ការតស៊ូយ៉ាងយូរដើម្បីយកមកវិញនូវវត្ថុបុរាណដែលជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌ័របស់កម្ពុជា

កម្ពុជាកំពុងអំពាវនាវដល់រដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសឱ្យយជួយយកមកវិញនូវវត្ថុបុរាណដែលខ្លួននិយាយថាត្រូវបានគេលួចពីប្រាសាទរបស់ខ្លួន។ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈនៃប្រទេសកម្ពុជាបាននិយាយថា វត្ថុបុរាណទាំងនោះ កំពុងស្ថិតនៅសារមន្ទីរ Victoria & Albert និង British Museums នៃប្រទេសអង់គ្លេស។ រីឯខាងសារមន្ទីរទាំងពីរនោះក៏បានលើកឡើងថាពួកគេមានតម្លាភាពអំពីប្រភពដើមរបស់វត្ថុ និងប្រគល់ជូនប្រទេសដើមក្នុងលក្ខខ័ណ្ឌណាមួយ។ សារមន្ទីរ V&A បានស្វាគមន៍ “កិច្ចសន្ទនាក្នុងន័យស្ថាបនា”។ សារមន្ទីរអង់គ្លេសបាននិយាយថា ខ្លួននឹងពិចារណាសំណើរ “ដោយប្រុងប្រយ័ត្ន និងដោយការគោរព”។ ក្នុងលិខិតផ្ញើជូនសមភាគីអង់គ្លេសលោកស្រី Nadine Dorries និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈកម្ពុជា លោកជំទាវ ភឿង សកុណា មានប្រសាសន៍ថា រតនសម្បត្តិវប្បធម៌សំខាន់ៗជាច្រើនត្រូវបានលួចពីប្រាសាទដ៏ពិសិដ្ឋរបស់យើង យកទៅកាន់សារមន្ទីរបរទេសផ្សេងៗ ដូចនៅក្នុងឃ្លាំង និងស្ថាប័ននានា រួមទាំងសារមន្ទីរទីក្រុងឡុងដ៍ទាំងពីរផងដែរ។

ប្រជាជនកម្ពុជាដែលជឿថារូបចម្លាក់បុរាណ ដែលរក្សាដួងព្រលឹងដូនតារបស់ពួកគេ ជាច្រើនត្រូវបានលួច ដោយបានឆ្លងកាត់ឈ្មួញកណ្តាលដែលជាអ្នកលក់សិល្បៈដ៏ល្បីម្នាក់ ជាជាតិអង់គ្លេស ឈ្មោះ Douglas Latchford ដែលបានទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ២០២០។ការផ្តោតទៅលើចក្រភពអង់គ្លេសគឺជាដំណាក់កាលចុងក្រោយបង្អស់នៅក្នុងយុទ្ធនាការរបស់រដ្នាភិបាលកម្ពុជា ដើម្បីយកមកវិញនូវរូបចម្លាក់ដ៏មានតម្លៃបំផុតរបស់ប្រទេស ដែលត្រូវបានចោរលួច ហើយបន្ទាប់មកលក់ទៅឱ្យសារមន្ទីរលោកខាងលិច និងអ្នកប្រមូលឯកជន។ ប្រធានទីប្រឹក្សាច្បាប់នៃក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈកម្ពុជា និងជាប្រធានក្រុមស៊ើបអង្កេតរបស់ខ្លួន លោក Brad Gordon បានប្រាប់ BBC ថា ការជួញដូរទំនិញទាំងនេះអាចចាត់ទុកថាជាឧក្រិដ្ឋកម្មសង្គ្រាម។ លិខិតរបស់រដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាបានរំលឹកដល់ចក្រភពអង់គ្លេសថា ប្រទេសទាំងពីរគឺជាភាគីនៃអនុសញ្ញាទីក្រុងឡាអេ ដែលមានគោលបំណងការពារសម្បត្តិវប្បធម៌ក្នុងអំឡុងពេលជម្លោះប្រដាប់អាវុធ។

*រូបចម្លាក់ដែលត្រូវបានគេលួចនៅតំបន់កោះកេរ (ប្រភព៖ EFEO)*

របបខ្មែរក្រហមដ៏សាហាវឃោរឃៅបានកាន់អំណាចពីឆ្នាំ 1975 ដល់ 1979 ដែលបានសម្លាប់ប្រជាជនរបស់ខ្លួនជាងពីរលាននាក់ ហើយក្រុមនេះបានគ្រប់គ្រងផ្នែកធំនៃប្រទេសរហូតដល់ចុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1990។ ការលួចប្លន់ភាគច្រើនបានកើតឡើងក្នុងរយៈពេលបីទសវត្សរ៍នៃសង្គ្រាមស៊ីវិល និងជម្លោះ។ Brad Gordon និយាយថា “ពិភពលោកទាំងមូលបានដឹងអំពីវា” “សារមន្ទីរធំៗដូចជា British Museum ឬ V&A ពួកគេមិនគួរទទួលយកបំណែកទាំងនេះទេ”។ លោកបន្ថែមថា៖ «យើងអាចនិយាយបានថាសម្រាប់បំណែកភាគច្រើន គឺគ្មានអាជ្ញាប័ណ្ណនាំចេញក៏គ្មានការអនុញ្ញាតដែរ ដូច្នេះសារមន្ទីរនិងបុគ្គលទាំងនេះស្ថិតក្នុងការទទួលទ្រព្យសម្បត្តិដែលត្រូវបានលួច ហើយទ្រព្យសម្បត្តិដែលលួចត្រូវត្រលប់មកវិញ។ សារមន្ទីរទីក្រុងឡុងដ៍ទាំងពីរ ពេលនេះបានទទួលបញ្ជីរាយនាមវត្ថុបុរាណដែលអាជ្ញាធរកម្ពុជាជឿថាមាននៅក្នុងការឃ្លាំងរបស់ពួកគេ។ សារមន្ទីរអង់គ្លេសត្រូវបានគេជឿថាមានវត្ថុកម្ពុជាប្រមាណជា១០០វត្ថុ ទោះបីជាវត្ថុទាំងអស់ហាក់ដូចជានៅក្នុងឃ្លាំងក៏ដោយ។ នៅសារមន្ទីរ V&A មានវត្ថុបុរាណប្រមាណជាង៥០។ នៅក្នុងសេចក្តីថ្លែងការណ៍មួយ សារមន្ទីរជាតិអង់គ្លេសបាននិយាយថា “យើងបើកចំហ និងតម្លាភាពអំពីបេតិកភណ្ឌនៃវត្ថុនៅក្នុងការប្រមូលអចិន្ត្រៃយ៍របស់យើង។ ការបង្កើតភស្តុតាងនៃវត្ថុមួយ គឺជាផ្នែកសំខាន់មួយនៃដំណើរការទិញយកសារមន្ទីរអស់ជាច្រើនទសវត្សរ៍មកហើយ។ តាមរយៈការស្រាវជ្រាវនេះ យើងក៏ព្យាយាមស្វែងរកបញ្ហាក្រមសីលធម៌ ឬផ្លូវច្បាប់ដែលអាចកើតមាន។ វត្ថុនីមួយៗត្រូវឆ្លងកាត់ដំណើរការយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន និងហ្មត់ចត់ មុនពេលដែលគណៈកម្មាធិការធ្វើការសម្រេចដើម្បីទទួលបានវា។ “ព័ត៌មានអំពីវត្ថុកម្ពុជាដែលស្ថិតនៅក្នុងសារមន្ទីររបស់យើង អាចចូលមើលបាននៅលើទិន្នន័យអនឡាញរបស់យើង ដែលដាក់បើកដំណើរការក្នុងឆ្នាំ 2009។ ការស្រាវជ្រាវលើការប្រមូលរបស់យើងគឺបន្ត ហើយព័ត៌មានថ្មីត្រូវបានបន្ថែមទៅក្នុងមូលដ្ឋានទិន្នន័យ”។

រូបមដិមាដែលស្ថិតនៅក្នុងអភិរក្សដ្ឋានអង្គរ (ប្រភព៖ BOPHA PHORN / BBC)

កញ្ញា មាស សុភាព អ្នកជំនាញបុរាណវិទ្យានៃក្រុមស៊ើបអង្កេតបានពន្យល់ថា “រូបចម្លាក់ពិតជាមិនមែនគ្រាន់តែជាថ្មសម្រាប់យើងនោះទេ។ យើងជឿថា រូបចម្លាក់ទាំងនោះមានព្រលឹង”។ រូបចម្លាក់ទាំងនោះភាគច្រើនត្រូវបានឈ្មួញកាត់ដៃ កាត់ក្បាល ជាដើម។ ចោរម្នាក់ដែលគេស្គាល់ថាជា Iron Princess និយាយថា នាងបានធ្វើការស្ទើរតែរាល់ថ្ងៃក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1990 ដើម្បីវាយយករូបចម្លាក់នៅប្រាសាទព្រះខ័នកំពង់ស្វាយនៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជា។ នាងពន្យល់ថា៖ «នៅពេលនោះគ្មានការងារអ្វីផ្សេងទៀតដែលត្រូវធ្វើក្រៅពីការលួច»។ អ្នកស្រីបន្ថែមថា៖ «ដោយសារមានឈ្មួញច្រើន យើងលក់ទៅឱ្យអ្នកណាបានប្រាក់ច្រើនជាងគេ»។ បន្ទាប់ពីត្រូវបានបង្ហាញកាតាឡុកនៃវត្ថុបុរាណកម្ពុជាដែលរៀបចំដោយ V&A នៅទីក្រុងឡុងដ៍ លោកស្រី Iron Princess បានជ្រើសរើសវត្ថុបុរាណមួយចំនួន រួមទាំងរូបសំណាកសំរិទ្ធ និងថ្មភក់ ដែលនាងនិយាយថានាងបានយកចេញពីបរិវេណប្រាសាទដាច់ស្រយាល គឺព្រះខ័នកំពង់ស្វាយ។ អតីតចោរលួចវត្ថុបុរាណម្នាក់ទៀតដែលគេស្គាល់ថាឈ្មោះ សេះក្រហមបាននាំយើងទៅប្រាសាទដាច់ស្រយាលមួយក្បែរភ្នំគូលែនខាងជើងប្រទេសកម្ពុជា។ នៅទីនោះ គាត់បង្ហាញយើងពីកន្លែងដែលគាត់និយាយថាក្រុមរបស់គាត់បានដករូបសំណាកអាទិទេពបុរសដ៏ធំមួយនៅក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1970។ រូបនោះកំពុងស្ថិតនៅក្នុងកាតាឡុកសារមន្ទីរអង់គ្លេស។ Iron Princess និង Red Horse ទាំងពីរនាក់បានលក់វត្ថុភាគច្រើនរបស់ពួកគេតាមរយៈបុរសជនជាតិខ្មែរម្នាក់ឈ្មោះ Lion។ គាត់បានស្លាប់នៅពេលដែលអ្នកស៊ើបអង្កេតកម្ពុជាបានទាក់ទងគាត់ រួចគាត់បានចូលរួមធ្វើការជាមួយក្រុមរហូតដល់គាត់ស្លាប់កាលពីឆ្នាំមុន។

បដិមានសល់ត្រឹមជើង ដែលត្រូវបានចោរលួចកាត់ (ប្រភព៖ Nick Woolley /BBC)

មានបុរសពីរនាក់ដែលមានគំនិតក្នុងការលក់ទ្រព្យសម្បត្តិក្នុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ 1980 និង 90 គឺ Lion និង Douglas Latchford ។ ឈ្មួញលក់វត្ថុបុរាណជនជាតិអង់គ្លេសរូបនេះល្បីឈ្មោះខ្លាំងរហូតរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈកម្ពុជាបានផ្ញើរឈ្មោះគាត់ទៅចក្រភពអង់គ្លេសដោយកត់សម្គាល់ថាជាឈ្មួញលក់វត្ថុបុរាណដែលលួចមកពីប្រទេសកម្ពុជា ។

នៅឆ្នាំ 2019 គាត់ត្រូវបានទទួលរងនូវការចោទប្រកាន់ ដែលមានចំនួន 25 ទំព័រដែលរៀបរាប់លម្អិតអំពីឧក្រិដ្ឋកម្មដែលត្រូវបានចោទប្រកាន់របស់គាត់ ពីការរត់ពន្ធ រហូតដល់ការលក់វត្ថុបុរាណដែលត្រូវបានលួច។ គាត់បានស្លាប់នៅឆ្នាំបន្ទាប់ មុនពេលចូលសវនាការ។ នេះបើតាមរយៈរដ្ឋអាជ្ញាអេមិរក។ កូនស្រីរបស់ Douglas គឺ Julia Latchford បានបង្ហាញពីការផ្ទេរវត្ថុបុរាណទាំងនោះមកកាន់កម្ពុជា។ រហូតមកដល់ពេលនេះ វត្ថុបុរាណសំខាន់ៗចំនួន 5 ពីការប្រមូលឯកជនរបស់ Latchford ត្រូវបានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍និង ដោយមានការសន្យាថានឹងប្រគល់វត្ថុផ្សេងៗដែលនៅសល់មកវិញទៀត។