងរចនាបថបាខែង។ យ៉ាងនេះក្តី នៅទីនោះមានបំណែកសសរពេជ្រដែលមានទម្រង់សិល្បៈបែបសម័យមុនអង្គរដែរ។ បច្ចុប្បន្នអ្នកស្រុកបូកស៊ីម៉ងត៍លាបពីលើប្រាសាទឥដ្ឋដែលខូចខាតដោយកន្លែង។ នៅពីខាងកើ​តមានព្រះវិហារដែលនេះជាទំនៀមទូទៅក្នុងសម័យកណ្តាល។ ប្រាសាទនេះក៏មិនខុសពីប្រាសាទមួយចំនួនធំក្នុងស្រុកខ្មែរ ដែលត្រូវគេកែប្រែទៅជាចេតិយក្នុងសម័យកណ្តាល។ ករណីនេះ យើងក៏អាចលើកយកមកធ្វើជាឧទាហរណ៍មួយក្នុងការរួមចំណែកសិក្សាពន្យល់លើន័យ ប្រាសាទ ឬផ្នូរ ដូចដែលអ្នកប្រាជ្ញធំៗធ្លាប់វែកញែកកន្លងមក។

បច្ចុប្បន្នព្រះចៅអធិការឱ្យគេយកស៊ីម៉ងត៍ ធ្វើចេញជាសាច់រឿងនាងកែវព្រះពីរព​ណ៌​ពីដើមដល់ចប់នៅតាមផ្លូវចូលវត្ត ប៉ុន្តែរលុះអស់ខ្លះដោយសារគុណភាពស៊ីម៉ងត៍។ នៅផ្លូវចូលពីខាងកើតមានខ្ទមអ្នកតាឈ្មោះតាដោក ដែលមានមានរៀបរាប់ក្នុងសាច់រឿងពីខាងលើ។ តាដោមជាអ្នកតាមួយយ៉ាងសំខាន់របស់វត្ត។ កាលណាមានរៀបចំកិច្ចពិធីនានា គេត្រូវមករៀបចំថ្វាយអ្នកតានេះមុនគេ។

ពេលនោះជាពេលបុណ្យទេសន័មហាជាតក គេជួលក្រុមឆៃយ៉ាំសម្រាប់ហែនគរកណ្ឌ។ មុននឹងឆៃយ៉ាំដឹកមុខហែនគរកណ្ឌ គេឱ្យក្រុមភ្លេងមកលេងរាំថ្វាយតាដោកជាមុនសិន។

កាលនោះជាការចៃដន្យប៉ុណ្ណោះ មានស្ត្រីម្នាក់ប្រាប់ខ្ញុំថាគាត់មានរូបទំឈ្មោះ នាងក្រពុំឈូក។ ដូចដែលយើងដឹងខ្លះហើយ រៀងនេះល្បីល្បាញខ្លាំង នៅវត្តសសរ១០០មានទាំងចេតិយផង។ តាមពិតរឿងនាងក្រពុំឈូក និងរឿងនាងកែវប្រាំពីរពណ៌មានភាពស្រ-ដៀងគ្នាច្រើន ពិសេសគឺត្រូវក្រពើលេបដូចគ្នា។ ម្ល៉ោះហើយ ខ្ញុំយល់ថាស្ត្រីរូបនោះទំនងជាស្គាល់រឿងទាំង២ហើយយកមកបញ្ចូលគ្នាតែមួយ ពោលគឺយករឿងពីមជ្ឈដ្ឋានផ្សេងមកបញ្ចូលនឹងរឿងនេះ។  ក្រោយមកទៀត គេធ្វើរូបសំណាក់មនុស្សស្រីជិះក្រពើនៅចំពីមុខប្រាសាទ។ រូបនេះល្មមនឹងឱ្យអ្នកសិក្សាប្រវត្តិសិល្បៈដែលមិនធ្លាប់ដឹងរឿងព្រេងនាងកែវប្រាំពីរពណ៌សន្មត់ថាជារឿងទេវកថាដែលខ្មែរស្គាល់ពីឥណ្ឌាផងក៏មិនដឹង។ នាងគង្គាមានជំនិះជាសត្វក្រពើ ហើយនៅសម័យបុរាណផងនោះ ខ្មែរមិនមែនស្គាល់ទេវីនេះលំៗឡើយ ដោយមានបង្ហាញតាមប្រាសាទ និងសិលាចារឹកជាច្រើន។

តាមការសង្កេតទូទៅនៃនិក្ខេបទរបស់លោក សូរ ឆេង និងឡាំ សុភ័ក្ត្រ ប្រាសាទនៅ កណ្តាលបារាយណ៍តែងហៅឈ្មោះថាមេបុណ្យ និងមានរឿងទាក់ទងនឹងក្រពើឈ្មោះ «អាធន»។ ត្រង់នេះគួរកត់សម្គាល់បន្ថែមថា «ទឹក,ក្រពើ,មនុស្សស្រី» ហាក់មានទំនាក់ទំនងគ្នាខ្លាំង។​ នៅវត្តមហាលាភ ស្រុកកោះសុទិនជាដើមក៏មានទាក់ទងនឹងរឿងព្រេង «ក្រពើនាងឧរ៉ៃ» ហើយវត្តនោះនៅជាប់នឹងមាត់ទន្លេតូច។ រឿងព្រេង«នាងក្រពុំឈូក»ជាដើមសឹងតែជាប់ពាក់ព័ន្ធរវាងមនុស្សស្រី ក្រពើ និងទឹក។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ អ្នកស្រុកនៅជុំវិញបារាយណ៍ទឹកថ្លាមានតំណមបញ្ចៀសមិននិយាយពាក្យ«ក្រពើ»ជាដើម នៅពេលគេទៅរកត្រីក្នុងបារាយណ៍ ត្បិតគេជឿថាក្នុងបារាយណ៍មានក្រពើថែរក្សាទីនោះ។

ជាចុងក្រោយ ខ្ញុំសូមបញ្ចាក់ម្តងទៀតថាខាងលើនេះជាការសង្កេតទូទៅប៉ុណ្ណោះ។ យើងអាចរកឃើញរឿងព្រេងជាច្រើនទៀតដែលគេយកភូមិសាស្ត្រជាក់ស្តែងមកពន្យល់ភ្ជាប់នឹងសាច់រឿង។ សាច់រឿងទាំងនោះអាចមានលាយឡំជាមួយទេវកថាផងក៏បាន ដោយគេយកលក្ខណៈពិសេសរបស់តួអង្គមកលាយឡំផ្សំបញ្ចូលបង្កើតជាសាច់រឿងថ្មី។ ឬអាចជាព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រកើតឡើងក្នុងពេលណាមួយដែលមនុស្សចាំតៗគ្នា ហើយបញ្ចេ​ញ​បញ្ចូលសាច់រឿងបន្ថែម៕

—————————————

Review of a legend: Neang Keo Pram Pi Por

In Cambodia, there are numerous legends related to geography. There is no information about when and what is the aspect of that legend. However, it is a combination between natural phenomena and human activities. In Siem Reap, many people could tell the legends. One among them is Neang Keo Pram Pi Por. This legend relates to the geology of Tonle Sap and West Baray. The legend is popular because the people who live in the area and far more still know this legend.

The legend says a king has a beautiful daughter whose body is bright in seven colours. One day the princess found an egg when she visited the jungle with her father. She took the egg and kept it in her room. After the time passed, the egg hatched​​ as a crocodile. She put the crocodile in Baray and named him A Thorn. One day when A Thorn learned that a King from China suggests marrying Neang Keo Pram Pi Por, he swallowed her and leaves from Baray to the Kambot river (near Prek Tol) and hides in Anlong Sa of Kok Ta Sous. However, a great general names Ta Dork found and caught him. The general cut opens his stomach and found the dead boy of Neang Keo Pram Pi Por. As a tradition, such a death is considered not normal. Therefore, the King asked to find a peaceful place on the island to do her funeral. When the body arrived at Prei Saoy, the body becomes a bad smell. Later, when the body arrived Pre Danhem, the dead body could breathe. Also, when the body arrived at Prei Pdau, the string to carry her broke. In the end, the body arrived Vat Chedei and his father built a temple to bury her body. The skin of A Thorn was removed and hung as a pennant up to the present (Tung Krapeu/Crocodil pennant).

Baray that mentioned in the legend is west Baray to the south. The most significant of this legend relates to many locations and all of them and most of them have the trace of ancient temples. The important place in the legend is Vat Chedi. Vat Chedei builds on the mount of an ancient temple of the 10th century, Bakheng style. The site remains fragments of a small column of the pre-Angkorian period. The brick shrine has filled with cement so some parts are in a bad state. The east has a Vihara. This is a tradition in the Middle period. Preset day, the venerable chief makes the story of Neang Keo Pram Pi Por from cement. Along the way in the east, there is a shrine of Ta Dork that mentions in the legend. He becomes a Neak Ta (spirit/ancestor) of the pagoda. People worship and perform ritual offerings to him occasionally.

Some people also combine two legends when the scenes are similar. For instance, the legend of Neang Krapom Chhouk and Neang Keo Pram Pi Por. Both legends relate to the crocodile swallowing a princess. Later on, a statue of Neang Keo Pram Pi Por on a crocodile is made and installed in front of the temple. This statue tells the story of Neang Keo Pram Pi Por that could relate to Indian Myth. It is unknown whether the legend is related to the Indian female deity, Ganga. In ancient times, Khmer knew very clear about Ganga. Her statues and reliefs appear in the temple and inscriptions. The researchers state that water, crocodile and female are strongly related. In Koh So Tin, there is a legend about Neang U Rai. The pagoda is close to the small river. Furthermore, the legend of Neang Krapom Chhouk relates to a female, crocodile and water.

In conclusion, the legend could be related to the myth or the historical event that people remember. However, it becomes a legend after time pass.

អត្ថបទដើម៖​ លោក អ៊ូ គង្គា