អ្នកតាដើមសំរោង មានខ្ទមមួយស្ថិតនៅក្បែរព្រំប្រទល់ភូមិត្របែកពក និងភូមិព្រែកឫស្សី ប្របនឹងដៃទន្លេតូចមួយ ក្នុងឃុំកំពង់កុង ស្រុកកោះធំ ខេត្តកណ្តាល។ រៀងរាល់ឆ្នាំ អ្នកស្រុកតែងប្រារព្ធបុណ្យភូមិបីថ្ងៃ និងលេងទាញព្រ័ត្រក្នុងន័យជា “កិច្ចថ្វាយអ្នកតាដើមសំរោង” ពុំដែលខកខាន។ តាមទំនៀមរបស់អ្នកស្រុក ពិធីបុណ្យនេះតែងធ្វើក្រោយថ្ងៃចូលឆ្នាំរួចមួយរយៈខ្លីប៉ុណ្ណោះ ហើយវត្ថុយកមកធ្វើព្រ័ត្រទាញថ្វាយអ្នកតាគឺ “ផ្តៅ”។ ក្នុងថ្ងៃចុងក្រោយ អ្វីដែលគួរឱ្យពិចារណា គឺការប្រឹងទាញ “ផ្តាច់ព្រ័ត្រ” នៅចំពោះមុខអ្នកតា ដ្បិត “ពេល” និង “កិច្ច” នេះហាក់បង្ហាញន័យឱ្យគិតបានថា “ដាច់” ពោលគឺដាច់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី។
មុននឹងឈានចូលអធិប្បាយលម្អិត អំពីទំនៀមទាញព្រ័ត្ររបស់អ្នកស្រុកកំពង់កុង យើងសូមរំឭកថា ក្នុងបរិបទខ្មែរ “ព្រ័ត្រ” ក៏ជាវត្ថុមួយមានតួនាទីសំខាន់ទាំងក្នុងជំនឿ និងទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីដែរ។ អ្នកស្រាវជ្រាវមើលឃើញថា ព្រ័ត្រច្រើនសំដៅទៅលើខ្សែវេញដែលជាប់មាំមួន ពោលគឺមិនមែនគ្រាន់តែជាខ្សែចំណងធម្មតា ហើយក៏ខុសពីពួរ ដែលជាខ្សែវេញជាប់មាំដែរ តែសម្រាប់ចងវត្ថុធំ ឬធ្ងន់ឱ្យជាប់ទៅនឹងអ្វីមួយមិនឱ្យរបូតរសាត់។ ព្រ័ត្រអាចសំដៅទៅលើវត្ថុដែលមាននាទីពីរខុសគ្នា ម្យ៉ាងជាខ្សែសម្រាប់ទាក់សត្វ និងជាខ្សែសម្រាប់ទាញឱ្យដាច់ក្នុងការប្រកួតគ្នាដែលមានលក្ខណៈជាកិច្ចពិធីផង។ ដូច្នេះទើបយើងសង្កេតឃើញគេលេងទាញព្រ័ត្រក្នុងពិធីចូលឆ្នាំ ឆ្លងចែត្រ ឬឡើងអ្នកតា ហើយថ្ងៃចុងក្រោយគេត្រូវទាញព្រ័ត្រឱ្យដាច់។ ទំនៀមនេះ គេសង្កេតឃើញមានឧទាហរណ៍ខ្លះនៅតាមភូមិស្រុកមួយចំនួននៅកំពង់ធំ និងសៀមរាបដែរ។ ដូចបានបញ្ជាក់ត្រួសៗមកខាងលើ អ្នកស្រុកកំពង់កុងតែងបោចផ្តៅវេញធ្វើព្រ័ត្រសម្រាប់លេងក្នុងពិធីបុណ្យភូមិ ដែលប្រារព្ធធ្វើបន្ទាប់ពីបុណ្យចូលឆ្នាំរួច។ បុណ្យនេះមានរយៈពេលបីថ្ងៃ។ ថ្ងៃទី១ គេហៅថា “ថ្ងៃតាំង” ថ្ងៃទី២ហៅថា “បួសភ្នំ” (ពូននិងបំបួសភ្នំខ្សាច់) និងថ្ងៃទី៣ ហៅថា “ផ្តាច់ព្រ័ត្រ”។ ការងារបោចផ្តៅ ជាទូទៅតែងចាប់ផ្តើមធ្វើមុនថ្ងៃបុណ្យប្រមាណ១ខែ ឬកន្លះខែ។ តាមការសង្កេត ចំពោះការចូលព្រៃបោចផ្តៅធ្វើព្រ័ត្រនេះ ហាក់ដូចជាកិច្ចសំខាន់មួយដែរចំពោះភូមិស្រុកទាំងមូល មុននឹងបានព្រ័ត្រសម្រាប់លេងថ្វាយអ្នកតា ពោលគឺពុំមែនដើម្បីគ្រាន់តែយកមកធ្វើជាព្រ័ត្រសម្រាប់លេងធម្មតាឡើយ ដ្បិតកិច្ចការនេះត្រូវមានការចូលរួមពីចាស់ទុំ និងអ្នកភូមិ តាំងពីចូលព្រៃបោចផ្តៅ រហូតដល់ចប់បុណ្យ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងសង្កេតឃើញមានកិច្ចសែន(?) បន្តិចបន្តួចក្នុងព្រៃផ្តៅ មុននឹងចាប់ផ្តើមបោចផងដែរ។
ព្រៃដែលជាប្រភពផ្តៅ គឺស្ថិតនៅចម្ងាយប្រមាណ២គីឡូម៉ែត្រពីភូមិ ហើយជាព្រៃដែលអ្នកភូមិចេញចូលដើម្បីរកវល្លិ៍ រកបន្លែ កាប់ស្លឹកជ្រែ រកឧស ឬបេះផ្លែផ្តៅលក់ដូរ ជាដើម។ ព្រៃនេះជាទ្រព្យរួមរបស់អ្នកស្រុក ដែលមានផ្ទៃដីទំហំប្រហែលជាង១ហិកតា តែវាជាប្រភេទព្រៃរនាម លិចទឹកក្នុងរដូវវស្សា និងមានដើមឈើចម្រុះដុះលាយឡំជាមួយផ្តៅ។ ពីដើមមក ផ្តៅដែលអាចកាប់យកមកប្រើសម្រាប់ធ្វើព្រ័ត្រមានពីរប្រភេទ “ផ្តៅទឹក”និង“ផ្តៅក្រែក”។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ប្រភេទផ្តៅក្រែកពុំសូវសម្បូរឡើយ ដូច្នេះគេតែងយកផ្តៅទឹកតែម្យ៉ាងគត់មកវេញធ្វើព្រ័ត្រ។ ឈ្មោះឡាតាំងផ្តៅប្រភេទនេះគឺ “Calamus viminalis” ជាប្រភេទផ្តៅមានដើមតូច ហើយច្រើនដុះលូតវារឡើងដើមឈើផ្សេងៗក្បែរគុម្ពរបស់វា ដែលអាចកាប់យកប្រើការបានចាប់ពីវាលូតបានប្រវែងប្រហែល៥ម៉ែត្រឡើងទៅ ពោលគឺដុះលូតលាស់បានរវាងពី១ឆ្នាំ ឬ២ឆ្នាំលើស (រូបលេខ៣-៤)។
ចំពោះផ្តៅបោចបាន បើចាស់ទុំមើលឃើញសន្មតថាគ្រប់ចំនួនហើយ គេត្រូវចងបាច់ជញ្ជូនមកហាលនៅក្នុងភូមិភ្លាមៗ មុនដល់កំណត់ថ្ងៃវេញធ្វើជាព្រ័ត្រ (រូបលេខ៥)។ ចំនួនផ្តៅដែលគេត្រូវការប្រើជាមធ្យមសម្រាប់ធ្វើព្រ័ត្រមួយខ្សែប្រវែងពី៤០ ទៅ៤៥ ម៉ែត្រ គឺត្រូវការផ្តៅប្រហែល១០ចន្ទាស ឬ១ក្រពើ ពោលគឺចន្លោះពី១០០ ទៅ២០០ដើម ហើយត្រូវការពេលបោចប្រហែល១ថ្ងៃ ទៅ២ ថ្ងៃទើបគ្រប់តម្រូវការ។ រីឯការហាលផ្តៅទាំងអស់ខាងលើនេះ គឺត្រូវការពេលប្រហែល២ ទៅ៣ថ្ងៃ ទើបដើមផ្តៅស្រពាប់ទន់ ហើយងាយស្រួលវេញ។ ចំណែកឯបច្ចេកទេសវេញផ្តៅ គេត្រូវពឹងផ្អែកលើចាស់ទុំណែនាំច្រើន ដ្បិតការវេញផ្តៅមួយដើមៗបញ្ចូលគ្នា ត្រូវការបច្ចេកទេសចងរឹតឱ្យជាប់មាំជាទីបំផុត។ ប៉ុន្តែមុននឹងវេញ គេត្រូវយកផ្តៅមួយដើមៗមកលួសសម្អាតចិញ្ចើមស្វា(ថ្នាំង)ឱ្យស្អាត ដើម្បីកុំឱ្យមុតដៃនៅពេលទាញព្រ័ត្រ។ បន្ទាប់មក គេត្រូវយកផ្តៅខ្លះទៅពុះជាពីរចម្រៀកសម្រាប់ធ្វើចំណង។ ការងារពុះច្រៀកផ្តៅនេះ តែងតែជាភារៈរបស់មនុស្សចាស់ ដ្បិតពួកគាត់ស្ទាត់ប្រើកាំបិតបន្ទស់ផង និងចេះលៃប្រមាណច្រៀកបានស្មើសាច់ល្អផង (រូបលេខ៦-៧)។
បន្ទាប់ពីសម្អាតចិញ្ចើមស្វាចប់សព្វគ្រប់ និងបានចម្រៀកសម្រាប់ធ្វើចំណងល្មមគ្រប់គ្រាន់ហើយ គេត្រូវយកផ្តៅមកមួលចុងដើម ចងបន្តគ្នានឹងចំណងស្លឹកជ្រែបណ្តោះអាសន្នឱ្យបានប្រវែងតាមគេចង់បានសិន (ប្រហែល៤០ម៉ែត្រ)។ ការចងបែបនេះ ត្រូវធ្វើជាពីរខ្សែសម្រាប់វេញធ្វើធ្លុងមេ ឬធ្លុងសំខាន់។ បន្ទាប់មក ទើបគេចាប់ផ្តើមស្រាយចំណងស្លឹកជ្រែនៃខ្សែនីមួយៗ ហើយចងនឹងចំណងចម្រៀកផ្តៅឱ្យល្អ សន្មតយកជាបានការ ដើម្បីវេញបញ្ចូលគ្នាឱ្យកើតជាធ្លុងមេ។ ពេលបានធ្លុងសំខាន់ហើយ គេបន្តតផ្តៅផ្សេងៗទៀតវេញជាពីរធ្លុង រួចយកមកវេញបញ្ចូលនឹងធ្លុងសំខាន់ដំបូងនោះជាបន្តបន្ទាប់ រហូតបានខ្សែព្រ័ត្រតាមទំហំ និងប្រវែងតាមការចង់បានទើបគេឈប់វេញ។ ប៉ុន្តែតាមការសង្កេត ចំណុចពិសេសនៃការវេញបញ្ចូលគ្នានេះ គេត្រូវលៃយ៉ាងណាមិនឱ្យមុខតំណនៃធ្លុងនីមួយត្រួតចំគ្នាឡើយ ហើយដើម្បីកុំឱ្យធ្លុងនីមួយៗរសាយចេញពីគ្នា នៅលើខ្សែព្រ័ត្រដែលសម្រេចនោះ គេត្រូវចងចំណងចម្រៀកផ្តៅចន្លោះពីមួយទៅមួយប្រហែល៣តឹក ទើបធានាថាព្រ័ត្រនោះមាំល្អ ធន់នឹងកម្លាំងទាញរបស់ក្រុមមនុស្សម្ខាងៗពី៣០ ទៅ៤០នាក់បាន។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ចុងព្រ័ត្រទាំងសងខាង គេត្រូវវេញយ៉ាងណាឱ្យរាវស្តួចតូចទៅរហូតសល់ផ្តៅមួយសរសៃ ដែលមើលទៅហាក់មិនខុសអ្វីពីកន្ទុយពស់ឡើយ។ លុះស្រេចបាច់អស់ហើយ គេត្រូវយកក្រណាត់ក្រហមមកចងសម្គាល់នៅចំកណ្តាលខ្សែព្រ័ត្រ។
មកដល់ថ្ងៃបុណ្យ គេត្រូវរៀបចំធ្វើកិច្ចប្រុងពាលីជាធម្មតានៅវេលាល្ងាច។ បន្ទាប់មកគេពូនភ្នំខ្សាច់ និងបួសភ្នំខ្សាច់ រួចទើបធ្វើកិច្ចបន្តបន្ទាប់តាមគន្លងព្រះពុទ្ធសាសនា ព្រមទាំងលេងល្បែងរបាំផ្សេងៗ រួមទាំងទាញព្រ័ត្រផង។ ប៉ុន្តែការទាញព្រ័ត្រក្នុងថ្ងៃទី១ និងថ្ងៃទី២ គេពុំប្រឹងទាញឱ្យដាច់ឡើយ ពោលគឺគ្រាន់តែទាញលេងសប្បាយប៉ុណ្ណោះ។ លុះចូលដល់ថ្ងៃទី៣ ជាថ្ងៃផ្តាច់ព្រ័ត្រ គេត្រូវយកព្រ័ត្រដែលបាននិយាយហូរហែមកខាងលើ មកទាញជាកិច្ចក្បែរខ្ទមអ្នកតា ។ ការទាញនៅពេលនេះ ម្ខាងជាក្រុមស្រីៗ និងម្ខាងជាក្រុមបុរស ដែលភាគច្រើនជាយុវជនពេញកម្លាំង តែចំនួនមនុស្សក្នុងក្រុមម្ខាងៗពុំស្មើគេដូចរាប់ទេ។ គេត្រូវទាញបីក្តារដើម្បីផ្តាច់ព្រ័ត្រនោះ ប៉ុន្តែបើទាញក្នុងក្តារទី១ ឬក្តារទី២ ហើយចាស់ទុំមើលឃើញថាមិនដាច់ទេ គេយកកាំបិតមកកាត់ធ្លុងព្រ័ត្រខ្លះ ដើម្បីឱ្យទាញដាច់ទៅតាមបំណងជាកិច្ចបញ្ចប់ថ្វាយអ្នកតា។ បន្ទាប់ពីទាញផ្តាច់ព្រ័ត្រថ្វាយអ្នកតាហើយ ភ្លាមនោះគេនិមន្តព្រះសង្ឃប្រោះព្រំបន្ថែមទៀត ដើម្បីសុំសុខសប្បាយតាមទំនៀម។
សូមកុំភ្លេចថា ក្នុងសៀវភៅមហាសង្រ្កាន្តបុរាណៗលោកតែងហៅល្បែងទាញព័ត្រជា “ល្បែងនក្ខត្តឫក្ស” ពោលគឺពុំមែនល្បែងដែលយកលេងល្បងកម្លាំងគ្នាយកឈ្នះចាញ់ក្នុងន័យជាកីឡាឡើយ។ រីឯ “ផ្តាច់ព្រ័ត្រ” ក្នុងទីនេះគេយល់ថា ជានិមិត្តរូបនៃការដាច់ឆ្នាំចាស់ចូលឆ្នាំថ្មី ពោលគឺបញ្ចប់វដ្ដកសិកម្មចាស់ផ្តើមចូលវដ្តកសិកម្មថ្មី។ ចប់ខែចែត្រចូលខែពិសាខ ដែលខ្មែរហៅថា “ដើមឆ្នាំ”។ លើសពីនេះគេដឹងថាល្បែងទាញព្រ័ត្រ មានខ្លឹមសារជ្រៅក្នុងជំនឿពាក់ព័ន្ធនឹងកសិកម្មដាំដុះ របស់ប្រជាជនក្នុងប្រទេសមួយចំនួននៅអាស៊ី។ ហេតុដូច្នេះ ទើបនៅថ្ងៃទី២ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០១៥ ល្បែងទាញព្រ័ត្រ ត្រូវបានចុះបញ្ជីពហុជាតិសាសន៍ក្នុង “បញ្ជីតំណាងនៃបេតិកភណ្ឌវប្បធម៌អរូបីនៃមនុស្សជាតិ”តាមសំណើរួមរបស់កម្ពុជា ហ្វីលីពីន វៀតណាម និងសាធារណរដ្ឋកូរ៉េខាងត្បូង៕
—————————————
The traditional tug of war for Neak Ta Derm Samrong
Neak Ta Derm Samrong has a shelter near a border of Trabek Pok and Prek Rusei village, along with Tonle Touch of Kampong Kung commune, Koh Thom district, Kandal province. Annually, three days’ ceremonies and tug of war celebrate there to offer for Neak Ta Derm Samrong. This ceremony has been doing three days after Khmer New Year and the material uses for tug of war is rattan. On the last day, two teams pull the rattan rope on opposite ends against each other. The goal is to break down the rope. The time and action are significant in ending the old and welcome new year.
The rope uses for tug of war calls in Khmer Prat. It uses to tie big things and to play in a tug of war for religious purposes such as New Year, Chlang Chet or Loeung Neak Ta. This custom is still practiced in some districts of Kampong Thom and Siem Reap province.
The people in Kampong Kung collect rattan about half or a month before the ceremony and make the rope using in the ritual, in front of Neak Ta. This activity involves the whole community. Collecting the rattan requires a small ritual practice.
People could be the rattan in the forest. In the past, there are two types of rattan used to make a rope. They are Ptau Terk (rattan water) and Ptau Krek (rattan Krek). However, rattan Krek has not many in the present. The rattans of about 100 to 200 of 40 to 45 meters will be collected and dried around 2 to 3 days before making the rope. It needs one to two days to collect this amount of rattan. The technique to make the rattan rope requires skill from the elderly. Each sliding long string of rattan will be twisted together following the two main keys. The connecting point is avoided overlapping and make sure not to detach from each other. To secure the place, a string is used to tie the rope every 30 centimeters. It is also to make sure that the rope could resist for 30 or 40 people. The middle point of the rope ties with a red string.
The ceremony starts with concertation to Bali in the evening, making sand mount and release sand mount. Furthermore, some Buddhist rituals celebrate along with traditional games and tug of war. Tug of war is played for three days. However, the first and second days are not intending to break the rope. On the third day, the rattan rope is brought to play in front of the shelter of Neak Ta. A team of women and a team of men pull the two ends of the rope against each other until the rope break. The third day of tug of war will pull three times. However, in case the rope is too strong, the elderly will slightly cut open the rope. After the rope breaks, the monks will do chanting and blessing.
In conclusion, the Khmer tug of war is a ritual game. It relates to cutting from the old for the new year. It ends a circle of agriculture and starts a new phase. Tug of war is significantly related to agriculture. This practice is also practiced in some countries in Asia. On December 2nd, Teanh Prat or tug of war has listed in the intangible cultural heritage through the request of Cambodia, the Philippines, Viet Nam and the Republic of South Korea.
អត្ថបទដើម៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
