នាសម័យបុរាណ គ្រូភ្លេងខ្មែរទាំងឡាយ ដែលរកស៊ីបង្រៀនភ្លេងខ្មែរក្តី ភ្លេងពិណ ពាទ្យក្តី គេមិនដែលបង្ហាត់បង្រៀនសិស្សនៅលើគេហដ្ឋានរបស់គេទេ។ កូនសិស្សដែលស្ម័គ្រចិត្តរៀនភ្លេង តែងច្រាកលុយគ្នាដើម្បីនឹងសង់រោងនៅទីវាលណាមួយ ដែលគេបានកំណត់ទុកជាមុន។ ប៉ុន្តែ គ្រូខ្លះពោលថា កន្លែងសង់រោងរៀនភ្លេង ត្រូវនៅខាងកើត ឬនៅខាងត្បូងផ្ទះ ទើបល្អ។ មុននឹងសង់រោង គេធ្វើពិធីសុំទឹកសុំដី និងសែនក្រុងពាលី។ ចំពោះរឿងក្រុងពាលីនេះ តាមលោក គាំ ឌុំ អតីតបុគ្គលិកសារមន្ទីរចូលនិវត្តន៍ និងតាមឯកសារខ្លះរបស់ក្រុមទំនៀមទម្លាប់ថា រឿងរ៉ាវរបស់ក្រុងពាលី មានច្រើនណាស់ តាមការនិយាយតៗគ្នារបស់អ្នកស្រុក ដែលមានភាពវែងឆ្ងាយសម្រាប់អត្ថបទនេះ។ យ៉ាងណាមិញ ពិធីសែនក្រុងពាលី ដើម្បីសង់រោងរៀននេះ ក៏ដូចគ្នានឹងរបៀបសែនក្រុងពាលីលើកផ្ទះថ្មីដែរ។
នៅក្នុងរោង មានបន្ទប់សម្រាប់គ្រូដេកនៅ មានទាំងគ្រែមួយធំនៅចំកណ្តាលរោង ដើម្បីតម្កល់គ្រឿងភ្លេងផង។ នៅប្របជញ្ជាំងរោងខាងលិច មានតុតម្កល់គ្រឿងពលីការសម្រាប់ឱ្យសិស្សយកទៀនធូប ទៅអុជបូជាព្រះពិស្ណុការរាល់ថ្ងៃមុននឹងប្រារព្ធរៀន។
នៅទីខាងកើតរោង ចម្ងាយមិនឆ្ងាយពីរោងប៉ុន្មាន គេធ្វើរានម៉ា (ខ្លះហៅថា រានកោរ) ៣ថ្នាក់ តម្កល់បាយសី ស្លាធម៌ ទឹកអប់ លាជ ផ្កា ដែលជាគ្រឿងបូជាចំពោះគ្រូភ្លេង។ គេរើសរកថ្ងៃល្អ ដើម្បីចូលរោង ផ្តើមរៀនភ្លេង។ លុះរកថ្ងៃបានហើយ គេធ្វើស្លាធម៌ទិស ដោតនៅទិសទាំង៨ ជុំវិញរោង។ កូនសិស្សទាំងប៉ុន្មាន ត្រូវប្រជុំគ្នាក្នុងរោង គ្រូធ្វើពិធីសែនព្រេនប្រោះព្រំសិស្សទាំងអស់ យកអំបោះជ័យទៅចងគ្រប់គ្រឿងភ្លេងទៀត។ រួចសិស្សត្រូវនាំគ្នាទៅអុជទៀនធូប ដោតនៅរានម៉ាដោយតាំងអធិដ្ឋានសុំឱ្យគ្រូចូលមកសណ្ឋិតឱ្យរៀនឆាប់ចេះឆាប់ចាំដូចសេចក្តីប្រាថ្នា។ បន្ទាប់ពីនោះមក គ្រូភ្លេងយកទ្រមកកូតបទអញ្ជើញគ្រូ ៣ បទ ថ្វាយគ្រូ រួចបង្គាប់ឱ្យសិស្សចូលទៅរៀបចំកន្លែងរៀនក្នុងរោងឱ្យបានត្រឹមត្រូវ។
កូនសិស្សទាំងឡាយដែលរៀនភ្លេង ត្រូវតមកន្លងគ្រឿងភ្លេង ជាដាច់ខាត។ បើដាច់ត្រណមនេះ នឹងត្រូវងងឹតភ្នែក ឬវង្វេងវិលវល់ រៀនមិនចេះចាំ ឬកើតមួម៉ៅក្តៅក្រហាយ ស្អប់ភ្លេងរៀនមិនកើត។ ត្រណមមួយទៀត គឺហាមផ្តាច់មិនឱ្យស្រីចូលទៅក្នុងរោងនោះ បើមានស្រីណាលបលួចទៅ នឹងមានចុកចាប់សិស្សណាមួយមិនខាន។ ត្រណមទី៣ គឺកូនសិស្សទាំងឡាយ មិនត្រូវប៉ះពាល់នូវម្ហូបចំណី និងលុយកាក់ ដែលគេតម្កល់ទុកថ្វាយព្រះពិស្ណុការនោះឡើយ។ លុះគ្រប់មួយព្រហស្បតិ៍ (គឺពីព្រហស្បតិ៍មួយទៅព្រហស្បតិ៍មួយទៀត) ទើបត្រូវរើរុះរៀបចំគ្រឿងសក្ការៈនេះជាថ្មី។ ត្រណមនេះ បើមានសិស្សណាប្រព្រឹត្តល្មើស នឹងកើតហេតុផ្សេងៗ យ៉ាងធំមួយរំពេចមិនខាន ជួនមានភ្លើងឆេះរោង មានចោរលួចរបស់ទ្រព្យក្នុងរោង មានឈឺថ្កាត់ ឬអ្នករាជការអាជ្ញាធររករឿងរកហេតុឱ្យទាល់តែខានរៀនសូត្រ។
ឯរង្វាន់ក្នុងការបង្រៀន គេគិតត្រឹមមួយចេះ យកជាថ្លៃប៉ុន្មានៗ ទៅតាមកាលៈទេសៈនៃតម្លៃវត្ថុចិញ្ចឹមជីវិត។ ក្នុងសម័យមុន គឺទាល់តែរៀនចេះហើយ ទើបសិស្សប្រគល់វង្វាន់ជូនទៅគ្រូ។ តែក្រោយមក ដោយមានការមិនទៀងទាត់ ខាងផ្នែកសិស្ស គ្រូភ្លេងទារយកតម្លៃមុនជាស្រេច។
ពេលរៀន សិស្សទាំងអស់ត្រូវអង្គុយបត់ជើង ឈមមុខទៅរករានម៉ា។ គ្រូរៀបចំសិស្សម្នាក់ៗឱ្យអង្គុយ ហើយឱ្យរៀនកាន់គ្រឿងភ្លេង គ្រូបង្គាប់សិស្សម្នាក់ៗ ឱ្យធ្វើដូចម្តេចឱ្យតែឮសិន។ លុះសិស្សចេះកាន់ហើយ ទើបគ្រូបង្ហាញចាប់ខ្ទង់។ មុននឹងរៀនលេងបទណា គ្រូធ្វើបទនោះនឹងមាត់ថា ណយ! ណយ! ឱ្យសិស្សថាតាម ឱ្យទាល់តែចេះបទនោះសិន ទើបយកគ្រឿងមកប្រារព្ធដេញឬផ្លុំតាម។ គ្រូត្រូវកូតនាំមុខរង្វើលៗ ដើម្បីឱ្យសិស្សដែលកាន់ទ្រ, ចាប៉ី, ខ្លុយ ដេញឬផ្លុំតាម។ បើសិស្សធ្វើតាមមិនត្រូវទេ ទើបគ្រូចាប់ដៃសិស្សបង្ហាញ។ ចំពោះអ្នកផ្លុំប៉ីឬខ្លុយ ដែលចេះតែផុតខ្យល់ មិនបានជាប់គ្នាវែងនោះ គ្រូបង្ហាត់សិស្សឱ្យបៀមទឹក រួចប្រឹងក្របួចមាត់ ធ្វើទឹកឱ្យបាញ់ទៅមុខ ឱ្យបានឆ្ងាយពីខ្លួន ប្រហែលពីរព្យាមដល់ពេលផ្លុំខ្លុយឬប៉ី ក៏ត្រូវបញ្ចេញខ្យល់ឱ្យវែងដូច្នេះដែរ ទើបរលាក់ខ្យល់បានពីរោះ ទាំងត្រូវហាត់ដកដង្ហើមតាមច្រមុះផង កុំដកតាមមាត់ ទើបមិនដាច់សំឡេង។ ពោលគឺរៀនគ្រប់គ្រងបច្ចេកទេសដកខ្យល់កុំឱ្យដាច់សូរ។
កាលបើសិស្សរៀនចេះលេងខាងបុព្វកិច្ចស្ទាត់ហើយ ទើបគ្រូឱ្យសិស្សរៀនលេង «ស្តេចបទទាំង៤» (បទភ្លេងប្រពៃណី) ជាមុន គឺបទ នគររាជ, ស្តេចផ្ទំ, ខ្លោង, និងផាត់ជាយ។ បន្ទាប់ពីនេះទៅ ទើបគ្រូបង្ហាត់តាមចង្កោមពួកបទ។ នៅពេលរៀនលេងម្តងៗ អ្នកភ្លេងត្រូវរៀន «ស្តេចបទ» ជាមុនសិន តទៅ ទើបចាប់បទរាយរងដែលត្រូវរៀន។
ចំណែកភ្លេងពិណពាទ្យវិញ ការរៀនដំបូង មានរបៀបដូចគ្នានឹងភ្លេងខ្មែរដែរ។ តាមសេចក្តីឱ្យការណ៍ របស់លោក ឌួង អ៊ូច ដែលជាគ្រូភ្លេងពិណពាទ្យថា «ភ្លេងពិណពាទ្យ កាលណាសិស្សឈប់រៀន ត្រូវយកអន្លូងគ្រប់យ៉ាង ទៅទុកលើធ្នើ ដែលរៀបរណ្តាប់គ្រូ»។ បទដែលត្រូវរៀនលេងជាដំបូង ក្នុងវង់ភ្លេងពិណពាទ្យគឺ ក្រៅណៃ, ក្រៅណក ខាត់ណក និងជើត ហើយត្រូវរៀនតែចង្វាក់មួយជាន់សិន។ លុះចេះស្ទាត់ហើយ ទើបរៀនចង្វាក់ពីរជាន់តទៅ។ បន្ទាប់ពីនោះមក ទើបរៀនបទរាយរងជាបន្ត។
បទសម្រាប់កំដរល្ខោន ត្រូវរៀនក្រោយគេបំផុត។ ពេលរៀនបទល្ខោន សិស្សត្រូវតមមិននិយាយគ្នានៅពេលកំពុងរៀន ហាមដើរកន្លង ឬហុចវត្ថុអ្វីរំលងគ្រឿងភ្លេងនោះ។ មុនពេលចូលរៀន សិស្សត្រូវចូលទៅអុជធូបមួយសសៃម្នាក់ ដោតនៅហ៊ឹងតំណល់គ្រូ រួចទើបចាប់រៀនជាក្រោយ។
លុះរៀបចប់ហើយ គ្រូភ្លេងបង្គាប់ឱ្យសិស្សរៀបប្រដាប់សំពះគ្រូ មាន៖ ក្បាលជ្រូកស្ងោរ ១គូ, មាន់ស ១គូ, ទាស ១គូ, កង្កែបបោប ១គូ, ស្រាស ១ដប, ជម ៤, ប្រាក់ ៥ រៀល, សំពត់ស ១ហត្ថ, ទឹកអប់ ១គូ (២ដប), ផ្កាចំប៉ី ១មែក, និងលាជ ១ចាន ។
គេអុជធូបទៀនរួច ទើបយកអន្លូងគ្រប់មុខមកប្រជុំ នៅត្រង់កណ្តាល។ សិស្សត្រូវលើកដៃឡើងប្រណម្យគ្រប់គ្នា ទើបគ្រូភ្លេងសូត្របាចលាជ បាចផ្កាចំប៉ីទៅលើប្រដាប់ភ្លេង ទាំងរលាស់ទឹកប្រសិទ្ធពរឱ្យសិស្សជាការស្រេច។
នៅពេលដែលមានគេជួល ឬពឹងពរឱ្យទៅលេងម្តងៗ អ្នកភ្លេងត្រូវឱ្យអ្នកម្ចាស់បុណ្យ រៀបគ្រឿងក្លែម៤ អង្ករ១ចាន ទៀន១ដើម កាស៤ សំពត់គង់ផ្នត់មួយ និងប្រាក់មួយស្លឹង (ឥឡូវនេះគេដាក់ ប្រាក់ ១រៀល) សម្រាប់បូជាព្រះពិស្ណុការភ្លេង។ បើមិនដូច្នេះទេ គេថាគ្រូមិនកាន់ លេងភ្លេងមិនពីរោះ៕
——————————-
TRANSMISSION AND STUDY OF TRADITIONAL KHMER MUSIC
In the olden days, teachers who taught Khmer music never instructed the students in their own home. Students who sought to study music would jointly spare money to build a hall on a lot which had already been determined. But, according to some teachers, a place to build a study-hall should be located in the east or the south. Before building the hall, a ceremony was held to ask for permission to use the water and land, and the Krong Peali ceremony.
As for the story of Krong Peali, according to Mr. Koam Dum, a retired museum personnel, and according to some documents of the Buddhist Institute, there are so many stories related to Krong Peali, which would be too long to be elaborated in this article. The Krong Peali ceremony to build the study-hall is just like that of the Krong Peali ceremony for house-building.
In the hall, there is a room for the teacher to sleep in and a big riser in the middle of the room on which the musical instruments are arranged. By the wall to the west of the hall, there is a table to set up votive objects for students to take incense and candle to pray to Preah Pisnuka every day before starting the lesson.
To the east of the hall, there is a 3-level shrine (Rean Ma/Rean Kor) to arrange Bay Sey, Sla Thor, perfume, popping grains, flowers, which are offerings to the deceased music teachers. They select a good day to enter the hall and begin the music lesson. After selecting a good day, people make Sla Thor to place in all 8 directions surrounding the hall. All the students have to assemble in the hall, and the teacher performs a ritual to bless the students and take the blessed cotton threads to tie to all instruments. Then, all students burn incense and candle and put them on the shrine. They meditate asking the deceased teachers to possess them so that they can quickly learn and remember the lesson as they desire. After that, the music teacher plays three songs on the fiddle to offer to the decreased teachers, then he instructs the students to go into the hall and properly arrange the lesson area.
Students who study music must absolutely never ever walk over the musical instruments. If they break the rule, they would be blind or disoriented, could never learn or remember, or become frustrated and hated music. Another rule is to never allow women inside the hall. Should there be any who secretly got inside, students would be severely hurt. The third rule is that students must never touch the food or money that are offered to Preah Pisnuka. The offerings are to be arranged for a whole Thursday-week, i,e,. from one Thursday to the next, then a new set of offerings shall be put up. This rule, if broken by any student, would have caused immediate consequences, such as the hall would be burned down, or thieves stealing things from the hall, students getting sick, or issues with the governmental authority interrupting the lessons.
Regarding the reward for teaching, it is calculated on how many days it takes for the students to learn, sometimes by circumstances of the cost of living. In those days, the reward to teachers would only be given after the students fully finished their studies. But later, due to inconsistencies on the students’ part, the music teacher demands to be paid before teaching.
The teacher plays the fiddle to lead the students who play the fiddle, long-neck lute, flute, or else. If the students do not follow correctly, then the teacher would hold the students’ hands to show them the correct ways. For the reed-pipe or flute player who has short breath, the teacher instructs them to hold water in their mouth, then try shooting the water out of their mouth for at least a distance of about two meters away from their body. When it comes time to blow the flute, they also need to inhale and exhale with long breaths so that the air vibrates and creates beautiful sounds. For this, they practice how to breathe through the nostril and not the mouth so as to not interrupt the sound flow, i.e., to master and control the circular-breathing technique.
After the students learn all the rules and fulfill all the duties, then the teacher teaches the students the four major songs (wedding repertoire): Nokor Reach, Sdach Phtum, Khlaong, and Phatt Cheay. After that, the teacher teaches groups of songs. Music students first start with the major songs, then proceed to learn other songs.
As for Pinn Peat music, the initial learning is the same as in wedding music. Mr. Duong Ouch, who was a Pinn Peat music teacher, said “In Pinn Peat, when the students decide to quit learning, they have to place the mallets on the shelf where offerings for the deceased teachers are arranged” (Pich 1970: 57). Songs to learn to play first in the Pinn Peat ensemble are Krao Nai, Krao Nak, Khatt Nak, and Cheut, by first starting only with the one-level rhythms. After mastering the first level, then they proceed to learn the two-level rhythms and beyond.
Songs for dance drama accompaniment are to be learned last. When learning the dance dramas accompaniment songs, students must abstain from talking to one another during lessons, and never to walk over or pass any objects over the musical instruments. Before each lesson, the students, each have to burn one incense, place it on the decreased teacher’ alter, then start the lesson.
After everything is arranged, the teacher instructs the students to prepare offerings to pray for a blessing from the decreased teachers, including 1 pair of boiled pig’s heads, 1 pair of white chickens, 1 pair of white ducks, 1 pair of grilled stuffed-frogs, 1 bottle of rice wine, 4 Chorms, 5 Riels, 1 cubit of white cloth, 1 pair of perfume (2 bottles), 1 twig of Magnolia, and 1 plate of popping grains.
After burning the incense and candle, the mallets are assembled at the center of the hall. The students raise their hands to pray, and the music teacher chants and spreads the popping grains tosses the Magnolia petals on the musical instruments while sprinkling the holy waters to bless the students.
When being asked to play, musicians request the event organizers to prepare 4 appetizers, 1 plate of rice-grains, 1 candle, 4 coins, 1 pleated cloth, and a penny (nowadays, people use 1 Riel) to offer to the Preah Pisnuka of music. Otherwise, people said that the decreased teachers would not possess, and hence the music would not turn out great.
អត្ថបទដោយ៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
