ក្រុមប្រាសាទភ្នំបារៀង

ក្រុមប្រាសាទភ្នំបារៀង គឺជាបុរាណដ្ឋានដ៏មានសារៈសំខាន់មួយកន្លែងដែលមានទីតាំងស្ថិតនៅឃុំគោល ស្រុកប្រាសាទសំបូរ ខេត្តកំពង់ធំ ដែល​ព័ទ្ធជុំវិញដោយភូមិចំនួនបួន គឺភូមិកគោ ភូមិកំពង់ជ្វា ភូមិបាក់ស្រី និងភូមិចារ ហើយស្ថិតនៅខាង​ត្បូងស្ទឹងសែនចម្ងាយប្រមាណ១គ.ម. និងខាងកើតតំបន់ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុកប្រមាណ ២០គ.ម.។

ឈ្មោះថា “បារៀង” នេះ អ្នកស្រុកបច្ចុប្បន្នយល់ថាកើតចេញមកពីសាច់រឿងព្រេងចំនួនពីរ តែស្តាប់ទៅមិនសមទំនងនឹងការហៅភ្នំនេះថា “បារៀង” ឡើយ។ ដ្បិត ពាក្យថា “បារៀង” គឺផ្សំមកពីពាក្យចំនួនពីរ គឺពាក្យ “បា” និងពាក្យ “រៀង”។ ពាក្យ “បា” ជាពាក្យមួយដែលខ្មែរហៅវិវឌ្ឍពីពាក្យដើមថា “ព្រះ” ដ្បិតក្នុងប្រព័ន្ធភាសារបស់ខ្មែរ ទំនាញពាក្យទៅបែបនេះ ជារឿងធម្មតាទៅហើយ [ព្រះ > ព្រា > ពា > បា ឬ ប]។ ឧទាហរណ៍៖ “ព្រះពុទ្ធ” ដែល​ភាសានិយាយរបស់ខ្មែរបែបខ្លីៗឮតែ “ប៉ ប៉ុត”។ ចំណែក ពាក្យថា “រៀង” មានន័យជាកិរិយសព្ទថា “ដាក់តាមលំដាប់ ធ្វើឱ្យត្រូវលំដាប់ ឱ្យត្រូវរបៀប ឱ្យត្រូវជួរ ឱ្យជា​ជួរ” (ឧទាហរណ៍៖ រៀងលេខ ដាក់រៀងគ្នា ឈររៀងគ្នា ដើមឈើដុះរៀងគ្នា)។ ម្ល៉ោះហើយ​ ការដែលគេហៅភ្នំនេះថា “បារៀង” គឺទំនងក្លាយមកពីពាក្យដើមថា “ព្រះរៀង” ដែលអាចសំដៅលើតួប៉មប្រាសាទដែលសង់ជាថ្នាក់ៗរៀងគ្នាចាប់ពីចង្កេះភ្នំរហូតដល់កំពូលភ្នំ ព្រោះនៅក្នុង​តួប៉មនីមួយៗកាលពីដើមមកសុទ្ធសឹងមានតម្កល់ព្រះអាទិទេព ឬម្យ៉ាងទៀតអាចពីមុនមកគេហៅសំដៅដល់រូបថ្មគោលដែលមានទេពសងខាងតម្កល់នៅក្នុងខ្ទមយាយទេពដែលមានទេពរៀងគ្នា (ជិតគ្នា)។ ឈ្មោះ “បារៀង” ទំនងជាឈ្មោះចាស់យូរមកហើយ យ៉ាងហោចណាស់ក៏កើតឡើងនៅពេលដែលប្រាសាទនៅឈរមានរូបរាងដែរ។

ក្រុមប្រាសាទភ្នំបារៀង ធ្លាប់មានអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវជាតិ និងអន្តរជាតិមក​សិក្សាខ្លះៗមកហើយ។ ដំបូងគេ គឺលោក Etienne Aymonier កាលពីឆ្នាំ១៩០០ តែលោកមិនបានសិក្សា​អ្វី​ច្រើននោះឡើយ គ្រាន់តែរៀបរាប់ត្រួសៗនៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោកក្នុងទំព័រ ៣៧៤។ ក្នុងឆ្នាំ១៩០២ លោក Lunet De Lajonquière បានសិក្សាបន្ថែម ហើយបានគូរប្លង់ទីតាំងប្រាសាទនៅលើភ្នំ ប៉ុន្តែប្លង់របស់លោកគូរមិនបានសព្វគ្រប់នោះឡើយ ពោល គឺមានតែទីតាំងប្រាសាទមួយ​កន្លែង និងកាំជណ្តើរបុរាណប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងឆ្នាំ១៩៣៥ លោក Henri Parmentier បានមកសិក្សាបន្ថែមទៀត ហើយជាលទ្ធផលបានច្រើនជាងអ្នកមុនៗ ដ្បិតលោកបានរៀបរាប់អំពីបរិបទ​ទូទៅរបស់ភ្នំ (កម្ពស់ ៧០ម៉ែត្រ) និងរៀបរាប់អំពីវត្ថុសិល្បៈជាច្រើនដែលមាននៅទីនោះដូចជា រូបព្រះគណេស រូបគោនន្ទិ រូបទេពស្រី ប៉ុន្តែរូបចម្លាក់ទាំងនេះសព្វថ្ងៃបានបាត់ពីទីតាំង​ដើមអស់ទៅហើយ។ នៅថ្មីៗនេះ លោក មីសែល ត្រាណេ អ្នកស្រាវជ្រាវជនជាតិខ្មែរ ក៏បាន​មកសិក្សានៅទីនេះដែរ។ លោកបានរៀបរាប់ត្រួសៗ និងយោងតាមការបរិយាយរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវបារាំង​ ហើយលោកបានចុះបញ្ជីសិលាចារឹកនៅទីនោះចំនួនមួយផ្ទាំង Ka.101។ មកដល់ឆ្នាំ២០០៨ ក្រសួងវប្បធម៌ និងសាលាបារាំងចុងបូព៌ាបានមកចុះបញ្ជី និងរៀបរាប់អំពីតាំងប្រាសាទចំនួន ៥ កន្លែង ដែលជាទិន្នន័យលើសការសិក្សាមុនៗ។

ក្រុមប្រាសាទភ្នំបារៀង គេសាងប្រាសាទជាថ្នាក់ៗរៀងគ្នាពីចង្កេះភ្នំនៅផ្នែកខាងកើតរហូត​ដល់កំពូលភ្នំ និងបន្តទៅជម្រេភ្នំខាងលិចមួយកន្លែងទៀត ដែលសរុបទាំងអស់មានចំនួន ៥ ទីតាំង ហើយបើគិតជាតួប៉មសរុប ក្រុមប្រាសាទនេះអាចមានតួប៉មសរុប ១១ (សូមមើលប្លង់​ខាងក្រោមដែលយើងតាងពីអក្សរ “ក” ដល់ “ង”)។

នៅទីតាំងទីមួយ (ក) ដែលស្ថិតនៅខាងកើតបង្អស់ មានតួប៉មប្រាសាទឥដ្ឋចំនួនមួយ តែសព្វថ្ងៃប្រាសាទនេះបានបាក់បែកនៅសល់តែឥដ្ឋរាយប៉ាយប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែក ទីតាំងទីពីរ (ខ) ស្ថិតនៅខាងលិចទីតាំងទីមួយ ដែលខ្ពស់ជាងប្រមាណ ៣ម៉ែត្រ ហើយមានតួប៉មប្រាសាទចំនួនមួយ (រាងបួនជ្រុងស្មើ) និងបាក់បែកដូចគ្នា។ ប៉ុន្តែសព្វថ្ងៃទីតាំងទីពីរនេះ គេសាងសង់ខ្ទមអ្នកតាមួយនៅពីលើដែលអ្នកស្រុកហៅថា “យាយទេព” ហើយខាងក្នុងខ្ទមគេតម្កល់ថ្មគោល ចំនួន ៤ ដើម ដែលទំនង​មានអាយុកាលចាប់ពីស.វ.ទី១៣-១៦។ ថ្មគោលទាំងនេះ គឺជាប្រភេទថ្មគោលមានឆ្លា​ក់រូបព្រះពុទ្ធប្រក់នាគមួយចំហៀង និងរូបទេពក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនាមួយចំហៀង។

ដោយឡែក នៅទីតាំងទីបី (គ) វិញ​ គឺ​ជាទីតាំងសំខាន់មួយនៅក្នុងចំណោមទីតាំងទាំង ៥ កន្លែងនៅលើភ្នំបារៀង។ ទីតាំងនេះមានតួប៉មប្រាសាទសរុបចំនួន ៣ ដែលគេសាងឡើងអំពីឥដ្ឋ ជាប្លង់រត់ជួរគ្នាពីជើងទៅត្បូង ហើយសព្វថ្ងៃមានតែតួប៉មកណ្តាលទេដែលនៅសល់រូបរាងច្រើនជាងគេ ពោល គឺនៅសល់ជញ្ជាំងមួយចំហៀង ហ៊ុមព័ទ្ធដោយដើមឈើធំមួយ។ ចំណែកតួប៉មផ្នែកខាងត្បូងនៅសល់ត្រឹមគ្រឹះក្រោម ហើយតួប៉មផ្នែកខាងជើងបានបាក់បែកទាំងស្រុង។ សព្វថ្ងៃនៅខាងមុខតួប៉មកណ្តាល គេបានកសាងសាឡុំថ្មីមួយធ្វើពីបេតុង។ នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោក Lunet De Lajonquière រៀបរាប់ថា៖ “ទីតាំងនេះមានលក្ខណៈចង្អៀត​ខ្លាំង ដែលធ្វើឱ្យតួប៉មបីខាងក្រោយរត់មិនត្រង់ជួរគ្នា ពីជើងទៅត្បូងនោះទេ ហើយក្នុងនោះ តួប៉ម​ពីរនៅខងក្រោយរត់ត្រង់ជួរគ្នាពីជើងទៅត្បូង និងតួប៉មកណ្តាលលយទៅមុខឆ្ពោះទៅទិសខាងកើត​ខ្លាំង។ ការដែលលោកបញ្ជាក់ថា “តួប៉មបីខាងក្រោយរត់មិនត្រង់ជួរគ្នា” នេះ ទំនងជាលោកគិតថា ទីតាំងនេះមានប្រាសាទចំនួន ៥ ប៉ុន្តែបើពិនិត្យមើលជាក់ស្តែងទីតាំងនេះមានតួប៉មតែ ៣ ទេ។ តួប៉មកណ្តាល សាងអំពីឥដ្ឋ រាងបួនជ្រុងទ្រវែង និងមានតួនាទីសំខាន់ជាងគេដែលសព្វថ្ងៃ​អ្នកស្រុកហៅតួប៉មនេះថា “ប្រាសាទដើមច័ន្ទ”។ នៅតួប៉មកណ្តាល យើងឃើញនៅសល់តែផ្ទាំងថ្មមេទ្វារដែលមានបណ្តោយប្រវែង ១៨៣ស.ម. ទទឹង ៨០ស.ម. និងកម្រាស់ ១៤ស.ម.។ រីឯនៅខាង​មុខមាននៅសល់ផ្តែរទ្វារមួយ លម្អដោយក្បាច់ស្លឹកឈើកញ្ចុំៗជារាងត្បូងចំនួន ៥ តម្រៀបគ្នានៅក្បាច់បន្ទាត់ធ្នូដែលមានរាងកោងតិចៗ។

ចំពោះទីតាំងទីបួន (ឃ) វិញ ស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចកំពូលភ្នំ ដែលស្ថិតនៅខាងលិច​ទីតាំងទីបី ប្រមាណ ៧០ម៉ែត្រ។ នៅក្រុមនេះ ប្រាសាទទាំងអស់សាងឡើងអំពីឥដ្ឋ មានខឿន​ក្រាលដោយថ្មភក់ប្រវែងពីលិចទៅកើត៣០ម៉ែត្រ និងពីជើងទៅត្បូង៥៥ម៉ែត្រ ដែលអាចមានតួប៉ម​ប្រាសាទចំនួន ៣ សង់តម្រៀបគ្នារត់អ័ក្សពីជើងទៅត្បូង។ ប៉ុន្តែប្រាសាទទាំងអស់បានបាក់រលំអស់ទៅ​ហើយ និងសព្វថ្ងៃអ្នកស្រុកចាក់បេតុងរៀបជាកន្លែងព្រះពុទ្ធរូបធំមួយអង្គ។ នៅក្រុម​នេះ​ យើងឃើញមាននៅសល់បំណែកជើងទម្រចំនួន ៣ ដុំ, ស៊ុមទ្វារ, ទ្រនាប់ជណ្តើរ ចំនួន ៣ ផ្ទាំង ដែលជាប្រភេទទ្រនាប់ជណ្តើរសម័យមុនអង្គរ (រចនាបថសំបូរព្រៃគុក ឬព្រៃក្មេង) និងមាន​នៅសល់សិលាចារឹកមួយផ្ទាំងដែលទំនងចារឹកនៅស.វ.ទី១០ មានចំនួន​ ៤៤បន្ទាត់ ស្មើនឹង ២២គាថា។ ជាអកុសល ផ្នែកម្ខាងនៃសិលាចារឹកនេះរលុបអស់មើលលែងយល់។ ចារឹកនេះ ចារជាភាសាសំស្រ្កឹត ហើយពុំធ្លាប់មានអ្នកស្រាវជ្រាវណាបានបកប្រែនិងចុះផ្សាយនៅឡើយទេ។ តាមការរៀបរាប់ខាងលើនេះបង្ហាញថា ទីតាំងទីបួនដែលស្ថិតនៅចំកំពូលភ្នំនេះ ទំនងមានប្រាសាទធ្វើអំពីឥដ្ឋចំនួន ៣ ដែលសាងនៅស.វ.ទី៧ តែអាចមានជួសជុលនិងសាងបន្ថែមខ្លះក្នុងស.វ.ទី១០ រវាងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៤ ដល់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥។ ចំពោះ ទីតាំងប្រាសាទទីប្រាំ (ង) វិញ ស្ថិតនៅខាងលិច​ទីតាំងប្រាសាទទីបួន ហើយជាតួប៉មប្រាសាទដែលសាងអំពីឥដ្ឋ មានរាងបួនជ្រុងស្មើ តែសព្វថ្ងៃបាន​បាក់បែកអស់នៅសល់តែបំណែកឥដ្ឋរាយប៉ាយតែប៉ុណ្ណោះ។

ក្រៅពីក្រុមប្រាសាទទាំងប្រាំដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ នៅទីនេះធ្លាប់មានវត្ថុសិល្បៈមួយ​ចំនួនដូចជា លិង្គឥសូរមួយ បំណែករូបចម្លាក់គោនន្ទិ​ បដិមាព្រះគណេស រូបដងខ្លួនទេពប្រុស ​រូប​បដិមាភេទស្រីមានព្រះហស្ថប្រាំមួយ តែបាក់កែងដៃមួយនិងផ្នួងសក់ចងទៅលើ។ ប៉ុន្តែ វត្ថុ​ទាំងនេះពុំមាននៅសល់ទៀតទេ។ នៅលើភ្នំបារៀង ក៏មានសេសសល់រចនាសម្ព័ន្ធ​ជណ្តើរបុរាណឡើងភ្នំផងដែរ តែសព្វថ្ងៃគេបានប្រើប្រាស់បេតុងបិតពីលើជណ្តើរចាស់។ នៅច្រកចូលខាងជើង មានស្រះ​ទឹក​ធំពីរ។ ជាងនេះទៅទៀត នៅទីតាំងប្រាសាទទីបី (គ) យើងឃើញមានក្រឡភាជន៍ជាច្រើនដែលគេដាក់ឆ្អឹងនៅខាងក្នុងកប់តាមជម្រាលភ្នំ ដែលសុទ្ធសឹងជាភាជន៍នាំចូល​ពី​ប្រទេសចិន និងជប៉ុននៅស.វ.ទី១៦-១៨។ នៅលើក្រឡភាជន៍​មានចារឹកអក្សរចិនបុរាណ និងជប៉ុន ដែលមានន័យថា “អាយុ – សូម​សំណងល្អ” ការកប់ឆ្អឹងបែបនេះ ដោយហេតុថា គេជឿថា ភ្នំ​បារៀង គឺជាទីស្ថានសក្ការបូជាដ៏ស័ក្តិសិទ្ធិតាំងពីសម័យមុន​អង្គរ បន្តរហូតដល់សម័យអង្គរ និងសម័យកណ្តាល។

ជារួមមក ភ្នំបារៀង គឺជាទីតាំងទីសក្ការបូជាផ្នែកព្រហ្មញ្ញសាសនាតាំងពីស.វ.ទី៧ ដែលមានប្រាសាទធ្វើអំពីឥដ្ឋជាតឹកតាងស្រាប់ និងមានសាងបន្ថែមនៅស.វ.ទី១០ ហើយបន្តប្រណិប័ត​ន៍ជំនឿរហូតមកទល់សព្វថ្ងៃ។ លក្ខណៈពិសេសមួយនៃបុរាណដ្ឋានភ្នំបារៀងដែលយើងគួរលើក​យកមកពិចារណានោះគឺ ក្រុមប្រាសាទភ្នំបារៀង គឺជាទីតាំងតែមួយគត់នៅកម្ពុជាដែលមានប្រាសាទធ្វើអំពីឥដ្ឋនៅស.វ.ទី៧ សាងជាថ្នាក់ៗរៀងគ្នាតាំងពីចង្កេះភ្នំដល់លើកំពូលភ្នំ ចំនួន ៥ ទីតាំង ដែលសរុបជាតួប៉មមានរហូតដល់ទៅ ១១។ ការសាងសង់ប្រាសាទរបៀបនេះ ជាគំនិតមានលក្ខណៈ​មូលដ្ឋានប្រហាក់ប្រហែលនឹងការសាងប្រាសាទពីរ៉ាមីតនៅចុងសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ​ដែរ។

——————————

A group temple of Phnom Barieng

A group temple of Phnom Barieng locates in Kol commune, Prasat Sambo district, Kampong Thom province. It is about one kilometer south of Steung Sen and twenty kilometers from Sambo Prei Kuk temple.

According to the locals, the name of the mountain, Barieng is associated with two legends. The first story relates to fighting between a big male buffalo (Krabei Ba) with the only surviving male buffalo in the herd. Losing of big male buffalo makes him fear returning to the herd and harms others. Therefore, the local gives the name of the mountain accordingly, Ba-Rieng (Fearing of the male/male buffalo). The second story relates to the name of an important general, Ban-Rieng. However, both legends are not relevant. The word Ba was the same meaning as Preah (God). Rieng means put in order. Therefore, Ba-Rieng might derive from Preah Rieng which indicates a row of the temples from the top to the bottom of the mountain.

The group temple of Phnom Barieng was studied by Etienne Aymonier in 1900 but was not in detail. In 1902, Lunet De Lajonqière worked on the plan of the temple. Again, it was not completed. In 1935, Henri Parmentier studied and described the temple in more detail. Later, Michel Tranet described the temple again and also doing inventory to one inscription, Ka.101. In 2008, the cooperation between the Ministry of Culture and Fine Arts and EFEO, the group of the temples was studied and got more information.

A group of five temples in Phnom Barieng stand in a row. It runs from the top to the bottom of the mountain, as marked in Khmer from Ka to Nga.

The first temple (Ka) was built in brick but seriously ruin. The second temple (Kha) has one shrine and is about 3-meter height. It has the same state as temple Ka. Nowadays, it has a shrine of Neak Ta (Spirit or ancestor) and four stone markers (Buddhist and Hindu, and 13th-16th century). Based on the lintels, both temples are in the pre-Angkorian period, the 7th century.

The third temple (Ga) has three towers and is made of brick, running in the north-south direction. Lunet De Lajanquière described that the shrines are not in the row. He might believe the temple has 5 shrines. However, it has only 3 shrines. The middle shrine has a unique lintel that could be dated to the 7th century. The fourth Temple (Gha) locates at the peak of the mountain. It was built in brick and probably has 3 towers. It has a long platform, 30 meters from east to west and 55 meters from north to south. The size of the brick is between 28 to 30cm in length, 15 to 16 in width, and 6 to 8 thickness that is similar to the brick of temples in Sambo Prei Kuk. Importantly, it has a 10th-century inscription of 44 lines or 22 stanzas. One side of this un-inventory inscription is decay and could not be read. Based on architectural elements, the towers were built in the 7th century and probably restored in the reign of King Jayavarman IV and Jayavarman V. Fifth temple (Nga) locates in the west of temple Ghea. It has a square shape and built-in brick but is complete ruins.

Besides, the group of the temples used to have a Sivalinga, fragments of Nandin, a statue of Ganesh, a torso of a male deity, a statue of a female deity who has 6 arms. Furthermore, it has a stair but has been covered by cement. There are many Chinese and Japanese ceramics. One of ceramic urn remaining relic and painted a​ word, Age-Good luck.

A group of temples of Phnom Barieng was built in the 7th century and dedicated to God in Hinduism. It has 5 locations (temples) of 11 shrines. This construction might be in a concept of pyramid temple.    

អត្ថបទដើម៖ លោក ម៉ង់ វ៉ាលី