“ទ្រាំង” ឬអ្នកស្រុកខ្លះហៅថា “សម្លាញ” មានឈ្មោះជាឡាតាំង Corypha lecomtei។ គេចាត់ទុកទ្រាំងស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរត្នោត ឬជ្រែ តែទ្រាំងមានធាងវែង និងស្លឹកក្រាស់។ នៅប្រទេសកម្ពុជា គេសង្កេតឃើញទ្រាំងមានដុះច្រើនក្នុងខេត្តក្រចេះ តាមបណ្តោយផ្លូវជាតិលេខ៧៣ ចន្លោះស្រុកស្នួលទៅទីរួមខេត្ត ព្រមទាំងឃើញនៅតាមវត្តអារាម និងទីកន្លែងខ្លះក្នុងខេត្តនានាដូចជា ស្ទឹងត្រែង ព្រះវិហារ សៀមរាប កំពង់ធំ។ តាំងពីដើមរៀងមក ទ្រាំងអាចប្រើការបានជាប្រយោជន៍ច្រើនយ៉ាងក្នុងអារ្យធម៌ខ្មែរ និងការប្រើប្រាស់អាស្រ័យទូទៅ តាមចំណេះនិងគំនិតប្រាជ្ញាកែច្នៃ ជាពិសេសគេដឹងថារបៀបកត់ត្រាបែបបុរាណដែលយកស្លឹកទ្រាំងចារជាក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗហៅថា “សាងគម្ពីរ”។
បច្ចុប្បន្ន ថ្វីបើមនុស្សទូទៅពុំសូវស្គាល់ “ទ្រាំង” ឬ “សម្លាញ” តែយ៉ាងហោចណាស់ពាក្យ “សម្លាញ” គេឃើញមានចារក្នុងសិលាចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណតាំងពីរវាងសតវត្សទី១០។ សិលាចារឹកចុះលេខសារពើភណ្ឌ K.344 និង K.380 មានពាក្យ “វ្រៃសម្លាញ” [vrai saṃlāñ] (ព្រៃសម្លាញ)។ រីឯសិលាចារឹកចុះលេខសារពើភណ្ឌ K.754 ចារក្នុងសតវត្សទី១៤ មានពាក្យ “គោកសម្លាញ” [gok saṃlāñ]។ លើសពីនេះ សព្វថ្ងៃពាក្យទាំងពីរបានក្លាយជាស្ថាននាមស្រុកភូមិមួយចំនួនដូចជា “ស្រុកទ្រាំង” នៅខេត្តតាកែវ “វត្តសម្លាញ” ក្នុងស្រុកអង្គរជ័យ ខេត្តកំពត និង “វត្តព្រៃសម្លាញ” នៅស្រុកពារាំង ខេត្តព្រៃវែងជាដើម។
បើផ្អែកតាមសេចក្តីពន្យល់ក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ យើងឃើញថាបុរាណលោកបានវែកញែកឱ្យដឹងអំពីប្រយោជន៍ច្រើនប្រការរបស់ទ្រាំង និងពាក្យទំនឹមទំនៀមបុរាណដែលខ្មែរប្រើធៀបនឹងទ្រាំងយ៉ាងសម្បូរបែបគួរឱ្យពិចារណា។ ស្លឹកទ្រាំង ប្រើការចារក្បួនច្បាប់ ឬគម្ពីរដីកាផ្សេងៗហៅថា “ស្លឹករឹត” ឬ “សាស្រ្តាស្លឹករឹត” ឬ “សាស្រ្តា”។ បើទ្រនុងស្លឹកទ្រាំងគេច្រៀកធ្វើជាកន្លាស់ ដោតខ្ទាស់ស្លឹកខ្ចីគ្របបន្តិចៗលើគ្នាឱ្យបានជាបន្ទះវែងៗធំៗសម្រាប់ប្រក់ ឬបាំងផ្ទះហៅថា “ភ្ជល់”។ ចំពោះការប្រើស្លឹកទ្រាំងត្បាញជាការុង ឬសំពៀតជាដើមក៏ហៅថា “ភ្ជល់” បានដែរ។ ប៉ុន្តែប្រើច្រៀកជាចម្រៀកតូចៗ ត្បាញធ្វើជាក្តោងទូកហៅថា “ទទក់”។ ចំណែកឯទ្រនុងទ្រាំងដែលសកយកស្លឹកចេញហៅថា “ទ្រនុងរឹត” ឬ “ឆ្អឹងរឹត”។ រីឯធាងទ្រាំងទុំដែលគេកាប់យកមកពុះ ហើយច្រាស់ ឬឈូសធ្វើជាវត្ថុផ្សេងៗដូចជា ដំបង ដាម ឬព័ន្ធមូល (គ្រឿងត្បាញ) ជាដើម គេហៅថាទ្រាំងដែរ គឺ “ដំបងទ្រាំង” “ដាមទ្រាំង” និង “ព័ន្ធមូលទ្រាំង”។
ដោយឡែកចំពោះពាក្យទំនឹមទំនៀមបុរាណដែលខ្មែរនិយាយពាក់ព័ន្ធនឹង “ទ្រាំង” គឺ “ទ្រាំងកំដរខ្មោច”។ ត្រង់នេះបុរាណពន្យល់ថា គេយកធាងទ្រាំងដែលគេធ្វើជាដាម ឬជាព័ន្ធមូលទៅចងភ្ជាប់ ឬខ្ទាស់នឹងកាំជណ្តើរផ្ទះ ដោយគេជឿតាមទម្លាប់ថា ខ្មោចបិសាចខ្លាចទ្រាំង គេការពារមិនឱ្យខ្មោចបិសាចឡើងតាមជណ្តើរចូលក្នុងផ្ទះបាន។ ហេតុដូច្នេះហើយ បើមនុស្សណាខ្ជិល ឬដែលល្ងង់ទុយមុយពេក ពេលយប់ដេកមិនសូវដែលប្រែខ្លួន បានត្រឹមមកដេកកំដរកុំឱ្យតែខ្លាចខ្មោចបិសាចលង គេនិយាយថា “ដូចគេយកទ្រាំងមកកំដរខ្មោច”។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃ របៀប និងរូបភាពនៃការប្រើប្រាស់ផ្នែកផ្សេងៗរបស់ទ្រាំងហាក់ដូចជាថមថយខ្លាំង ស្របនឹងស្ថានភាពព្រៃទ្រាំងក៏ហាក់ដូចជាហោចទៅ។ រីឯទំនៀម និងពាក្យប្រដូចខាងលើ ក៏ហាក់ពុំសូវឮ។ ខាងក្រោមនេះ យើងនឹងបង្ហាញទិដ្ឋភាពខ្លះដែលជាប្រយោជន៍ទ្រាំងនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។ ដូចបាននិយាយខាងដើមថា ចំពោះការប្រើប្រាស់ផ្នែកផ្សេងៗនៃដើមទ្រាំង ហាក់ដូចជាសម្បូរបែបណាស់។ ប្រយោជន៍ធំដែលគេប្រើជាទូទៅ គឺនៅផ្នែកកំពូល (បណ្តូល) និងស្លឹករបស់វា (រូបលេខ៨-៩)។
កាលណាគេត្រូវការប្រើប្រាស់ គេតែងកាប់យកកំពូលនោះមកកាត់ជាបីកំណាត់។ ផ្នែកខាងគល់និងចុង គេច្រើនចៀរយកទ្រនុងចេញ ហើយដេរ ឬក្រងសម្រាប់បាំង ឬប្រក់ផ្ទះ។ ការយកកំពូលទ្រាំងមកប្រើបែបនេះ អ្នកខ្លះហៅថា “ភ្ជល់”។ ប៉ុន្តែចំពោះស្លឹកចាស់ គេអាចកាប់ក្រង ឬចងបាំងផ្ទះបាន។ ហួសពីនេះទៀត គេអាចយកប្រើសម្រាប់ប្រក់រោង ឬខ្ទមចម្ការផង។
ចំណែកឯកំណាត់កណ្ដាលនៃកំពូលទ្រាំង ដែលបាននិយាយមកខាងលើ គេប្រើ សម្រាប់ចារគម្ពីរ ឬក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗទៅតាមរបៀបបុរាណ ដូចបញ្ជាក់មកខាងដើមដូចជា ចារសាស្រ្តា ឬវាន ពីព្រោះផ្នែកកណ្តាលនៃកំពូលទ្រាំងមានលក្ខណៈស្មើ មិនរៀវ និងមិនក្រាស់ពេកមិនស្ដើងពេក។ ប៉ុន្តែស្លឹកនេះត្រូវឆ្លងកាត់ដំណាក់កាលច្រើន និងយូរថ្ងៃ ទម្រាំអាចយកទៅចារបាន ពោលរាប់តាំងពីវាស់កាត់យកខ្នាតជាដើម។ បន្ទាប់មក គេត្រូវយកស្លឹកនោះទៅហាលថ្ងៃឱ្យស្ងួត រួចហាលសន្សើមទើបយកមកច្រៀកទ្រនុង និងជូតសម្អាត។ ផុតពីនោះ គេត្រូវចងបាច់ស្រុសទឹកក្តៅ ហើយដាក់ហាលថ្ងៃម្តង ឬពីរដងទៀត ទើបចូលដល់ដំណាក់កាលដាក់ខ្នោះកៀបស្លឹកឱ្យត្រង់ ទុករយៈពេល១ខែកន្លះ ទៅ២ខែ។ បន្ទាប់មក គេត្រូវយកទៅឆ្អើរភ្លើង ជូតសម្អាតជាថ្មី ទើបឈូសកាត់តម្រឹម វាយបន្ទាត់ និងចារអក្សរ។
ការកាត់កំពូលទ្រាំង និងឆ្អើរស្លឹកមុនកាត់តម្រឹមសម្រាប់ចារសាស្រ្តា (រូបថត៖ ភឿន ផាវី)សូមបញ្ជាក់ថា ការចារសាស្រ្តាសាងគម្ពីរ ជាទំនៀមដែលខ្មែរជឿថាបានអានិសង្សក្រៃលែងសម្រាប់ជាតិកំណើតខាងមុខសព្វៗសន្តាន។ ព្រះសង្ឃ ឬអ្នកធ្លាប់បួសរៀនមានចំណេះចេះចាំក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗ ទាំងពុទ្ធចក្រ និងអាណាចក្រ ច្រើនជាអ្នកមានស្នាដៃចារសាស្រ្តា ឬវាន។ ការចារនោះសោត ក្រៅពីជឿថាបានបុណ្យកុសលទៅជាតិខាងមុខ ក៏ជាចំណែកមួយនៃការសាងគម្ពីរសម្រាប់ការសិក្សារៀនសូត្របែបសាលាបុរាណ នៅតាមវត្តនានា។ ផ្ទុយទៅវិញគេជឿថា អ្នកឯណាយកគម្ពីរស្លឹករឹតនោះប្រើប្រាស់ មិនទុកដាក់ថែរក្សាសមរម្យ ឬសរសេរគូសវាសលើ ជាតិខាងមុខនឹងខ្វាក់ភ្នែក។
ចំពោះស្លឹកទ្រាំងនេះ ក្រៅពីយកទៅប្រើប្រាស់ដូចរៀបរាប់ខាងលើ គេនៅអាចច្នៃធ្វើឧបករណ៍មួយបែបទៀតសម្រាប់យួរ ឬដងទឹកបណ្តោះអាសន្នហៅថា “ក្បង់”។ ទន្ទឹមនឹងនេះ សព្វថ្ងៃគេក៏អាចយកស្លឹកទ្រាំងត្បាញកន្ទេលបានដែរ។ រីឯធាង និងដើមរបស់វា គេច្នៃធ្វើ ចង្កឹះ វែកបាយ ត្បាញកន្រ្តក ឬធ្វើឈើច្រត់ ជាវត្ថុប្រើប្រាស់ ឬវត្ថុអនុស្សាវរីយ៍។ ចំណែកក្នុងវិស័យឱសថបុរាណ គេយកស្លឹកទ្រាំងដុតកម្លោច លាបកបនឹងរលាក ហើម ឬខ្ទាំ។ ឫសទ្រាំង ដុសផឹកកបនឹងអាការៈក្តៅក្នុង ផ្តាសាយ ឬស្ងោរផឹក កបនឹងជំងឺរាកមួល និងក្អក។ ដូច្នេះជារួម ទ្រាំងជារុក្ខជាតិដែលគេស្គាល់ និងប្រើប្រាស់ក្នុងសង្គមខ្មែរតាំងពីបុរាណ។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃទាំងស្ថានភាពទ្រាំង និងការប្រើប្រាស់ហាក់ដូចជាថយចុះ៕
————————-
Trang: Useful plant in Khmer Society
Trang is known as Samlanh. The technical term for this plant is Corypha Lecomtei. It is in the group of palm trees or Chrei. However, it has a longer front and has thicker leave. In Cambodia, this plant mostly grows in Kratie and along the Nationally Road 73, between Snoul and the town. A small number of Trang grows in Steung Treng, Preah Vihear, Siem Reap, and Kampong Thom. The leaves of Trang are the most useful part. In the past, the leaves were used to make manuscripts. Making a manuscript is called Sang Kumpi.
In the present, most of the people don’t know Samlanh. However, the term Samlanh appeared in Khmer inscriptions in the 10th century, K.344 and K.380 as vrai saṃlāñ. Later, in the 14th century, it appeared in the inscription, K.754 as gok saṃlāñ. Present day, some toponyms use these two terms. For example, Trang district in Takeo province. Vat Samlanh in Angkor Chey district, Kampot province. Vat Prei Samlanh in Pearang district, Prei Veng province.
The various functions of Trang counting from the leaves to the trunk are well described in the Khmer dictionary. Also, Khmer believes Trang will protect from the ghost and spirits. In this case, Trang is called Trang Kamdor Khmoch (Relatively means Trang to accompany the ghost). Hence, they place Trang on the stairs. Sometimes, they compare the people who are lazy, silly or like to sleep to Trang Kamdor Khmoch. However, most people don’t know about this story or belief.
The most important part of Trang is the top part (core) and the leaves. The top part cuts into three sections. The upper and the bottom parts tend to remove the leaf stalk and sew together to cover the roof or the wall. The term for this usage is Pjol. The middle part is just right to use for making a manuscript. However, making a manuscript from the leaves requires many steps. The leaves are measured and cut depending on the length of the manuscript. Then, dry under the sun and then under the dew. The next step is to remove the leaf stalk and clean. After cleaning, all the leaves will be soaked in hot water and then dried one or two times. The next step is straitening the leaves for one month and a half to two months. Then, dry the leaves under the fire, trim, draw the line and write (carving).
Significantly, Khmer believed making this manuscript will gain more merit for the next life. Those to destroy or careless on the manuscript will be blind in the next life. Besides, carving the manuscript provides the texts for studying mainly in the pagoda.
The leaves could form as objects for carrying, even taking the water. The Khmer term for this is Kbang. In the present, the leaves use to make the mat. The front and the trunk could make the chopstick, spoon, basket, walking stick, and some souvenirs. The leaves use as a remedy for treating the burn and swelling. The root use to cure fever, cold, diarrhea, and cough. Therefore, Trang is crucial in Khmer society. However, the population and usage of Trang are decreased.
អត្ថបទដើម៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
