អត្ថបទនិយាយអំពីអ្នកតា គឺធ្លាប់បានបង្ហាញត្រួសៗរួចហើយក្នុងគេហទំព័រ AMS Khmer Civilization (https://ams.com.kh/khmercivilizations/detail/3737) ដោយអត្ថបទនេះផ្តោតលើទិដ្ឋភាពទូទៅអំពីអ្នកតា តែនៅទីនេះខ្ញុំលើកយកអត្ថបទទាក់ទងនឹងពិធីឡើងអ្នកតា ស្ថិតនៅតាមបណ្តាភូមិមួយចំនួនក្នុងខេត្តកំពង់ធំ ដោយក្នុងពិធីនេះ យើងបានប្រទះឃើញការល្បែងទាញ ព្រ័ត្រ។ ដោយនេះ ជាការប្លែកណាស់សម្រាប់អ្នកដែលមិនមែនរស់នៅក្នុងតំបន់នោះ ដោយយើងដឹងថាជាទូទៅល្បែងទាញ ព្រ័ត្ននេះ គឺជាល្បែងប្រជាប្រិយខ្មែរ ដោយច្រើនគេលេងក្នុងពិធីបុណ្យចូលឆ្នាំខ្មែរ។
“ព្រ័ត្រ” គឺជាពាក្យខ្ចីពីភាសាសំស្រ្កឹត “វរត្រ” សំដៅលើខ្សែផ្សេងៗដែលគេវេញ។ ព្រ័ត្រ ច្រើនសំដៅលើខ្សែវេញដែលជាប់មាំមួន ពោល គឺពុំមែនគ្រាន់តែជាខ្សែជាចំណងធម្មតាឡើយ។ ទោះជាសំដៅទៅរកខ្សែដែលជាប់ ក៏គប្បីយើងកុំច្រឡំនឹង “ពួរ” ដែលជាខ្សែវេញជាប់មាំមួនដែរ តែសម្រាប់ចងវត្ថុដែលធំ ឬដែលធ្ងន់ឲ្យជាប់ទៅនឹងអ្វីមួយមិនឲ្យរបូតរសាត់។ លោក ស៊ីយ៉ុន សុភារិទ្ធ ជាបុរាណវិទូខ្មែរយល់ថា ព្រ័ត្រអាចសំដៅទៅវត្ថុដែលមានតួនាទីពីរខុសគ្នា៖ ម្យ៉ាងជាខ្សែសម្រាប់ ទាក់សត្វ ម្យ៉ាងទៀតជាខ្សែសម្រាប់ទាញឱ្យដាច់ក្នុងការប្រកួតគ្នាដែលមានលក្ខណៈជាកិច្ចពិធីផង។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ ខ្ញុំលើកយកឧទាហរណ៍នៃការទាញព្រ័ត្រចំនួន៣កន្លែងផ្សេងៗគ្នានៅក្នុងខេត្តកំពង់ធំ ហើយគេលេងនៅក្នុងពិធីឡើងអ្នកតាដូចគ្នា។ ឧទាហរណ៍ទី១នេះ គឺការទាញព្រ័ត្រនៅក្នុងពិធី ឡើងអ្នកតាក្នុងភូមិរកា សង្កាត់ស្រយូវ ក្រុងស្ទឹងសែន ខេត្តកំពង់ធំ។ ព្រ័ត្រសម្រាប់ទាញនេះ គេធ្វើ អំពីដើមឫស្សី ពោល គឺគេយកឫស្សីចំនួនពីរដើមមកថ្ពក់ជាប់គ្នា ហើយឱ្យក្មេងៗទាញ និងមាន មនុស្សចាស់ជាអ្នកផ្តួចផ្តើមការទាញនេះ។ មើលមួយភ្លែតយើងឃើញដូចជាកម្សាន្តទូទៅ ប៉ុន្តែវា មានលក្ខណៈជាកិច្ចពិធីច្បាស់ណាស់ ដ្បិតការទាញព្រ័ត្រឫស្សីនេះ គេទាញនៅក្នុងកិច្ចបញ្ចូន ក្នុងពិធីឡើងអ្នកតា។ ជាទូទៅនៅតំបន់ផ្សេងៗ យើងធ្លាប់ឃើញតែគេបញ្ជូនដោយធ្វើជាពែ សង្ឃឹក និងមានទាំងមាន់ឆ្កាងផង សម្រាប់ឱ្យក្មេងៗយកទៅដាក់ចោលនៅទីស្រែ ហើយភាគច្រើននៅ ខាងត្បូងរោងអ្នកតា។ ការទាញព្រ័ត្រឫស្សីក្នុងពេលបញ្ចូននេះ គឺតម្រូវឱ្យក្មេងៗទាញព្រ័ត្រនេះ ឱ្យដាច់ប្រសិនបើពុំដាច់ទេ គឺគេយកកាំបិតមកកាត់ខ្លះៗដើម្បីឱ្យងាយទាញដាច់។ ការទាញព្រ័ត្រ ឫស្សីក្នុងពិធីឡើងអ្នកតានៅភូមិរកានេះ គេប្រារព្ធឡើងនៅចុងខែចេត្រ ដើមខែពិសាខ ពោល គឺបន្ទាប់ពីចូលឆ្នាំខ្មែរបានបញ្ចប់។ យើងពិនិត្យមើលទៅអាចមានន័យពីរយ៉ាង ពោល គឺទី១ គេទាញ ឱ្យដាច់ក្នុងន័យផ្តាច់ឧបទ្រពចង្រៃឲ្យអស់ចេញពីភូមិស្រុក និងទី២អាចជាផ្តាច់ព្រ័ត្រក្នុងន័យឆ្លង ចេត្រចូលពិសាខ ដ្បិតដើមខែពិសាខនេះហើយដែលជាពេលគេបើករដូវធ្វើស្រែចម្ការ ។
ឧទាហរណ៍ទី២ គឺការទាញព្រ័ត្រនៅក្នុងពិធីឡើងអ្នកតានៅភូមិឥន្ទកុមារ ឃុំកំពង់ស្វាយ ស្រុកកំពង់ស្វាយ ខេត្តកំពង់ធំ ដែលគេប្រារព្ធឡើងនៅចុងខែចេត្រ ដើមខែពិសាខដូចនៅភូមិរកាខាងលើដែរ។ ការលេងទាញព្រ័ត្រនេះ គេពុំមានប្រើប្រាស់ខ្សែព្រ័ត្រឫស្សីដូចភូមិរកា ឬខ្សែព្រ័ត្រអ្វីផ្សេងឡើយ។ ការទាញព្រ័ត្រនេះ គេធ្វើឡើងដោយមនុស្សចាស់ក្មេងពីរក្រុម ដែលក្រុមនីមួយៗមានគ្នាតិច ឬច្រើន ចាប់តោងចង្កេះបន្តគ្នា រីឯអ្នកខាងមុខត្រូវយកដៃចាប់គូភាគីម្ខាងទៀត ហើយមានកំណត់ខ្សែបន្ទាត់ ឈ្នះចាញ់។ បើភាគីខាងណាឈានជើងចូលខ្សែបន្ទាត់ភាគីម្ខាងទៀត ភាគីនោះនឹងចាញ់។ ពិធីនេះ មើលទៅជាការកម្សាន្ត តែក៏បង្កប់ដោយអត្ថន័យមិនសូវខុសគ្នា ប៉ុន្មានពីព្រ័ត្រឫស្សីខាងលើដែរ ដ្បិតនេះជាកិច្ចដែលធ្វើឡើងជាប្រចាំ និងច្រើនជំនាន់មកហើយ បើទោះបីគេមិនធ្វើក្នុងពេលបញ្ចូន ដូចភូមិរកាខាងលើក៏ដោយ។ ឧទាហរណ៍ទី៣ គឺការទាញព្រ័ត្រនៅក្នុងពិធីឡើង អ្នកតាភូមិដងអន្ទាក់ ស្ថិតនៅភាគពាយព្យតំបន់ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុកប្រមាណ៤គ.ម។ ពិធីនេះ គេប្រារព្ធឡើងនៅខែមាឃធំ ខុសពីពិធីទាំងពីរខាងលើ។ រីឯខ្សែព្រ័ត្រគេមិនប្រើឫស្សី ផ្តៅ អ្វីឡើយ គេប្រើប្រាស់ខ្សែពួរធម្មតា។ ការលេងទាញព្រ័ត្រនេះទៀតសោត មានលក្ខណៈជាទូទៅដូចការ ផ្សេងៗតាមវត្តអារាមនៅរដូវចូលឆ្នាំខ្មែរដែរ ពោល គឺគេចែកមនុស្សប្រុសស្រីក្មេងចាស់ជាពីរក្រុម ទាញមិនឱ្យដាច់ខ្សែទេ គ្រាន់តែមានខ្សែបន្ទាត់ឈ្នះចាញ់។ ការទាញព្រ័ត្រនេះជាល្បែងប្រជាប្រិយ ក្នុងពិធីឡើងអ្នកតា តែបើពិនិត្យយូរទៅក៏អាចយល់ថាជាកិច្ចមួយដូចពិធីពីរខាងលើដែរ។
អត្ថបទដើម៖ ម៉ង់ វ៉ាលី
