គុណតម្លៃយោធាសម័យបុរាណមើលតាមរយៈសិលាចារឹកខ្មែរ

នៅសម័យបុរាណ កងទ័ពមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរក្សាសន្តិភាព ស្ថិរភាព និងការថែរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គម រាល់ពេលមានសង្រ្គាមការឈ្លានពានម្តងៗ ពីសំណាក់បរទេសណាមួយ។ កងទ័ពសម័យបុរាណមាន ៤ ក្រុម ហៅថា ចតុរង្គសេនា ឬហៅថា សេនានុពល ដែលប្រកបដោយអង្គបួន។ ចតុរង្គសេនាទាំងបួន គឺកងទ័ពដំរី កងទ័ពសេះ កងទ័ពរថឬរទេះ និងកងទ័ពថ្មើរជើង (រូបលេខ១-២)។

មុនចូលធ្វើជាសេនាយោធា គេចាំបាច់ត្រូវសិក្សាក្បួនយុទ្ធសាស្រ្ត និងឆ្លងកាត់ការបណ្តុះបណ្តាលយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ដូចជារៀនក្បាច់គុណប្រដាល់ខ្មែរជាដើម។ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទស្រីសូរ្យវរ្ម័នទី១ មន្រ្តីរាជការ និងកងសេនា ត្រូវឆ្លងកាត់ការស្បថសច្ចាប្រណិធានថា “ត្រូវតែស្មោះស្ម័គ្រជាមួយព្រះមហាក្សត្រតែមួយអង្គ រាល់រាជកិច្ចនានាដែលព្រះរាជាបានដាក់បទបញ្ជា ទោះទៅកាន់ទីឆ្ងាយយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏ត្រូវតែបំពេញឱ្យខានតែបាន ហើយប្រសិនបើមានចម្បាំងកើតឡើងត្រូវចូលច្បាំងដោយចិត្តក្លាហានមុះមុត និងមិនត្រូវរត់ចោលចម្បាំង ឬស្តាយស្រណោះអាយុជីវិតនោះទេ ដើម្បីការពារសុខសន្តិភាព ការពារបូណ៌ភាពទឹកដីនិងប្រជាជន ដោយយកអាយុជីវិតជាដើមទុន។

នៅសម័យបុរាណ គេលើកតម្កើងសេនាយោធាណាស់ ទោះមានសង្រ្គាមក្តី ឬឥតមានសង្រ្គាមក្តី គេតែងលើកតម្កើងកងទ័ពជានិច្ច ដោយព្រះរាជាទ្រង់ព្រះរាជទានអំណោយជាច្រើន ដូចជា ដីធ្លី សត្វចិញ្ចឹមនានា ដើម្បីជាមធ្យោបាយចិញ្ចឹមជីវិត។ ដីធី្លដែលព្រះរាជាប្រទាននេះ ជារាជសិទ្ធិពិសេសមិនអាចមាននរណាដកហូតបាននោះទេ ទោះព្រះរាជាជំនាន់ក្រោយក៏នៅតែគោរពតាម។ ប្រសិនបើកងសេនាយោធាណាម្នាក់ស្លាប់នៅក្នុងសមរភូមិ ឬក្នុងពេលប្រយុទ្ធ គេចាត់ទុកកងសេនាយោធានោះ គឺជាវីរជនសម្រាប់ជាតិ ហើយព្រះមហាក្សត្រទ្រង់ប្រទានគោរម្យងារពេលស្លាប់ ឬជួនកាលកសាងប្រាសាទណាមួយឧទ្ទិសដល់វីរជននោះ ដោយលើកតម្កើងវីរជនទាំងនោះថាជាព្រះ ឬទេព។ ប្រាសាទដែលកសាងឡើងដើម្បីរំឭកដល់វីរជន ច្រើនតែមានឈ្មោះទាក់ទងនឹងជ័យជម្នះ និងសេចក្តីក្លាហាន ហើយខ្លះទៀតព្រះរាជាបានបង្កើតនិគមន៍មួយ ដើម្បីបង្ហាញពីសេចក្តីគោរពដល់មេទ័ពទាំងនោះ ដូចជា យោធាបុរ សង្រ្គាមបុរ វិជយបុរ ជាដើម។

នៅក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទនាគបួស ខេត្តព្រះវិហារ ចុះបញ្ជីលេខ K.344  រៀបរាប់ថា៖ “ឆ្កា វ្រៃ ចត ស្រុក យោធាបុរ” ដែលមានន័យថា “កាប់ព្រៃ ដើម្បីកសាងស្រុកយោធាបុរ” ពោល គឺដូចការនិយាយខាងលើដូច្នោះថា ព្រះមហាក្សត្រតែងតែលើកទឹកចិត្តកងទ័ពដោយបង្កើតជានិគមន៍ (ស្រុក) មួយ ដើម្បីជាសេចក្តីគោរពដល់កងទ័ព។

នៅក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទភ្នំវ៉ាន់ ប្រទេសសៀមបច្ចុប្បន្ន ចុះបញ្ជីលេខ K.393 រៀបរាប់ថា៖ “ស្រុក អាយ លេ វ្នំ យោធាបុរ” ប្រែថា “ស្រុកនៅឯលើភ្នំយោធាបុរ”។ ត្រង់ចំណុចនេះ មានន័យថា មានភ្នំមួយឈ្មោះថា “ភ្នំយោធាបុរ” ដែលទំនងជាដាក់ឈ្មោះនេះឡើយដើម្បីរំឭកដល់មហាព្រឹត្តិការណ៍ណាមួយរបស់សេនាយោធា ឬអាចជានិគមន៍មួយដែលបង្កើតឡើងដោយវណ្ណៈ យោធា។

នៅក្នុងសិលាចារឹកប្រាសាទសសរស្តម្ភ ខេត្តសៀមរាប ចុះបញ្ជីលេខ K.832 (រូបលេខ៣)រៀបរាប់ជាភាសាសំស្រ្កឹតថា៖

                                  ….លវរោ យឝ៑ ឝ្រី                         ជយាយុធ ឥតីរិតះ

                               ….ន្វថ៌តាម៑ អាប                          ចម្បាទិវិជយោ ជយី។

          ប្រែថា៖ “មានមន្រ្តីយោធាដ៏អង់អាចក្លាហានម្នាក់ មានឈ្មោះថា ស្រីជយាយុធ ទទួលជ័យជម្នះលើកងទ័ពចាម្ប៉ា និងរដ្ឋផ្សេងៗទៀត គាត់ក៏ទទួលគោរម្យងារស្របទៅតាម …….”។

          ត្រង់ស្លោកខាងលើនេះ យើងអាចដឹងអំពីគុណសម្បត្តិរបស់មន្រ្តីយោធាម្នាក់ឈ្មោះ “ស្រី ជយាយុធ” ដែលបានដឹកនាំទ័ពច្បាំងឈ្នះទ័ពចាម្ប៉ា ហើយព្រះរាជាបានតែងតាំងតំណែងមេទ័ពរូបនេះជាតំណែងអ្វីមួយ។

            ស្រដៀងគ្នានេះដែរ នៅសិលាចារឹកប្រាសាទគុកព្រីងជ្រុំ ខេត្តកំពង់ចាម ចុះបញ្ជីលេខ K.92 (រូបលេខ៤) រៀបរាប់ជាភាសាសំស្រ្កឹតជាច្រើនស្លោកអំពីការរំឭកគុណសម្បត្តិយោធា ដែលមានជាបន្តបន្ទាប់ដូចខាងក្រោម៖

អាសីទ្សេនាបតិះ ម្មន្ត្រី                  បរមេឝ្វរភូបតេះ

បទ្មនាមាភិធានោ យះ                        បទ្មាបតិបរាក្រមះ។

            ប្រែថា៖ មានមន្រ្តីម្នាក់ជារាជសេនាបតី ជារាជគ្រូរបស់ព្រះបាទបរមេស្វរ (ជ័យវរ្ម័នទី២) មាននាមថា “បទ្ម” មានសេចក្តីក្លាហានមុះមុតដូចជាព្រះស្រីបរាក្រម (ព្រះវិស្ណុ) ជាបទ្មាបតី។

រាជទារាសរស្វត្យា             ស្ស ភ្រាតា រាជវល្លភះ

                     មន្ត្រីនាមគ្រតោ ធៃយ៌្យ                ស្សេនាណីរាហវេ ជិតះ។

            ប្រែថា៖ បង (ប្អូន) ប្រុសនៃសរស្វតី ដែលជារាជមហេសី ទទួលឋានៈជាមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់ ជាប្រធានក្រុមប្រឹក្សាយោបល់ដោយបានទទួលក្តីករុណាពីព្រះរាជា ហើយគាត់ជាមេទ័ពដ៏អង់អាចក្លាហាន លោកជាអ្នកមានជ័យជម្នះជាប្រក្រតី ពោលគឺមិនដែលស្គាល់បរាជ័យនៅក្នុងសមរភូមិឡើយ។

                    សោ អនិន្ទិតបុរឝ្រេឞ្ឋ                   វណ៌្នសន្តានសន្តតិះ

                     វ្រៃស្លាបរាគតោ រាជ្ញោ                 នុចរះ បរមេឞ្ឋិណះ។

          ប្រែថា៖ មានដើមកំណើតពីត្រកូលដែលមានវណ្ណៈខ្ពស់បំផុតនៃអនិន្ទិតបុរ និងយាងមកពីក្រុងវ្រៃស្លា លោកជាអ្នកហែហមស្តេចដែលមានភក្តីភាពខ្លាំងបំផុត។

                        ស្យាសិន្នប្ត្ឫនប្តា យ                      ឝ្ឝ្រីបរាក្រមវីរកំ

                     ទេវាទីម្វិទធន្នាម                          យត៑ សវម៌្មាវសនកំ។ 

          ប្រែថា៖ ជាចៅទួតប្រុសម្នាក់ដែលមាននាមថា ស្រីបរាក្រមវីរ ដែលនាំមុខដោយពាក្យ ទេវ និងនៅពីខាងក្រោយដោយពាក្យ វរ័្មន។

                     ឝ្រីសូយ៌្យវម៌្មណោ រាជ្ញ                  ឝ្ស អាសីទ្វហីណីបតិះ

                     យោធានាមគ្រតោ យុទ្ធេ             សហ្យទៅទ៌ន្ទវីយ៌្យកះ។

          ប្រែថា៖ មេទ័ពរូបនេះជាមេទ័ពរបស់ព្រះបាទស្រីសូរ្យវរ័្មន លោកដើរលើក្បាលនៃពពួកទាហាននៅក្នុងចម្បាំង ប្រកបដោយឫទ្ធានុភាពនៃដៃទាំងទ្វេដែលពុំមាននរណាអាចបំបាក់បាន។

                        យាម្យាឝារក្ឞណេ រាជ្ញា              ប្រេរិតស្ស រណេ ជិតះ

                     ហេមទោលាមហាវាហី               យាតនាបតីវីយ៌្យកះ។

          ប្រែថា៖ គាត់ជាមេទ័ពដែលទំនុកបម្រុងដោយក្សត្រដែលគ្រប់គ្រងនៅភាគខាងត្បូង លោកពុំដែលបរាជ័យក្នុងសឹកសង្គ្រាមឡើយ លោកជិះលើគ្រែស្នែងមាស និងមានអានុភាពជា ស្តេចនៃស្ថាននរក។

                     ក្ឞាន្តទាន្តស្យ យស្យាប្យា           ហវេ និជ៌ិ្ជតវៃរិណះ

                     និទយាលោយ៌្យោឝោរាឝិ              ទ៌ឝាឝាស្តនុតេ ភ្ឫឝំ។

          ប្រែថា៖ មានអំណត់អត់ធន់ និងភាពរឹងមាំ ជាអ្នកដ៏មានជ័យអស់លើពួកសត្រូវនៅក្នុងចម្បាំងធ្វើឱ្យមេទ័ពនេះមានកិត្តិស័ព្ទល្បីរន្ទឺនៅភូមិភាគទាំងដប់នៃដែនដី។

                        អាសីត្វៃរី មហីន្ទ្រស្យ                   យោជ៌ុណោ នាម តទ្វធេ

                    រណេ ស ប្រេរិតស្តេន                  ឝៅរីឝៅយ៌្យបរាក្រមះ។

          ប្រែថា៖ ដោយមានការបញ្ជាពីព្រះមហាក្សត្រ ឱ្យសម្លាប់គូប្រជែងម្នាក់របស់ទ្រង់ឈ្មោះអជ៌ុន ,មេទ័ពបរាក្រមវីរវរ័្មនបានសឱ្យឃើញផ្ទាល់ភ្នែកនូវជ័យជម្នះ និងវីរភាពរបស់លោកដូចព្រះសៅរិ =វិស្ណុ។

                        តស្យ ភូមិឝ្ច យា សវ៌្វា                          សកុលោបាយសន្តតិះ

                    រាជា ទទាតិ តត្សវ៌្វំ                        តស្មៃ ភក្តិមតេ បតិះ។

          ប្រែថា៖ ដីទាំងអម្បាលម៉ាន រួមទាំងមធ្យោបាយប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិតរបស់របស់គ្រួសារ គ្រប់ជំនាន់ត្រូវប្រទានទៅឱ្យ (បរាក្រមវីរវរ័្មន) ដ៏មានភក្តីភាពទុកជាជំនូនពីព្រះមហាក្សត្រដែលជាម្ចាស់។   

ជារួមមក យោងតាមសិលាចារឹកប្រាសាទនាគបួស ប្រាសាទភ្នំវ៉ាន់ ប្រាសាទសសរស្តម្ភ និងសិលាចារឹកប្រាសាទគុកព្រីងជ្រុំ រួចមក ស្តែងឱ្យឃើញកាន់តែច្បាស់ថា មេទ័ព ឬកងសេនាយោធា​នៅសម័យបុរាណពិតជាមានគុណតម្លៃយ៉ាងសំខាន់ដល់ព្រះនគរទាំងមូល ហើយជារឿយៗយោធាទាំងនោះតែងត្រូវបានព្រះរាជាសព្វព្រះរាជហឫទ័យតែងតាំងតំណែង ឬប្រោសព្រះរាជទានជាទ្រព្យសម្បត្តិផ្សេងៗ៕

————————————

The value of the armies in ancient times through inscription

In ancient times, the military has an important role in society. It had four groups of militaries. The group of using elephants, horses, carts, and walking. Before becoming the military, the men trained hard in fighting or martial art. In the reign of King Suryavarman I, the officials and the armies swore, to be honest, follow the order, and enter the battlefield without scaring of losing their life to make peace, and protect the people and the country. 

In ancient times, the military was admired by the king. The king offered them the lands, and animals to live. Those offers could not be removed from anybody even the King who comes the next. If the armies died on the battlefield, they were considered heroes. Also, the King provided them with a posthumous name or sometimes ordered them to build a temple dedicated to them as the God. The temples tend to relate victory and bravery. Furthermore, the King created a village and named it related to events like Yodhāpura, Sangrāmapura, Vijayapura, etc. 

In Neak Bous inscription in Preah Vihear, K.344 says “cutting the forest to build a district names Yodhāpura. In this case, the King admired the commitment of his armies by making the district dedicated to them. Similarly, the Nom Van inscription in Siem Reap province, K.393 describes a district on a mountain names Yodhāpura. The name of the mountain might be given after the event on this mountain. In the Sasar Sdam inscription in Siem Reap province, K.832 indicates a brave general names Sri Jayāyudha who win the battle with Champa and other polities. He got a title after the war. Another inscription, Kuk Pring Chrum, K.92 from Kampong Cham recalls the good commitment of the armies. It says “there is a general who is a teacher of King Paramesvara (King Jayavarman II) named Badma. He has courage as Sriparākrama (Vishnu). Below are the examples:

– it says a brother of Sarasvati, the queen received a high title as chief of consultation from the King. He is a brave general who always wins on the battlefield. 

– Born to a high-ranking family of Anindiyapura and coming from Vraislapura, he accompanies the King with honesty and respect. 

– A great-grandson who has a name called Srīparakramavīra. His name starts with the word Deva and ends with Varman. 

– He is a general of King Suryavarman. He steps on the heads of soldiers on the battlefield with double power, which no one could compete. 

– He is a general that was ordered by the King too in charge of the battle in the south. He has never lost in the war. He sits on a gold palanquin and has power as the King of hell. 

– He is in control and strong which allows him to win over the enemies and his name spreads in all ten areas of the country. 

– Based on an order from the King to kill the enemy of the King named Arjuna, the general Parākramavīravarman shows victory and his greatness as Vishnu. 

– The lands and the animals will be given to Parakramavīravarman by the King. In conclusion, according to Neak Bous, Prasat Phnom Van, Prasat Sasar Sdam, and Kuk Pring Chrum inscription show the generals and armies in the ancient were vital for the country. Generally, the King offered them the title and the properties.

អត្ថបទដើម៖ លោក កំ សុវណ្ណារ៉ា