ដូចបានដឹងស្រាប់ថា “អ្នកតាមេ-ស” គឺជាអមនុស្សដែលអ្នកស្រុកជឿថាមាននាទីជាអ្នកតាធំប្រចាំស្រុក។ ជារៀងរាល់ឆ្នាំ គេតែងតែរៀបចំធ្វើបុណ្យឡើងអ្នកតាថ្វាយ ៣យប់៣ថ្ងៃ នៅក្នុងរវាងចុងខ្នើតខែជេស្ឋ (ឆ្នាំនេះប្រារព្ធថ្ងៃ១៤-១៥កើត ដល់ថ្ងៃ ១ រោច ខែជេស្ឋ) ពោលគឺមុននឹងចូលដល់រដូវធ្វើស្រែ។ តាមព្រេងនិទាន គេតែងបូជាមនុស្សទុកជាតង្វាយសំខាន់ប្រចាំឆ្នាំដល់អ្នកតាមេ-ស ដើម្បីបួងសួងសូមឱ្យមនុស្ស និងសត្វក្នុងភូមិរស់នៅបានសុខសប្បាយ មានភ្លៀងធ្លាក់គ្រប់គ្រាន់។ ប៉ុន្តែតង្វាយនេះបានប្តូរផ្លាស់ជាបន្តបន្ទាប់ ហើយអ្នកស្រុកនិទានថាក្រោយមកទៀតគេតែងបូជាក្របី ឬជ្រូកជំនួសការបូជាមនុស្ស រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃគេថ្វាយជ្រូកខ្វែជាតង្វាយ។ ជាការពិត តាំងពីដើមរៀងមកទំនៀមបុណ្យឡើងអ្នកតាមេ-សតែងប្រារព្ធឡើងនៅជាប់ជើងភ្នំឈើកាច់ ក្នុងស្រុកបាភ្នំ ខេត្តព្រៃវែង ដែលនៅក្បែរនោះមានកូនភ្នំតូចមួយជាទីតម្កល់រូបសំណាកអ្នកតាមេ-ស។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ គេតែងសម្គាល់ឃើញថាអ្នកមានសទ្ធាផ្ចុងផ្តើមឧបត្ថម្ភគាំទ្រពិធីបុណ្យនេះ រាប់តាំងពីអ្នកស្រុកអ្នកភូមិ មន្រ្តីរាជការថ្នាក់មូលដ្ឋាន រហូតដល់ថ្នាក់ដឹកនាំជិតឆ្ងាយ និងសប្បុរសជនក្រៅប្រទេសផង។ ថ្ងៃទី១ គេហៅថាថ្ងៃក្រុងពាលី សូត្រមន្ត ឬជាទូទៅហៅសាមញ្ញថាថ្ងៃចូលរោង។ ក្នុងថ្ងៃនេះគេធ្វើកិច្ចក្រុងពាលីនៅវេលារសៀល បន្ទាប់មកគឺការចុះសំណេះសំណាលសួរសុខទុក្ខរវាងថ្នាក់ដឹកនាំ ជាមួយប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមរោងមណ្ឌល និងរោងបុណ្យប្រចាំឃុំនីមួយៗ។ ថ្ងៃទី២ គេហៅថា “ថ្ងៃហែ” ជាថ្ងៃប្រាព្ធកិច្ចដង្ហែគ្រឿងសក្ការៈ និងតង្វាយចេញពីរោងបុណ្យឆ្ពោះទៅកាន់ខ្ទមមអ្នកតាមេ-ស។ ចំណែកឯថ្ងៃទី៣ គឺជា “ថ្ងៃឆ្លង” មានកិច្ចរាប់បាត្រព្រះសង្ឃច្រើនរយអង្គឆ្លងបុណ្យនៅវេលាព្រឹក ក្រោមវត្តមានអ្នកមុខអ្នកការតូចធំផង។
កូនភ្នំអាស្រមអ្នកតាមេ-ស
ចំពោះទំនៀមឡើងអ្នកតាខាងលើនេះ គេក៏ពុំដឹងថាចាប់ប្រារព្ធពីត្រឹមសម័យណាឡើយ។ ប៉ុន្តែចូលមកដល់សម័យសង្រ្គាម ទំនៀមនេះបានផ្អាក ហើយរហូតដល់រវាងឆ្នាំ១៩៩៥ ទើបអ្នកស្រុកជិតឆ្ងាយបានមូលមាត់គ្នាសង់ខ្ទមថ្មីជំនួសខ្ទមចាស់ ព្រមទាំងចាប់ផ្តើមរៀបចំធ្វើបុណ្យឡើងអ្នកតាមេ-សតាមទំនៀមឡើងវិញ ហើយសព្វថ្ងៃនៅក្នុងខ្ទមអ្នកតាមេ-ស គេឃើញមានបដិមាធំបីតម្កល់ជាជួរទន្ទឹមគ្នាលើបល្ល័ង្កកម្ពស់ត្រឹមចង្កេះ។
ខ្ទមចាស់តម្កល់រូបសំណាកអ្នកតាមេ-ស (ប្រភព៖ ?)
លើសពីនេះ ក្នុងឆ្នាំ២០១១ក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈបានកំណត់កូនភ្នំនោះជាស្ថានីយបុរាណក្នុងន័យថែរក្សា និងអភិរក្ស។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ មន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈថែមទាំងបានរៀបចំដំឡើង“របាំឡើងអ្នកតាមេ-ស” ជាទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាព សម្រាប់សម្តែងបង្ហាញសាធារណជនទស្សនាកម្សាន្ត និងស្វែងយល់ពីទំនៀមបុណ្យនេះផងដែរ។
របាំឡើងអ្នកតាមេ-ស (ប្រភព៖ ភ្នំពេញប៉ុស្តិ)
បើតាមការនិទានក្នុងប្រជុំរឿងព្រេងរំឭកទៅរវាងចុងសតវត្សទី១៩ថា កាលពីដើមគេធ្វើរោងបុណ្យនៅទីវត្តវិហារធំ ព្រមទាំងនិមន្តព្រះសង្ឃដារនៅទីអ្នកតាផ្សេងៗដូចជា អ្នកតាមេ-ស អ្នកតាក្រហមក (ខាងជើងភ្នំ) អ្នកតាសព្វឋាន (ត្រង់ចង្កេះភ្នំខាងលិច) និងអ្នកតាទួលឈ្នាង (លើភ្នំទួលឈ្នាង)។ ដោយឡែក ចំពោះតង្វាយអ្នកតាមេ-សពីបុរាណកាលដែលអ្នកស្រុកចងចាំគឺការសម្លាប់មនុស្សបូជា។ និទាននោះនិយាយថា មនុស្សដែលត្រូវសម្លាប់ គឺយកមនុស្សណាមានទោសធ្ងន់។ មុននឹងសម្លាប់ គេបានប្រាប់សាមីខ្លួនឱ្យដឹងជាមុន ឱ្យស៊ីផឹកឆ្ងាញ់តាមចំណង់ នាំមើលល្បែង មើលបុណ្យធម្មតាដូចមនុស្សគ្មានទោស។ លុះដល់ថ្ងៃសម្លាប់ គេរៀបចំដាក់ឃ្នាង ដង្ហែចេញពីទីប្រជុំបុណ្យយ៉ាងអធឹកអធម មានទាហានកាន់សាស្រ្តាវុធ ឬកាំភ្លើងមុខក្រោយ ព្រមដោយអ្នកស្រុករាប់ពាន់នាក់ហែទៅកាន់ទីអ្នកតាមេ-ស។ ដល់ហើយ គេរៀបចំបួងសួងបន់ស្រន់សូមឱ្យអ្នកតាមេ-សជួយឱ្យស្រុកបានសុខសប្បាយ ជួយរក្សាអភិបាលស្រុក នាម៉ឺនសព្វមុខមន្រ្តី និងបណ្តារាស្រ្ត ព្រមទាំងឱ្យទឹកភ្លៀងធ្លាក់ចុះមកតាមរដូវកាល ។ល។ រួចហើយ គេស្រែកភូមា (យក្សអឺ!) ៣ដង ទើបអ្នកសម្លាប់ កាន់ដាវរាំរែកក្រឡឹងជុំវិញអ្នកទោសនោះ ងារដាវកាប់តែ១ ខ្វាប់ដាច់កតែម្តង។ ការសម្លាប់មនុស្សបូជាអ្នកតាមេ-សនេះ គេសម្គាល់មើលថា បើឈាមបាញ់ទៅលើ ទៅខាងស្មើគ្នា ថាទឹកភ្លៀងនឹងធ្លាក់ស្មើគ្រប់ស្រុក។ ប៉ុន្តែបើឈាមបាញ់ទៅតែខាងណាច្រើនជាង គេជឿថាភ្លៀងនឹងធ្លាក់តែនៅស្រុកនោះចំទិសនោះច្រើនដែរ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ ក្នុងពេលដំណាលគ្នានោះ មានបាញ់កាំភ្លើង អុជផាវ យ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេងផង។ ចំណែកក្រុមដែលនៅទីអ្នកតាក្រហមក អ្នកតាសព្វឋាន និងអ្នកតាទួលឈ្នាង ត្រូវបាញ់កាំភ្លើង និងអុជផាវគំនាប់តាមក្រោយ បន្ទាប់ពីឮស្នូរកាំភ្លើងនៅទីអ្នកតាមេ-ស។ ចំពោះមនុស្សដែលគេសម្លាប់ហើយ គេយកក្បាល និងអារសាច់១០០ច្រនួចដោតថ្វាយអ្នកតាមេ-ស និងអ្នកតាទាំងបីផ្សេងទៀត៥០ ច្រនួចស្មើៗគ្នា។
គំនូរបង្ហាញទិដ្ឋភាពសម្លាប់មនុស្សថ្វាយអ្នកតាមេ-សផ្អែកតាមសៀវភៅប្រជុំរឿងព្រេងខ្មែរ (គំនូរ៖ កញ្ញា ចាន់ រស្មី)
ទោះយ៉ាងណាក្តី មកដល់បច្ចុប្បន្នពុំមាននរណាម្នាក់អះអាងថាធ្លាប់បានឃើញទិដ្ឋភាពបូជាមនុស្សដូចក្នុងនិទានខាងលើដោយផ្ទាល់ភ្នែកឡើយ។ ប៉ុន្តែក្នុងនិទានខាងលើបន្តថាការបូជាថ្វាយអ្នកតានេះ ក្រោយមកគេជ្រើសយកក្របីឡើងកជំនួសវិញ។ ការសម្លាប់ក្របីនោះសោត គេក៏សម្គាល់ប្រផ្នូលឈាមដូចសម្លាប់មនុស្សដែរ។ បន្ទាប់មកសាច់ក្របីនោះគេចែក១០០ច្រនួចថ្វាយអ្នកតាមេ-ស ភ្លៅ១ថ្វាយអ្នកតាក្រហមក និងភ្លៅ១ ទៀតថ្វាយអ្នកតាសព្វឋាន។ លុះប្រហែលត្រឹមឆ្នាំ១៩២០ គេឈប់សម្លាប់ក្របី ដោយសម្លាប់ជ្រូកជំនួសវិញ ហើយប្រហែលក្នុងរវាងដើមទសវត្សរ៍ទី៤០ គេយកសាច់ជ្រូក១០០ច្រនួចទៅថ្វាយតែម្តង។
ដោយឡែក គេពុំចាំឡើយថាទំនៀមថ្វាយតង្វាយដូចរៀបរាប់ខាងលើបានបន្តមកដល់ត្រឹមឆ្នាំណាឡើយ។ ប៉ុន្តែចាប់ពីរវាងដើមឆ្នាំ២០០០ គេសង្កេតឃើញអ្នកស្រុករៀបចំថ្វាយជ្រូកមួយទាំងមូល។ ជ្រូកនោះគេសម្លាប់ពីនាយមក ដោយគ្រាន់តែកោសសម្អាត ហើយធ្វើវាមិនឱ្យឆ្អិនឡើយ ពោលគឺនៅឃើញរូបរាងជាជ្រូកមួយតែម្តង។ ផុតពីការថ្វាយជ្រូកឆៅ គេបានរៀបចំថ្វាយជ្រូកខ្វៃវិញ។ ចំពោះតង្វាយជ្រូកខ្វៃនេះ គេសម្គាល់ឃើញថាក្នុងឆ្នាំខ្លះមានជ្រូកខ្វៃរហូតដល់៥ ទៅ៦ ក្បាល គឺអាស្រ័យតាមសទ្ធា ឬអ្នកមានជំនឿរៀបចំយកមកចូលរួម។ ប៉ុន្តែក្នុងឆ្នាំខ្លះ មានត្រឹមតែជ្រូកខ្វៃមួយប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺរៀបចំមិនឱ្យសោះខានឡើយ។ តង្វាយជ្រូកខ្វៃនេះ គេឃើញមានជាហូរហែរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ប្រភេទតង្វាយចុងក្រោយនេះ បន្ទាប់ពីធ្វើកិច្ចបួងសួងថ្វាយរួចរាល់ហើយ គេត្រូវបែងចែកទៅតាមរោងមណ្ឌល និងរោងប្រចាំឃុំនីមួយៗផងដែរ។ រីឯតង្វាយដទៃទៀតក្រៅពីនេះ គេឃើញថាពុំសូវមានអ្វីធំដុំឡើយ មានបាយសីច្រើនថ្នាក់ស្អេកស្កះទេ ពោលគឺមានតែផ្កាឈូក ផ្លែឈើ និងការរៀបចំថ្វាយភ្លេងក្នុងកិច្ចបួងសួងសុំសេចក្តីសុខតែប៉ុណ្ណោះ។
ជ្រូកដែលគេសម្លាប់ថ្វាយអ្នកតាមេ-សក្នុងពិធីបុណ្យកាលដើមឆ្នាំ២០០០ (រូប៖ MCFA)
ជ្រូកខ្វៃជាដង្វាយរៀបចំជាដង្វាយសម្រាប់អ្នកតាមេ-ស ក្នុងពិធីបុណ្យសព្វថ្ងៃ
សូមបញ្ជាក់ថាក្នុងពិធីឡើងអ្នកតាមេ-ស ពុំមានកិច្ចបញ្ចូលបញ្ជាន់រូបទេ ម្ល៉ោះហើយពុំឃើញមានរូបសំណឹងឡើយ ពោលគឺមានតែកិច្ចសែនព្រេនបួងសួងថ្វាយតង្វាយប្រចាំឆ្នាំ គ្រឿងសក្ការបូជាផ្សេងៗ និងថ្វាយភ្លេងតាមទំនៀមតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែអ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់ គឺចុងឃ្លានៃសេចក្តីបួងសួងនីមួយៗ គេតែងឮពាក្យ “សុំឱ្យសុខសប្បាយ សូមឱ្យមន្រ្តីរាជការ និងថ្នាក់ដឹកនាំឱ្យឡើងបុណ្យ ឡើងស័ក្តិ ឡើងយស…”។ ឃ្លានេះ អ្នកស្រុកពន្យល់ថាបើថ្នាក់ដឹកនាំណាម្នាក់ពុំអើពើ ពុំចូលរួមរៀបចំពិធីឡើងអ្នកតាមេ-ស ច្រើនតែជួបគ្រោះ មានធ្លាក់បុណ្យ ធ្លាក់តំណែងជាដើម។ សរុបមក តង្វាយសំខាន់ចំពោះអ្នកតាមេ-សពីដើមមក គឺជានិទានមួយរបស់អ្នកស្រុក។ ប៉ុន្តែប្រសិនបើគេល្បងពិចារណាខ្លះ ហាក់ដូចជាតង្វាយទាំងអស់នោះបង្ហាញឱ្យឃើញពីទំនាក់ទំនងឈាម ឬសាច់ស្រស់ចំពោះអមនុស្ស ទោះបីជាតង្វាយនោះប្តូរពីការសម្លាប់មនុស្សមកសម្លាប់ក្របី ឬជ្រូកក្តី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ បើគេពិនិត្យរូបបដិមាសំខាន់តម្កល់ក្នុងខ្ទមអ្នកតាមេ-ស ធៀបនឹងការបូជាមនុស្ស ឬក្របី គេអាចស្រមៃឃើញដល់ទេពកថានៃនាងទុគ៌ា ជាមហេសីព្រះឥសូរ ជាទេពឆ្នើមខាងច្បាំងប្រយុទ្ធ ជាពិសេសនៅក្នុងសិល្បៈខ្មែរ គេតែងឆ្លាក់រំលេចត្រង់ពេលនាងសម្លាប់បិសាចកាឡាខ្លួនជាក្របី (Durgā Mah-iṣāsuramardinī)។ រីឯការរៀបចំតង្វាយជ្រូកខ្វៃសព្វថ្ងៃនេះ ហាក់ដូចជាខិតជិតទៅរកការនិយមតាមបែបទំនើបដែលមានស្រាប់ ឬជាតង្វាយដែលឆ្លងពីអារ្យធម៌ចិនមកខ្មែរ៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
