សិលាចារឹកនេះ រកឃើញដោយលោកតា អ៊ួន ឡាក់ ជាប្រជាពលរដ្ឋរស់នៅទួលព្រះវិហារ ស្ថិតនៅក្នុងភូមិត្រពាំងត្រាវ ឃុំពត់សរ ស្រុកបាទី ខេត្តតាកែវ។ កាលពីអំឡុងដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ លោកតាបានជីកលេណដ្ឋាន នៅក្បែរផ្ទះរបស់គាត់ ក៏បានប្រទះឃើញសិលាចារឹកនេះ និងបានកប់ទៅវិញ។ លុះក្រោយឆ្នាំ១៩៧៩ គាត់បានគាស់យកសិលាចារឹកនេះ និងផ្លាស់ប្ដូរទីតាំងរក្សាទុកជាច្រើនដង បន្ទាប់មកក៏បានយកទៅកប់ដីម្ដងទៀត ព្រោះមានក្ដីបារម្ភអំពីសុវត្ថិភាពសិលាចារឹកនេះ។ ដោយមានការសម្របសម្រួលពីលោក ម៉ៅ ឌឹម នៅថ្ងៃទី១០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ២០០៨ លោកតាបានគាស់យកសិលាចារឹកនេះដើម្បីឱ្យលោកសាស្ត្រាចារ្យ យាង វីរបុត្រ ផ្ដិតសំណៅនិងសិក្សា ដើម្បីបានដឹងអំពីអត្ថន័យសិលាចារឹកនេះ។ ក្រោយមក ក្នុងអំឡុងឆ្នាំ២០០៩-២០១០ សិលាចារឹកនេះបានយកទៅរក្សាទុកនៅសារមន្ទីរខេត្តតាកែវ បន្ទាប់មកនៅក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៧ សិលាចារឹកនេះបានយកមកជួសជុលនៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ។
សិលាចារឹកនេះ ចារនៅលើថ្មថ្លើមអណ្ដើក ព័ណ៌ក្រមៅ គ្រាប់ថ្មម៉ដ្ឋ មានកម្ពស់៩៣ ស.ម. បន្ទារ ៣៤ ស.ម. និងកម្រាស់ ៨ ស.ម.។ តាមរូបរាងសណ្ឋានសិលាចារឹកនេះ ថ្មដែលជ្រើសរើសមកចារ ជាថ្មដែលធ្លាប់ប្រើប្រាស់កន្លងមក នៅពេលយកមកចារក៏មិនបានសម្អិតសម្អាង និងលៃរូបរាងឱ្យបានសមរម្យឡើយ។ ចំណែកអក្សរចារឹកនៅលើនោះ ចារស្រាលៗ នាំឱ្យម្បបាន គាស់ទៀត ដោយស្ស។ើយ។ ចំអែ្មមកន្លែងខ្លះមើលមិនសូវច្បាស់ កន្លែងខ្លះទៀតចារខ្វះពាក្យពេជន៍ ដែលបង្ហាញឱ្យឃើញពីលក្ខណៈប្រញាប់ប្រញាល់ ដើម្បីចារសិលាចារឹកនេះឡើង។
អត្ថបទចារឹកមានចំនួន២០បន្ទាត់ ចុះកាលបរិច្ឆេទនៅឆ្នាំ៨២៩ មហាសករាជ ត្រូវនឹងឆ្នាំ៩០៧ នៃគ្រិស្ដសករាជ។ ទោះបីជាសិលាចារឹកនេះមានការដាច់រលុបត្រង់ចំណុចខ្លះ របេះបាក់ផ្ទៃថ្មខ្លះ ប៉ុន្តែយើងនៅតែអាចអានយល់សេចក្ដីនៃសិលាចារឹកនេះ ដែលមានខ្លឹមសារស្ដីពីព្រះរាជបញ្ជារបស់ព្រះមហាក្សត្រត្រាស់ដល់ក្រុមមន្ត្រី ឱ្យចាត់ចែងចារសិលាចារឹក កំណត់ព្រំប្រទល់ដីស្រែ និងឱ្យដីស្រែនោះដល់ក្រុមគ្រួសារវាបភូរិវល្ល វាបបុរុសសីវ វាបនិរន្តរទេហ វាបកុសិនា ដែលបានស្នើសុំកន្លងមក។ នៅក្នុងសិលាចារឹកនេះក៏មានបង្ហាញស្ថាននាម «សិវបុរ» ដែលជាឈ្មោះបុរាណរបស់ប្រាសាទភ្នំបាយ៉ង់ នៅស្រុកគិរីវង់ ខេត្តតាកែវ។ យើងពុំទាន់យល់ច្បាស់ថាមានទំនាក់ទំនងអ្វី រវាងទីតាំងរកឃើញសិលាចារឹកនេះ ជាមួយទីតាំងប្រាសាទភ្នំបាយ៉ង់នៅឡើយទេ ដ្បិតទីតាំងនេះមានចម្ងាយត្រង់ឆ្ងាយពីគ្នាប្រហែល៧៥ គីឡូម៉ែត្រ។ ឬក៏មានទីតាំងមួយនៅម្ដុំនោះឃុំពត់សរ ស្រុកបាទីនោះ មានឈ្មោះពីបុរាណថា «សិវបុរ» ដូចគ្នានឹងប្រាសាទភ្នំបាយ៉ង់ដែរ?
អត្ថបទដើមជាអក្សរខ្មែរទំនើប
១. ៨២៩ឝកនុមា(ន)វ្រះឝាសន
២. ធូលីវ្រះបាទធូលីជេង៑វ្រះ
៣. កំម្រតេង៑[[អញ៑]]តម្រតាញ៑ឝ្រីស
៤. មរសិង្ហនុម្រតាញ៑-្រ-(វា)
៥. ប៑សភប្រេប្រត្យយ(បិ[[ប្រេ?]])-
៦. (វា)ប៑បិ(ត)-(ចា)រ៑ប្រឝ(ស្ដ)–
៧. –រន[[បាល?]]ប្រេមោក៑ឱយ
៨. ប្រាសាទស្រេប្រេត—–
៩. ្រ—–តិស្វំបិឱយ
១០. តកុលេវាប៑ភូរិវល្លវា(ប៑)
១១. បុរុឞឝីវវាប៑និរន្តរទេហ
១២. វាប៑កុឝិនា(រ?)ឱយ–(ប្រឝស្ដ)
១៣. អំវិតគិប្រឝស្ដទៅ(វាយ?)
១៤. វ្យនាគោល៑អំវិ(តគិប្រឝស្ដ)
១៥. ទៅទក្ឞិនល្វះនា—-តស្រេ
១៦. បរមវិន្ទុត—-(ប្រសប៑?)
១៧. ទៅបឝ្ចិមទៅ[[ឧត្តរ?]]នាគោល
១៨. (អំវិតគិ)ប្រឝស្ត(ភូមិ?)ត
១៩. គោល៑ទៅវា(យវ្យ)–
២០. –(ត)ព្រះកំម្រតេង៑អញ៑ឝិវបុរ
អត្ថបទប្រែសម្រួល
(នា)ឆ្នាំ៨២៩នៃមហាសករាជ មានព្រះរាជសាសន៍(/ព្រះរាជបញ្ជា)ធូលីព្រះបាទធូលីជើងព្រះគម្ដែងអញ ដល់ម្រតាញស្រីសមរសិង្ហ និងម្រតាញ— និងវាបសភ ប្រើរាជបម្រើ(ឱ្យប្រើ)វាបបិតចារសិលាចារឹក។ (ទ្រង់ត្រាស់)ប្រើមកឱ្យព្រះរាជទានដីស្រែ ប្រើឱ្យដល់—ដែលបានសុំ(កន្លងមក) ឱ្យដល់គ្រួសារវាបភូរិវល្ល វាបបុរុសសីវ វាបនិរន្តរទេហ វាបកុសិនារ។ (ដីស្រែនោះមានព្រំប្រទល់) អំពីសិលាចារឹកនេះទៅដល់ខាងពាយ័ព្យត្រង់(ថ្ម)គោល, អំពីសិលាចារឹកនេះទៅខាងត្បូងលុះដល់— ដល់ស្រែបរមវិន្ទុ—- ប្រសព្វទៅខាងលិចទៅខាងជើងត្រង់(ថ្ម)គោល, អំពីសិលាចារឹកដីភូមិនេះដល់គោលទៅខាងពាយ័ព្យ— ស្រុកព្រះគម្ដែងអញសិវបុរៈ។
វាក្យសព្ទសំខាន់ៗ
ធូលីវ្រះបាទធូលីជេង៑វ្រះកំម្រតេងអញ៑ ឋានន្តរនាមសម្គាល់ព្រះមហាក្សត្រ។
ប្រត្យយ រាជបម្រើ អ្នកបម្រើស្ដេច មន្ត្រីបម្រើស្ដេច។
ប្រឝស្ដ សិលាចារឹក។
ប្រសាទ ប្រទាន ឱ្យ។
ម្រតាញ ឋានន្តរនាមមន្ត្រីបំពេញមុខងារនៅរាជវាំង ប្រាសាទ មានមុខងារជាអភិបាល ជាតម្រួតជាដើម។
វាប ឋានន្តរនាមមន្ត្រីថ្នាក់ទាប។
វ្រះឝាសន ព្រះរាជសាសន៍ ព្រះរាជបញ្ជា។
——————————————
Toul Preah Vihear Inscription K.1397
Toul Preah Vihear inscription found unearth by a grandfather names Oun Lak, who is living on the mound (Toul) Preah Vihear. The mound is situated in Trapeang Trav village, Put Sar commune, Bati district and Takeo province. Concerned about security, the inscription was replaced much time after 1979. Later on, in 2009-2010 the inscription was transferred to Takeo museum and restored in 2017 at the National Museum of Cambodia.
It was written on a slab of slate of 93cm height, 34cm width and 8cm thickness. However, the stone was reuse to write this inscription. Thus, the proportion of the stone is not suited to the text. Also, it was not deeply carving and might relatively be carving in a hurry which resulting in the unclear text. Furthermore, it has erosion from human activities, mainly touching.
It has 20 lines in Khmer language, which is dated to 829 Caka or 907 CE and mentions an order of the King to a group of officials to carve an inscription describing the boundary of the rice fields that will be given to the families of Vaps (official) name Bhurivala, Burus Siva, Nirantadeha and Kusina, who were requesting the rice fields before. Significantly, the inscription mentions an important toponym of Sivapura, which is the name of Phnom Bayang temple in Kirivong district, Takeo province.
However, it is uncertain if there is some connection between the inscription to Phnom Bayang temple as both are 75km in distance. Or is there another Sivapura in the area of Put Sar commune?
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
