ស្របគ្នានឹងការសិក្សាសិលាចារឹកដែលរកឃើញថ្មីៗជាបន្ដបន្ទាប់ ការត្រឡប់ទៅពិនិត្យសើរើដើម្បីសិក្សាឡើងវិញ នូវសិលាចារឹកដែលធ្លាប់បោះពុម្ពដោយអ្នកស្រាវជ្រាវបរទេសរួចមកនោះ ក៏ជារឿងចាំបាច់ផងដែរ។ ឯកសារជាភាសាបរទេស គឺជារនាំងដល់សិស្សនិស្សិត និងសាធារណជនខ្មែរមួយចំនួន ដើម្បីស្វែងយល់អំពីសង្គម ប្រវត្តិសាស្ត្រ សាសនា ភាសា… នាសម័យបុរាណ តាមរយៈអត្ថបទសិលាចារឹក។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ការពិនិត្យឡើងវិញនេះ អាចឱ្យយើងផ្ទៀងផ្ទាត់ និងបំពេញបន្ថែមលើឯកសារដែលមានកន្លងមកផង។ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើបការរៀបចំអត្ថបទឬសៀវភៅជាភាសាខ្មែរ មានសារៈសំខាន់ដែលគួរតែធ្វើជារឿយៗ រហូតដល់មានឯកសារជាមូលដ្ឋានគ្រប់គ្រាន់ ដែលជាកាំជណ្ដើរសម្រាប់ជាន់ឡើងទៅមុខជាលំដាប់។
នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងលើកយកសិលាចារឹកវត្តមៀនមកសិក្សាជាថ្មីម្ដងទៀត ដ្បិតសិលាចារឹកនេះ មានបញ្ហាចំណោទលើអំណានកាលបរិច្ឆេទ និងវាក្យសព្ទមួយចំនួន ដែលត្រូវពិនិត្យឡើងវិញ ព្រមទាំងមានស្ថាននាមដែលត្រូវសិក្សាបន្ថែមផងដែរ។
ព័ត៌មានអំពីបុរាណដ្ឋាន
វត្តមៀន មានទីតាំងនៅខាងត្បូងបឹងក្រពិតស្ថិតក្នុងភូមិមៀន ឃុំមៀន ស្រុកអូរាំងឪ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ នៅក្នុងបរិវេណវត្តនេះ មានទីតាំងប្រាសាទបុរាណមួយ ដែលបច្ចុប្បន្នបានបាត់រូបរាងទាំងស្រុងទៅហើយ នៅសល់តែសំណល់បុរាណវត្ថុមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះ។ បុរាណដ្ឋាននេះ ស្ថិតនៅភាគខាងត្បូងនៃខេត្តត្បូងឃ្មុំ នៅជាប់ព្រំប្រទល់ខេត្តព្រៃវែង និងខេត្តកំពង់ចាម។
ទីតាំងស្ថានីយបុរាណវិទ្យាមួយនេះ ចុះលេខ IK. ១១៥ ក្នុងបញ្ជីប្រាសាទបុរាណខ្មែររបស់លោក លុយណេត៍ ដឺឡាហ្សុងគីយែរ។ ពុំមានឯកសារដែលនិយាយលម្អិតអំពីទីតាំងប្រាសាទនេះទេ មានតែការរៀបរាប់ខ្លីៗប៉ុណ្ណោះ។ អតីតប្រាសាទវត្តមៀននេះ ជាប្រាសាទដែលមានជាប្រាង្គឥដ្ឋបាក់បែកមួយ មានរាងបួនជ្រុងស្មើ បែរមុខទៅទិសខាងកើត មានកសិន្ធុទឹកព័ទ្ធជុំវិញ និងមានល្បើក ឬបារាយណ៍ទឹកមួយ នៅទិសខាងកើត។ បច្ចុប្បន្ន អ្នកស្រុកហៅល្បើកនេះថា «បឹង» ដែលមានទទឹងប្រហែល១២០ម៉ែត្រ និងបណ្តោយប្រហែល២០០ម៉ែត្រ និងបានក្លាយទៅជាស្រែរបស់ប្រជាពលរដ្ឋដែលជាអតីតចៅអធិការវត្តនេះទៅហើយ។ ជាទូទៅ យើងសង្កេតឃើញថាប្រាសាទដែលមានសហគមន៍មនុស្សរស់នៅច្រើន តែងមានបារាយណ៍ទឹកមួយនៅខាងមុខ ដ្បិតជានិមិត្តរូបផង និងសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់ដល់ប្រជាជនផង។ ដូច្នេះហើយ ទីតាំងនេះ ទំនងជាទីប្រជុំជនសំខាន់មួយដែលស្ថិតនៅក្នុងវិសាលភាពនៃរាជធានីឥន្ទ្របុរ ដែលយោងតាមសិលាចារឹកស្ដុកកក់ធំ ឥន្ទ្របុរ គឺជាទីតាំងដំបូងដែលព្រះបាទស្រីជ័យវម៌្មទេវទី២ មកគ្រប់គ្រងក្រោយពេលទ្រង់ត្រឡប់មកអំពីជវា។
សព្វថ្ងៃយើងឃើញមានសំណង់ថ្មីកសាងពីបេតុង រចនារូបរាងជាប្រាសាទ ហៅឈ្មោះថា «ប្រាសាទព្រះវិហារគុក» ឬហៅខ្លីថា «វិហារគុក»។ បច្ចុប្បន្ននៅទីនេះឃើញមានសំណល់បុរាណវត្ថុមួយចំនួនដូចជា៖ ថ្មទ្រនាប់ជណ្តើរសាងពីថ្មបាសាល់ ថ្មបាយក្រៀម បំណែកផ្តែរមួយផ្ទាំង ជើងទម្រចំនួន២ បន្ទះថ្មស្នានទ្រោនី មេទ្វារប្រាសាទចំនួនពីរ ដែលមេទ្វារមួយមានសិលាចារឹក K.១០៥ នេះ។ បំណែកផ្ដែរដែលនៅសល់ អាចឱ្យយើងដឹងថាផ្ដែរនេះ ស្ថិតនៅអន្ដរកាល រវាងរចនាបថបាខែង និងរចនាបថកោះកេរ នៅរវាងចុងស.វ.ទី៩និងដើមស.វ.ទី១០។ សិលាចារឹកវត្តមៀននេះ ក៏មានចុះកាលបរិច្ឆេទរំលឹកដល់ព្រឹត្តិការណ៍នាមហាសករាជឆ្នាំ៨៣៤ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ៩១២ ដែលមានលក្ខណៈស្របគ្នានឹងផ្ដែរ និងនាំឱ្យយើងអាចយល់បានថាបុរាណដ្ឋាននេះ យ៉ាងហោចណាស់ក៏បន្សល់តាំងពីរវាងដើមស.វ.ទី១០មកម្ល៉េះ។ យ៉ាងនេះក្ដី ថ្មទ្រនាប់ជណ្ដើរសាងពីថ្មបាសាល់ ដែលភាគច្រើននិយមប្រើក្នុងសម័យមុនអង្គរ នៅតំបន់ខេត្តកំពង់ចាម ជាទីដែលមានប្រភពថ្មនេះ ក៏អាចឱ្យយើងយល់បានថា នៅទីតាំងប្រាសាទវត្តមៀននេះ អាចមានអត្ថិភាព តាំងពីសម័យមុនអង្គរមក និងកសាងបន្ថែមនៅសម័យអង្គរ។ ជាការសោកស្ដាយ ដែលពុំមានកំណាយបុរាណវិទ្យា ដើម្បីពិនិត្យផ្ទៀងផ្ទាត់ពីអាយុកាលចំណាស់របស់ទីតាំងនេះបាន។
ប្រវត្តិនៃការសិក្សាសិលាចារឹក
អ្នកស្រាវជ្រាវជាតិបារាំង ចាប់ផ្ដើមសិក្សាអំពីប្រាសាទ និងសិលាចារឹកវត្តមៀន តាំងពីឆ្នាំ១៩០០មកម្ល៉េះ។ លោក អៃម៉ូនីញ៉េរ៍ បានរៀបរាប់អំពីទីតាំងប្រាសាទ និងសិលាចារឹក ព្រមទាំងសង្ខេបអត្ថន័យរបស់សិលាចារឹកនេះផង ចុះផ្សាយនៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោកដែលមានចំណងជើងថា «ប្រទេសកម្ពុជា ភាគទី១ (Le Cambodge I)» នៅទំព័រទី២៨២។ ចំណែកនៅក្នុងសៀវភៅ «បញ្ជីសារពើភណ្ឌពិពណ៌នានៃប្រាសាទប្រទេសកម្ពុជា ភាគទី១ (Inventaire Descriptif des Monuments du Cambodge, Tome 1)» ទំព័រ១៥៥ វិញ លោក លុយណេត៍ ដឺ ឡាហ្សុងគីយែរ បានរៀបរាប់បន្ថែមអំពីប្រាសាទវត្តមៀន និងរំឭកពីសិលាចារឹកនៅប្រាសាទនេះបន្តិចបន្តួចប៉ុណ្ណោះ។ បន្ទាប់មកទៀត នៅឆ្នាំ១៩៥៤ លោក ហ្ស៊ក សឺដែស បានសិក្សាអត្ថបទសិលាចារឹកនេះ ដោយចម្លងអត្ថបទជាអក្សរឡាតាំង បកប្រែជាភាសាបារាំង ចុះផ្សាយនៅក្នុងកម្រងស្នាដៃសៀវភៅ «សិលាចារឹកនៃប្រទេសកម្ពុជា ភាគទី៦ (Inscription du Cambodge Volume 6)»។ ការដែលយកសិលាចារឹកនេះមកសិក្សាឡើងវិញ លោកបានកែតម្រូវកំហុសមួយចំនួនរបស់លោក អៃម៉ូនីញ៉េរ៍ ទាក់ទងនឹងផ្នែកនរនាមនិងស្ថាននាមឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមអត្ថបទចារឹកឡើងវិញ។ ចុងក្រោយ យើងឃើញលោក ហ្វីលីព ជេន្នឺរ៍ បានសិក្សាសិលាចារឹកវត្តមៀននេះឡើងវិញ ចុះផ្សាយជាភាសាអង់គ្លេស នៅលើគេហទំព័រ sealang.netដែលការសិក្សានោះពឹងផ្អែកលើសៀវភៅរបស់លោក ហ្ស៊ក សឺដេស និងឯកសារមុនៗដែលបានរៀបរាប់។ ការសិក្សារបស់លោក ក៏បានកែសម្រួលអំណានខ្លះៗ បន្ថែមលើអំណានរបស់អ្នកសិក្សាកន្លងមក។
ព័ត៌មាននិងអត្ថន័យសិលាចារឹក
សិលាចារឹកភូមិមៀន ចុះលេខបញ្ជីសារពើភណ្ឌសិលាចារឹកខ្មែរ K.១០៥ ចារលើមេទ្វារសាងពីថ្មភក់ ដែលបច្ចុប្បន្នមានសភាពសឹករេចរឹល របេះថ្មដោយអន្លើ។ មេទ្វារនេះតម្កល់ដោយចាក់ភ្ជាប់នឹងបល្ល័ង្កព្រះពុទ្ធរូប ជ្រុងខាងត្បូង ក្នុងបរិវេណប្រាសាទព្រះវិហារគុហ៍ និងចុះបញ្ជីសារពើភណ្ឌបុរាណវត្ថុរបស់មន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ លេខ PVK-២០១៨-០០៣ ដោយ ។ អត្ថបទទាំងមូល ចារជាភាសាខ្មែរបុរាណ ដែលអាចចែកជា៣ផ្នែកផ្សេងគ្នា សរុបមានចំនួន ៣០បន្ទាត់។ អត្ថបទនីមួយៗ មានបង្ហាញពីកាលបរិច្ឆេទនាស.វ.ទី៩និងទី១០។
អត្ថបទផ្នែកទី១៖ មាន១៦បន្ទាត់ ចុះកាលបរិច្ឆេទមហាសករាជឆ្នាំ៨៣៤ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ៩១២។
អត្ថបទផ្នែកទី២៖ មាន៤បន្ទាត់ ចុះកាលបរិច្ឆេទមហាសករាជឆ្នាំ៩០៨ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ៩៨៦។
អត្ថបទផ្នែកទី៣៖ មាន៨បន្ទាត់ ចុះកាលបរិច្ឆេទមហាសករាជឆ្នាំ៩០៩ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ៩៨៧។
នៅក្នុងអត្ថបទចារឹកផ្នែកទី១ អ្នកស្រាវជ្រាវដែលបានសិក្សាសិលាចារឹកនេះកន្លងមក មានភាពស្រពិចស្រពិលត្រង់តួលេខទីពីរ ដ្បិតផ្អែកលើក្រដាសផ្ដិត មិនអាចកំណត់បានច្បាស់ថាជាលេខ ២ ឬ ៣។ ដោយហេតុដូច្នេះហើយ ទើបលោក អៃម៉ូនីញេរ លោក សឺដែស និងលោក ជេន្នើរ ស្នើកាលបរិច្ឆេទនេះថាអាចមានលទ្ធភាពអានបានពីរយ៉ាង គឺមហាសករាជឆ្នាំ៨២៤ ឬ ៨៣៤។ ប៉ុន្ដែតាមរយៈការពិនិត្យលើថ្មផ្ទាល់ អាចឱ្យយើងឃើញយ៉ាងច្បាស់ថាតួលេខនោះ គឺជាលេខ ៣ ពុំមែនជាតួលេខ ២ នោះទេ។ យើងអាចសម្គាល់តួសញ្ញាលេខ២ និងលេខ៣ ដោយសារខ្សែកោងពាក់កណ្ដាលរង្វង់(/កួច)នៅផ្នែកខាងស្ដាំនៃតួលេខទាំងពីរនេះ។ លេខ ២ មានខ្សែកោងពាក់កណ្ដាលរង្វង់ចំនួនពីរ ចំណែកលេខ ៣ មានចំនួនបី។ រូបរាងតួលេខនៅលើសិលាចារឹកនេះ មានខ្សែកោងនោះចំនួនបីដង ដែលបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ថាជាលេខ ៣ ដោយឥតមានអ្វីជាមន្ទិលសង្ស័យទៀតនោះឡើយ។ ដូច្នេះកាលបរិច្ឆេទនេះ គឺមហាសករាជឆ្នាំ ៨៣៤ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ ៩១២ ដែលសាច់រឿងនេះ ស្ថិតនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទស្រីហស៌វម៌្មទេវទី១ (គ.ស.៩១០-៩២៥)។ ចំណែកឯអត្ថបទផ្នែកទីពីរនិងទីបី ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ ៩៨៦ និង ៩៨៧ ដែលស្ថិតនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទស្រីជ័យវម៌្មទេវទី៥ (គ.ស.៩៦៨-១០០១)។ តាមរយៈកាលបរិច្ឆេទនិងទម្រង់តួអក្សរ សិលាចារឹកនេះចារឡើងនៅអំឡុងចុងស.វ.ទី១០ និងដើមស.វ.ទី១១ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទស្រីជ័យវម៌្មទេវទី៥។ ការចារអត្ថបទនេះ មានពីរដំណាក់កាលផ្សេងគ្នា។ ដំណាក់កាលទីមួយ គឺចារអត្ថបទផ្នែកទី១ និងដំណាក់កាលទីពីរ គឺចារអត្ថបទផ្នែកទី២និងទី៣។ អត្ថបទផ្នែកទី១ ចារឡើងនៅក្រោយកាលបរិច្ឆេទដែលបានចុះនៅលើនោះ ពោល គឺជាអត្ថបទដែលចាររំលឹកអំពីហេតុការណ៍ដែលបានកើតឡើងរួចមកហើយ។
ចំពោះអត្ថន័យសិលាចារឹកវិញ នៅក្នុងអត្ថបទទី១ ផ្តើមឡើងដោយចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជឆ្នាំ៨៣៤។ នៅឆ្នាំនោះ មានព្រះរាជបន្ទូលពីព្រះមហាក្សត្រ ត្រាស់បង្គាប់ដល់ម្រតាញស្រីវិក្រមសន្នាហ ទៅស្ថាបនាបដិមាព្រះនៅស្រុកទៃ នៅព្រៃវ្យក ខេត្តស្រីឥន្ទ្របូរ។ មន្ត្រីរូបនេះ និងម្រតាញខ្លោញមហាបុរស បានថ្វាយនូវទ្រព្យ ខ្ញុំបម្រើ ដី និងស្រែចំពោះព្រះ។ សេចក្ដីចុងក្រោយ គឺជាបញ្ញត្តិហាមប្រាម និងដាក់ទោសទណ្ឌដល់នរណាដែលយកព្រះតង្វាយនឹងត្រូវកាប់ក្បាល។
អត្ថបទទី២ ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅមហាសករាជឆ្នាំ៩០៨ (គ.ស. ៩៨៦)។ នៅឆ្នាំនោះមានព្រះរាជបន្ទូលពីព្រះមហាក្សត្រ៨ ទៅដល់វាបហឫទ័យសិវៈដែលជារាជបម្រើប្រចាំការថ្នាក់ទី៤ ឱ្យមកធ្វើតង្វាយជាដីស្រែ ចំពោះប្រាសាទព្រះគម្តែងអញភគវតី។ ដីស្រែដែលត្រូវឱ្យនោះ ជាថ្លៃសងនឹងការបុលក្របី១នឹម ដើម្បីទិញថ្មបាយក្រៀមមកសាងប្រាសាទ។ វាបសិបជាខ្លោញឈ្នួល(មេឈ្នួល) មន្ត្រីទសាធិក្រឹត្ត និងរាជមន្ត្រី ជាអ្នកថ្វាយស្រែចំពោះទេពស្រីអង្គនោះ ជំនួសវាបហឫទ័យសិវៈ។ ចំណែកឯអត្ថបទទី៣វិញ មានចុះកាលបរិច្ឆេទមហាសករាជឆ្នាំ៩០៩ (គ.ស.៩៨៦) គឺជាបញ្ជីអត្ថបទដែលរៀបរាប់ឈ្មោះអ្នកបម្រើប្រាសាទ ដែលខ្លោញពល និងខ្លោញវិស័យភ្នំកន្សិង ថ្វាយចំពោះទេពស្រីនៃប្រាសាទព្រះគម្ដែងអញភគវតី។ នៅក្នុងនោះ ក៏មានរៀបរាប់ពីរបៀបដែលទិញខ្ញុំបម្រើទាំងនោះផងដែរ៕
——————————
Vat Mean inscription, K.105 (part 1)
Vat Mean inscription has been studied. However, there are some errors in the date and the words. Therefore, this short article will be discussing the issue.
Vat Mean is located in the south of Krapit lake, Mean village, Mean commune, O Reang Ouv district, Tbong Khmum province. Unfortunately, the temple has completely vanished. The inventory number of the temple is IK.115 in the publication of Lunet de Lajonquiére. Accordingly, it is known that the temple is made in brick of square plan that faces east. It is surrounded by a moat and a Bray at the east.
In 2003, a new temple was installed on the mount of the temple and named Prasat Preah Vihear Kuk or Vihear Kuk. Based on the survey, the site remains two engraved steps, a fragment of a lintel, two pedestals, the support of Linga, and door jams with inscription K.105. Based on the remains, the temple was made between Bakheng and Koh Ker styles, at the end of the 9th to early 10th century. The inscription mentions the date 834 Caka or 912 CE. However, the engraving step could date to the Pre-Angkorian period. Thus, the location has been used since the pre-Angkorian period.
Vat Mean inscription has been studied since the 1900s. Aymonier described the temple and inscription, published in Le Cambodge I, page 282. Also, it has been published in Inventaire Descriptif des Monuments du Cambodge, Tome 1, page 155. In 1954, George Coedès published it in Inscription du Cambodge Volume 6. Later, it has studied and published in sealang.net by Philippe Jenner.
Vat Mean inscription has inventory number K.105, carved on sandstone door-jam. Currently, the door frame is attached by cement to the pedestal of the Buddha statue which is located in the southern part of Preah Vihear Kuk temple. Also, it is in the inventory of the Ministry of Culture and Fine Arts, PVK-2018-003. The inscription has three parts with 30 lines and contains the date of the 9th and 10th centuries.
Part 1: there are 16 lines and mention the date 834 Caka or 912 CE.
Part 2: 4 lines mention the date 908 Caka or 986 CE.
Part 3: 8 lines mention the date 909 Caka or 987 CE.
Inscription part 1 mentions the date 834 Caka and expresses the order of the King to Mratan Sri Vikramasanaha to build a statue in Sruk Dai at Vrai Vyak of Sri Indrapura. This official and Mratañ Khloñ Mahāpurusa offered the properties, servants, and paddies to the God there. The inscription ends with giving caution by cutting the head of whom the temple is destroyed.
Inscription part 2 illustrates the date 908 Caka and says about the order of the King to Bahardayasiva who is working in the 4th category to offer paddies to Prasat Vrāḥ Kamteṅ Añ Bhagavati. The paddies are the payment of the debt from borrowing a couple of buffalos to buy the laterite. Vap Sip, a Khloñ, an officer Sadhikritta, and a royal official, has offered the offerings.
Inscription part 3 mentions the date 909 Caka. It describes the name of the servants who work for the temple which Khlon Pol and Khloñ Visaya Phnom Kansiṅ offered to a female God of Prasat Vrāḥ Kamteṅ Añ Bhagavati. Also, it illustrates the way to buy the servants.
អត្ថបទដោយ៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
