ក្នុងអត្ថបទភាគ១ ខ្ញុំបានរៀបរាប់រួចហើយអំពីពិធីបុណ្យចេញព្រះវស្សា ប្រណាំងទូកតាមទម្លាប់អ្នកស្រុក កថិនទាន ពិធីបណ្តែតប្រទីប និងសំពះព្រះខែអកអំបុក ដែលជាទំនៀមប្រារព្ធនៅចុងរដូវវស្សា ពោលគឺបន្ទាប់ពីអស់ទឹកភ្លៀង ឬរដូវទឹកស្រក។ ក្នុងអត្ថបទនេះខ្ញុំសូមរៀបរាប់បញ្ចប់ពិធីខ្លះទៀតដែលតែងសង្កេតឃើញប្រារព្ធជាហូរហែ ក្នុងរវាងពេលច្រូតកាត់ប្រមូលផល ឬមុននឹងឈានដល់រដូវប្រាំង។ ពិធីទាំងអម្បាលម៉ាននោះមានដូចជា បុណ្យដារលាន ប្លុងក្រឡាន ពិធីឡើងមាឃ ឬឡើងអ្នកតា និងបុណ្យទេសន៍មហាជាតក៍ជាដើម។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាសេចក្តីសង្ខេបនៃទំនៀមនីមួយៗ៖
ក.បុណ្យដារលាន
ដារលាន គឺជាពិធីបុណ្យប្រពៃណីដែលអ្នកស្រាវជ្រាវពន្យល់ថាមានអត្ថន័យពាក់ព័ន្ធនឹងស្រូវ។ អ្នកស្រុកហៅពិធីនេះទីទៃពីគ្នាទៅតាមតំបន់ដូចជា បុណ្យសាមគ្គី បុណ្យកណ្តាលភូមិ ឬដារភូមិ បុណ្យដារបាតលាន ឬបុណ្យពូនភ្នំស្រូវជាដើម។ ពិធីនេះពុំមានកំណត់ពេលប្រារព្ធជាក់លាក់ឡើយ គឺអាស្រ័យទៅលើការស្រុះស្រួលមូលមតិរបស់អ្នកភូមិតែប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែទោះបីបុណ្យដារលានមានឈ្មោះហៅខុសគ្នានិងពេលវេលាប្រារព្ធពុំមានកំណត់ដូចគ្នាក៏ដោយ ជានិច្ចកាលគេសង្កេតឃើញអ្នកស្រុកធ្វើបុណ្យនេះក្រោយពេលប្រមូលភោគផលស្រូវ។ ក្នុងថ្ងៃបុណ្យដារលានមកដល់ អ្នកភូមិតែងយកស្រូវជាវត្ថុសំខាន់និងចាំបាច់មកពីផ្ទះរៀងខ្លួន។ ចំពោះស្រូវដែលយកមកនោះ គេរៀបចំចាក់ធាររួមគ្នាជាពំនូក ដែលគេតែងហៅថា “ភ្នំស្រូវ”។ លុះអ្នកភូមិទាំងអស់បានយកស្រូវមកចូលរួមពូនជុំគ្នាស្រេចបាច់ហើយ អាចារ្យក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើកិច្ចបំបួសភ្នំស្រូវ ហៅព្រលឹងស្រូវ ហើយនាំគ្នាអុជធូបបន់ស្រន់រៀងៗខ្លួន ពិសេសគឺបួងសួងសូមឱ្យមានភ្លៀងធ្លាក់គ្រប់គ្រាន់ ភោគផលស្រូវ និងដំណាំនានាទទួលបានផលល្អប្រសើរនាឆ្នាំក្រោយទៀត (រូបលេខ២)។ បន្ទាប់មក គេធ្វើកិច្ចផ្សេងៗតាមព្រះពុទ្ធសាសនាដូចជាសមាទានសីល និងសម្តែងធម្មទេសនាជាដើម។ លុះព្រឹកឡើងក្រោយពេលនិមន្តព្រះសង្ឃឆាន់រួច ក្នុងកិច្ចចុងក្រោយគេនាំគ្នាវេរប្រគេនស្រូវទាំងនោះទៅព្រះសង្ឃ ឬខ្លះគេរក្សាស្រូវនោះទុកក្នុងសហគមន៍សម្រាប់ចាត់ចែងប្រើប្រាស់រួមក្នុងពេលខាងមុខ។
ធារស្រូវដែលរៀបចំនិមិត្តជាភ្នំ និងរានហៅព្រលឹងស្រូវ (រូបថត៖ សុខ កែវវណ្ណារ៉ា)
ខ.ប្លុងក្រឡាន
ប្លុងក្រឡាន ក៏ជាពិធីបុណ្យដែលអ្នកស្រុកស្រែភាគច្រើនតែងប្រារព្ធក្នុងរដូវច្រូតកាត់រួចរាល់ដែរ។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃគេសង្កេតឃើញនៅប្រារព្ធក្នុងភូមិមួយចំនួនរស់ជុំវិញតំបន់អង្គរតែប៉ុណ្ណោះ។ ចំពោះដំណើរកិច្ចនៃបុណ្យនេះហាក់ដូចជាមិនអធិកអធម វែងឆ្ងាយ មានឆាកហ៊ោលើកទង់ ឬព្រះសង្ឃសម្តែងធម្មទេសនាដូចបុណ្យធំៗផ្សេងទៀតឡើយ។ កិច្ចសំខាន់នៃបុណ្យប្លុងក្រឡានគឺ “ប្លុង” រីឯទេយ្យវត្ថុសំខាន់សម្រាប់ធ្វើជា “បន្លុង” គឺ “ក្រឡាន”។ ចំពោះក្រឡានដែលអ្នកស្រុកនាំយកទៅប្លុងក្នុងបុណ្យខាងលើ គេតែងដុតចម្អិនតាមផ្ទះរៀងខ្លួន។
លុះដល់វេលាព្រលប់ គេរៀបចំក្រឡាន ព្រមទាំងចេកទុំ នំនែកផ្សេងៗ និងវេចខ្ចប់អង្ករ ត្រីងៀត អំបិល ប្រហុក ស្ករ… ហើយនាំយកទៅប្រារព្ធកិច្ចសំខាន់គឺ “ប្លុង” ទេយ្យវត្ថុទាំងនោះ ដែលភាគច្រើនធ្វើនៅតាមសាលាឆទានក្នុងភូមិ។ មកដល់ត្រង់នេះគេគួរយល់ពាក្យ “ប្លុង” ថាជាការយកអ្វីមួយទៅដាក់ចោលមិនឱ្យគេដឹង។ ឧទាហរណ៍ ប្លុងកូន ប្លុងសំបុត្រ ឬប្លុងចង្អាន់ជាដើម។ ប៉ុន្តែប្លុងក្នុងន័យជំនឿ គឺគេយកទេយ្យវត្ថុនានាទៅដាក់នៅកន្លែងណាមួយ ឧបកិច្ចជាព្រៃ ទុកឱ្យព្រះសង្ឃទស់យក ដោយពុំចាំបាច់ប្រគេនផ្ទាល់ដៃ។ ប្រហែលដូច្នេះហើយ ទើបអ្នកភូមិយកក្រឡាននិងទេយ្យវត្ថុផ្សេងៗដូចរៀបរាប់ខាងលើ ទៅចាក់គរក្បែរសាលាឆទាន មុនព្រះសង្ឃនិមន្តដល់។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីឱ្យឃើញច្បាស់នឹងភ្នែកថាទេយ្យវត្ថុទាំងអម្បាលម៉ាននោះ “ប្លុងនៅក្នុងព្រៃ” គេកាច់មែកឈើដាក់លើវត្ថុទាំងអស់។ បន្ទាប់ពីព្រះសង្ឃទស់យកបន្លុងចប់ស្រេចហើយ គេនាំគ្នារៀបចំក្រឡាននិងទេយ្យវត្ថុនានាដាក់លើសាលាឆទានមួយអន្លើ ទុកសម្រាប់ព្រះសង្ឃឧទ្ទិសកុសលម្តងទៀតក្នុងកិច្ចវេរចង្ហាន់ព្រឹកស្អែក។
គ្របមែកឈើរៀបចំទុកជាបន្លុង
ក្រឡាននិងទេយ្យវត្ថុផ្សេងៗ
គ.ពិធីឡើងមាឃ
នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា នៅថ្ងៃ១៥កើតពេញបូរមី ខែមាឃ ពុទ្ធបរិស័ទតែងប្រារព្ធពិធីបុណ្យមាឃបូជា ដែលជាការរម្លឹកកដល់ចតុរង្គសន្និបាតរបស់ភិក្ខុ១២៥០អង្គ និងរម្លឹកដល់ថ្ងៃព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធកំណត់ព្រះជន្មាយុសង្ខារ។ ប៉ុន្តែតាមទំនៀមអ្នកស្រុក នៅក្នុងដើមខ្នើតខែមាឃ គេតែងធ្វើពិធីមួយហៅថាឡើងមាឃ ឬ៣កើតមាឃធំ ឬឡើងអ្នកតា។ បើនិយាយចំពោះអ្នកស្រុកនៅតំបន់អង្គរ គេសង្កេតឃើញមានភូមិជាច្រើន តែងប្រារព្ធធ្វើពុំសូវខកខានឡើយ។ បច្ចុប្បន្នទិដ្ឋភាពឡើងមាឃនៅតំបន់អង្គដែលគេដឹងក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ គឺឡើងមាឃនៅមុខប្រាសាទអង្គរវត្ត នៅភូមិនគរក្រៅ នៅវត្តអធ្វារ និងនៅភូមិបង្កោង។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តីមានកន្លែងជាច្រើនទៀតដូចជា វត្តរុន ដូនឪ ត្រពាំងធំ ភូមិតាកាំ ភូមិក្បាលដំរី ភូមិទម្រឹង ភូមិប្រណីត ភូមិស្រែចង្ហូត ភ្នំក្រោម ចុងឃ្នាស និងកំពង់ភ្លុកជាដើម។ លើសពីនេះ ពិធីឡើងមាឃ ឬឡើងអ្នកតាដែលអ្នកស្រាវជ្រាវខ្លះយល់ថាជាកិច្ចអធិកអធមបំផុតគឺ នៅភូមិសំបូរក្នុងខេត្តកំពង់ធំ។ គេធ្វើកិច្ចនៅខ្ទមអ្នកតាក្នុងភូមិរួចស្រេច ទើបគេដង្ហែកាត់តាមវាលស្រែចម្ងាយប្រហែល២គីឡូម៉ែត្រ មកធ្វើកិច្ចបញ្ចប់នៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក។ សូមបញ្ជាក់ថា ចំពោះអ្នកស្រុក លុះត្រាតែប្រារព្ធឡើងមាឃរួច ទើបគេធ្វើកិច្ចពិធី ឬបុណ្យទានផ្សេងៗទៀតដូចជា បូជាសពរួមគ្នា ចម្រើនអាយុ ចេញម្លប់ កោរកំប៉ោយ (ផ្តាច់ជុក) និងជាពិសេសគឺ “លៀងមេមត់” តាមភូមិ ដែលគេកម្រឃើញប្រារព្ធមុនឡើងមាឃ។
ឃ.ទេសមហាជាតក៍
“មហាជាតក៍” គឺជារឿងវេស្សន្តរឬដែលនិយមហៅថាមហាវេស្សន្តរ។ បើនិយាយមួយបែបផ្សេង “មហាជាតក៍” គឺជាជាតិធំបង្អស់ ជាតិចុងបំផុតរបស់ព្រះវេស្សន្តរ ជាព្រះពោធិសត្វដែលបានបំពេញបារមីដ៏មហស្ចារ្យ ពោលគឺទានបារមី ដើម្បីបានត្រាស់ជាព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធក្នុងជាតិមុខ។ ក្នុងសង្គមខ្មែរការនិយមរឿងមហាវេស្សន្តរ គេសង្កេតឃើញលេចឡើងតាំងពីក្នុងសិលាចារឹក ឆ្លាក់តាមប្រាសាទ សម្តែងជាល្ខោន គំនូរតាមវិហារ ចម្លាក់លម្អតាមវត្ត រហូតលើកទេសន៍ក្លាយជាទំនៀម “ទេសន៍មហាជាតក៍” យ៉ាងឱឡារិកអធិកអធមតាមវត្តអារាមនានា។ ប៉ុន្តែទេសន៍មហាជាតក៍ ពុំមានបញ្ញត្តិក្នុងព្រះវិន័យដូច កឋិន ចូល-ចេញព្រះវស្សា វិសាខបូជា ឬមាឃបូជាទេ តែការលើកមកទេសន៍នេះ ដើមឡើយគេដឹងថាមានប្រារព្ធស្ទើរតែគ្រប់វត្តក្នុងស្រុកខ្មែរ ហើយច្រើននិយមធ្វើក្រោយចេញវស្សា។ ចំពោះវត្តខ្លះដែលធ្លាប់សង្កេតឃើញនៅប្រារព្វមកដល់សព្វថ្ងៃ ច្រើននៅតំបន់សៀមរាប និងមួយភាគតូចនៅជាយក្រុងភ្នំពេញ។ តាមទំនៀមអ្នកស្រុក គេតែងបែងចែកវេនគ្នាតាមភូមិចំណុះជើងវត្ត តម្រូវទៅនឹងកណ្ឌទាំង១៣ នៅក្នុងរឿងមហាវេស្សន្តរ។ ការរៀបចំក្នុងបុណ្យនេះគេច្រើនធ្វើនៅសាលាឆាន់ ហើយមានចាក់ចេកសម្រាប់លម្អអាសន៍ព្រះ លម្អគ្រែទេសន៍ និងលម្អរាននិមរាជជាដើម។ នៅតាមសសរសាលា គេចងស្លឹកទន្សែ ស្លឹកជ្រៃ ដើមអំពៅ ចងចេកទាំងទុំ ទាំងខ្ចីទាំងស្ទង ចងផ្លែឈើផល្លានុផលជាច្រើនសម្បូរបែបក្រៃលែង មើលឃើញដូចជានៅក្នុងព្រៃមួយគួរជាទីមនោរម្យ។ បើលើកឧទាហរណ៍ ទេសន៍មហាជាតក៍នៅវត្តប្រាសាទលលៃ ក្នុងខេត្តសៀមរាប ប្រារព្ធ៣ថ្ងៃ (ក្នុងខ្នើតខែមាឃ) គឺថ្ងៃទី១ ទេសន៍រឿងមហាលេយ្យ ថ្ងៃទី២ ទេសន៍កណ្ឌទី១-១៤ នៃរឿងមហាវេស្សន្តរជាតក និងថ្ងៃទី៣ ទេសន៍ជាលីអភិសេក និងអានិសង្សបក។
ការតុងតែងសាលា និងទេសន៍មហាជាតក៍នៅវត្តប្រាសាទលលៃ ខេត្តសៀមរាប
ជាការកត់សម្គាល់ ក្នុងពេលទេសន៍មហាជាតក៍នោះ ជួនកាលពេលព្រះសង្ឃទេសន៍ដល់កណ្ឌជជូក គេងឃើញមានក្មេងៗតុបតែងខ្លួនជាក្សត្រទាំង៦អង្គ និងមានម្នាក់តែងជាតាជូជក សម្តែងវាយធ្វើបាបជាលី និងក្រស្នាទៅតាមសាច់រឿង។ រីឯអ្នកស្តាប់ធម៌ ខ្លះក៏ផ្ទុះសំណើច ខ្លះក៏កើតចិត្តក្តៅនឹងតួអង្គជូជក ដូចគេមើលការសម្តែងល្ខោនដែរ។ លុះព្រះសង្ឃសម្តែងមកដល់ត្រង់នគរកណ្ឌ ទើបគេដង្ហែប្រទក្សិណជុំវិញសាលា រួចធ្វើកិច្ចចងដៃបញ្ចប់។
សរុបមក ទំនៀមរបស់អ្នកស្រុកដែលតែងប្រារព្ធចាប់តាំងពីចុងរដូវវស្សា រហូតមកដល់ពេលច្រូតកាត់ប្រមូលផល គឺតែងប្រារព្ធឡើងខុសគ្នាទៅតាមភូមិស្រុក។ អ្នកស្រុកប៉ែកខាងដងទន្លេ ច្រើនប្រារព្ធក្នុងរដូវទឹកស្រក ដែលមានការប្រណាំងទូកជាដើម។ ចំណែកអ្នកស្រុកស្រែ ច្រើនតែធ្វើពិធីបុណ្យផ្សេងៗក្នុងភូមិ ក្រោយច្រូតកាត់រួច ហើយដែលមានកិច្ចឡើងអ្នកតាជាទំនៀមសំខាន់ផងដែរ៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
