ល្ខោនភ្លេងការ

ពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍របស់ជនជាតិខ្មែរ មានអាយុរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ ពោលគឺផ្តើមពីដើមសតវត្សទី១​ នៃគ្រឹស្តិសករាជ ដោយយកតាមលំឱនពិធីជាពិសេសរបស់ព្រះថោង និងនាងនាគ (ហ៊ុន ទៀន និងព្រះនាង លីវ យី) ឬ (កៅណ្ឌិន្យ និងព្រះនាងសោមា) ជាព្រះបឋមមហាក្សត្រខ្មែរ។​ តាំងពីពេលនោះមករហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ខ្មែរយើងតែងតែចាត់ទុកពិធីអាពាហ៍ពាហ៍ថាជា “ពិធីមង្គល” និងមាន “សារៈសំខាន់បំផុត” ក្នុងជីវិតរបស់ខ្លួន។

ក្នុងពិធីមង្គលការខ្មែរ ដែលមានរាប់សតវត្សមកហើយនេះ មានពិធីតូចៗជាច្រើននៅក្នុងនោះ ដែលគេត្រូវប្រារព្ធធ្វើ កាលពីដើម រហូតដល់បីថ្ងៃបីយប់ រួចក្រោយមកបំព្រួញមកនៅត្រឹមមួយថ្ងៃមួយយប់ ហើយឥឡូវនេះភាគច្រើន សង្ខេបមកនៅត្រឹមរយៈពេលតែមួយព្រឹកប៉ុណ្ណោះក៏មាន។

នៅក្នុងពិធីទាំងនោះ មានពិធីខ្លះបានត្រូវតន្រ្តីករ សិល្បករ កែច្នៃរបៀបជារឿងល្ខោន ដោយលើកយកប្រវត្តិនៃសាច់រឿងដែលទាក់ទងទៅនឹងពិធីមួយៗ មកសម្តែងឲ្យអ្នកដែលបានចូលរួមក្នុងពិធី ឬទស្សនិកជនបានមើលដូចជា ពិធីកាត់សក់ ដែលអ្នកចម្រៀងស្រីប្រុស ត្រូវក្លែងប្រាណជាតួអង្គទេវតា ទេពធីតា បម្រើអង្គឥន្ទ្រា ឲ្យនាំយកកន្ត្រៃទិព្វ ក្រាសទិព្វ មកជូនលោកមហាសម្បត្តិ ដើម្បីកាត់សក់កូនប្រុសស្រី ឲ្យកើតមាសកើតប្រាក់ ទុកជាមង្គលសិរីសួស្តីដល់គូស្វាមីភរិយាថ្មី។ អន្លើទាំងនេះ ត្រូវបានសិល្បករ តន្ត្រីករ សម្តែងរបៀបជាឈុតកំប្លែង ធ្វើឲ្យអ្នកមើលសប្បាយរីករាយ អស់សំណើច ញ៉ាំងពិធីនេះឲ្យកាន់តែអឹកធឹកថែមទៀត។ ឯពិធីខ្លះទៀត ដូចជាពិធីបុកល័ក្តធ្វើធ្មេញបំពេញលក្ខណ៍ស្រីជាដើម ក៏យ៉ាងដូច្នោះដែរ គឺសិល្បករឬតន្រ្តីករ ឬមិត្តភក្តិអ្នកចូលរួមក្នុងពិធី ត្រូវនាំគ្នាសម្តែងជារបាំ អុំទូកទៅរកល័ក្ត ជាដើម។ ដល់ព្រៃហើយ នាំគ្នាទៅបេះល័ក្ត ប៉ុន្តែត្រូវឃ្មុំ ឬឪម៉ាល់ទិច ឬអ្នកតាម្ចាស់ទឹកម្ចាស់ដី ម្ចាស់ព្រៃភ្នំ ធ្វើឲ្យចុកពោះ ព្រោះមិនបានសុំការអនុញ្ញាតជាមុន (ដែលការសម្តែងភាគច្រើន មានលក្ខណៈជាត្លុកកំប្លែង)។ រហូតដល់ត្រូវធ្វើពិធីបញ្ជាន់អារក្ខ លៀងអ្នកតា សុំក្តីសន្តោសប្រោសប្រណីរួចសព្វគ្រប់ហើយ ទើបបេះល័ក្តបាន ហើយចុះអុំទូកត្រឡប់មកវិញ។ បន្ទាប់មកទៀត​ ទើបនាំគ្នាបុកល័ក្តដែលមានរូបភាពជារបាំមួយយ៉ាងធំហៅថា “របាំបុកល័ក្ត” រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ដែលញ៉ាំងឲ្យពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះសប្បាយរីករាយក្រៃលែង។

ចំណែកឯទម្រង់ល្ខោនភ្លេងការនោះវិញ គឺគេមិននិយាយអំពីពិធីទាំងឡាយ ដែលស្ថិតក្នុងពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍មង្គលការកូនប្រុសស្រី ដែលត្រូវសិល្បករលើកយកមកសម្តែងជាបែបល្ខោន ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ គឺគេចង់ជម្រាបអំពីទម្រង់ល្ខោនមួយ ដែលមានលក្ខណៈដូចជា ល្ខោនបាសាក់ ឬយីកេ ឬល្ខោនមហោរីដែរ ប៉ុន្តែជាទម្រង់ដែលយកមូលដ្ឋាន ធាតុផ្សំ និងពឹងផ្អែកលើវង់ភ្លេងការ និងបទភ្លេងការជាគ្រឹះ ដោយរើសយកបទភ្លេងការទាំងនោះ មកសរសេរទំនុកថ្មី តម្រូវទៅតាមសាច់រឿង ឬតាមមនោសញ្ចេតនានានានៃតួអង្គដែលមានក្នុងសាច់រឿង ដែលបាននិពន្ធ ឬរៀបរៀងឡើង។

របៀបសម្តែងគឺមិនខុសអ្វីពីទម្រង់សិល្បៈយីកេ ឬល្ខោនមហោរីឡើយ គឺមានសិល្បករទាំងស្រី ទាំងប្រុស ចម្រុះគ្នា មានចម្រៀងនិងពាក្យនិយាយឆ្លងឆ្លើយ ដោយប្រើកាយវិការជារបៀបចម្រៀងកាយវិការ ឬល្ខោនច្រៀងដែលមានលក្ខណៈទន់ភ្លន់ទៅតាមចង្វាក់នៃសាច់បទនីមួយៗ។ ឯការតុបតែងលម្អឆាកវិញ ក៏ដូចជាសិល្បៈយីកេ ឬល្ខោនមហោរីដូច្នេះដែរ។

យើងគួរធ្វើការកត់សម្គាល់មួយដែរថា ជាការពិតណាស់ដែលថា វង់ភ្លេងប្រពៃណី ឬភ្លេងការខ្មែរ មានអាយុច្រើនសតវត្សមកហើយមែន ប៉ុន្តែចំពោះទម្រង់ល្ខោនភ្លេងការនេះវិញ គឺទើបតែកើតមានឡើង នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៨០ ឬ ក្រោយនោះបន្តិចតែប៉ុណ្ណោះ ពិសេសគឺក្នុងពេលដែលសិល្បករ សិល្បការិនីរបស់យើងគ្រប់មុខជំនាញ ដែលនៅសេសសល់ពីការកាប់សម្លាប់ នៃរបបប្រល័យពូជសាសន៍ប៉ុលពត ត្រូវប្រឡងយកសញ្ញាប័ត្របញ្ជាក់ការសិក្សា និងជាការរំឭកឡើងវិញនូវមុខជំនាញ តាមការចេះចាំរៀងៗខ្លួន ឬតាមចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់ខ្លួនដើម្បីជាកម្រិតបញ្ជាក់អំពីសមត្ថភាពសិល្បករយើងម្នាក់ៗ ក្នុងការបំពេញបែបបទចូលបម្រើការងាររបស់រដ្ឋ ពិសេសខាងវិស័យសិល្បៈទស្សនីយភាព។

លោក ពេជ្រ ទុំក្រវ៉ិល បានបញ្ជាក់ថា ការសាកល្បងបង្កើតល្ខោនភ្លេងការឲ្យទៅជារូបរាងទម្រង់ល្ខោនមួយដាច់ដោយឡែកឡើង​ ជាដំបូងគេនោះ គឺអ្នកស្រី ឈឹម វត្តី និងដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីសិល្បកររៀមច្បងមួយចំនួនផង បានលើកយករឿង «ខាន់ស្លា ខាន់ស្នេហ៍» មកសម្តែងក្នុងឱកាសប្រឡងនោះឯង។ រួចក្រោយមក បានសម្តែងជូនទស្សនិកជននៅភ្នំពេញ បានច្រើនលើកផងដែរ ដោយបានទទួលជោគជ័យធំធេង គួរជាទីមោទនៈ ក្រៃលែង។​

មកទល់នឹងពេលនេះ ទម្រង់ល្ខោនភ្លេងការនេះ ហាក់ដូចជាស្ថិតក្នុងសភាពស្ងប់ស្ងៀម ដោយមិនមានស្នាដៃថ្មី ឬសកម្មភាពច្រើនដោយមូលហេតុផ្សេងៗ។ ក្នុងការសិក្សាដើម្បីស្វែងយល់អំពីបញ្ហាស្ងប់ស្ងៀម ឬបាត់បង់ទៅវិញនៃទម្រង់ល្ខោនភ្លេងការនេះ មានមតិអ្នកនិពន្ធ និងអ្នកដឹកនាំរឿងល្ខោនមួយចំនួនយល់ថា ការដែលយកភ្លេងការជា “ភ្លេងសក្ការៈ ភ្លេងមង្គល” ក្នុងជីវិតខ្មែរ ហើយមានបទរាប់រយបទ និងមានទំនុកច្រៀងច្បាស់លាស់ ហើយមានតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ ជាប់ទៅនឹងពិធីនីមួយៗដាច់ៗពីគ្នា ដែលបុព្វបុរសដូនតាខ្មែរបានកំណត់ទុកឲ្យមករាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះ មកធ្វើជាទម្រង់ល្ខោនសម្រាប់កែកម្សាន្ត ដោយយកបទភ្លេងទាំងឡាយនោះ មកសរសេរទំនុកថ្មី ប្រហែលជាអាចជះឥទ្ធិពលមិនល្អដល់ពិធីអាពាហ៍ពិពាហ៍មង្គលការខ្មែរ ក្នុងកាលអនាគតវែងឆ្ងាយទៅមុខ ដែលជាប្រការគួរតែជៀសវាង។

លោក ពេជ្រ ទុំក្រវ៉ិល បានយល់ថា គឺប្រហែលជាដោយសារមានគំនិតដូចបានពោលខាងលើនេះហើយ ទើបគ្មានអ្នកនិពន្ធណាម្នាក់បន្តស្នាដៃល្ខោនភ្លេងការនេះ ហើយទម្រង់នេះក៏ត្រូវសាបសូន្យ ឬស្ងប់ស្ងៀមទៅវិញរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។  យ៉ាងណាមិញ នៅពេលថ្មីៗនេះ នាយកដ្ឋានសិល្បៈទស្សនីយភាពនៃក្រសួងវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈបានរៀបចំឲ្យមានការសម្តែងល្ខោនភ្លេងការ «រឿងកុំភ្លេចបណ្តាំ» ជាថ្មីទៀត៕

——————————-

WEDDING MUSIC THEATER

The Khmer wedding ceremony is millennia old, dating back to the A.D. first century, and following the very first union and tradition of Preah Thaong and Neang Neak (Hun Tien and Liv Yi or Kaodinya and Soma, the first Khmer Royal couple). Ever since, Khmer people have considered the Khmer wedding ceremony, once lasted for three days and three nights, then one day and one night, or at the present a mere one morning, as a happy and blessed ceremony and one of the most important ceremonies in every Khmer’s life.

Khmer artists (musicians and actors) have developed a theatrical form—wedding music theater—creating stories and plots based on wedding ceremonies. Such a ceremony is, for instance, the symbolic hair-cutting, having a male and a female singer enacting a god and a goddess as Indra’s servants, bringing divine scissors and comb to the parents of the married couple to symbolically cut the couple’s hair in order to have gold and silver as well as happiness for the newlywed. Other ceremonies—pounding the gum-lacquer and teeth polishing—were also developed to depict rowing a boat to search for the gum-lacquer and to polish the teeth of the bride. The pounding of gum-lacquer and teeth polishing has been practiced and continued till the present as seen in folk dances and wedding ceremonies of the same names.

When one talks about the wedding music theatrical form, s/he is not talking about the wedding ceremonies per se that take place at the wedding, but rather showing a theatrical form similar to that of the yike, monori, or basakk while using the wedding music as its foundation and salient component with newly written words (lyrics) according to the developed story and plot.

The interpretation and rendering of the wedding music theater consist of mixed artists (male and female), tenderly narrating and singing in monologue and dialogue while miming. Whereas the stage setting is similar to that of the yike and mohori theaters.

It should be noted that despite the fact that Khmer wedding music is millennia old, the wedding music theater is relatively very young dated to the 1980s or shortly thereafter (Pich 2003: 225). Mr. Pich Tum Kravel has confirmed that the early wedding music theater was created by Mrs. Chhim Vatey with the collaboration and assistance of a number of older artists, mounting the story of “Khann Sla, Khann Snae.” This theatrical piece had been performed for the public in Phnom Penh with great success and pride (ibid.).

At the present, the wedding music theater seems to take a back seat and is unheard of for various reasons. Some say that the millennia-old wedding music is sacred and blessed for the Khmer with prescribed music and songs of sizable repertoire attached to specific ceremonies. Making it plain entertainment simply with newly written words may have had a bad influence on the Khmer wedding and its precious tradition in the long run. It is indeed an issue to be avoided (Pich 2003: 226).

Mr. Pich Tum Kravel thought that due to the above factors, there has not been any writer or choreographer who continues to produce such a theater, thus putting such a form on the verge of disappearing today (ibid.). However, recently, the Department of Performing Arts of the Ministry of Culture and Fine Arts has mounted a new wedding music theater piece entitled “Don’t Forget the Admonition.” May this theatrical form—Khmer wedding music theater—once again see the new light of its day forever. It all depends on both the artists who create the work and the public who support it.

អត្ថបទដោយ៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង