ប្រាសាទថ្នមប្តី

ប្រាសាទថ្នមប្តី មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិជ្រលង ឃុំដារ ស្រុកកំពង់លែង ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ក្បែរជើងភ្នំទូកមាស មានចម្ងាយប្រមាណ២០គ.ម.ពីទីរួមស្រុកកំពង់លែង និងចម្ងាយ ៥០០ម៉ែត្រខាងលិចភូមិជ្រលង។ កាលពីរវាងដើមសតវត្សរ៍ទី២០ ក្នុងពេលដែលអ្នកស្រាវជ្រាវមកពីតំបន់អឺរ៉ុបមកសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រាសាទខ្មែរ គេពុំបានសិក្សានិងចុះបញ្ជីប្រាសាទនេះឡើយ។ ជាពិសេស គឺនៅក្នុងសៀវភៅបញ្ជីរបស់លោក Etienne Aymonier និងលោក Lunet De Lajonquire ពុំបានចុះក្នុងបញ្ជីប្រាសាទនេះឡើយ។ ពោល គឺទើបតែនៅរវាងដើមសតវត្សរ៍ទី២១នេះប៉ុណ្ណោះ ដែលមានអ្នកស្រាវជ្រាវជាតិ និងអន្តរជាតិចុះសិក្សាអំពីប្រាសាទនេះ។

ឈ្មោះថា “ថ្នមប្តី” គឺជាឈ្មោះដែលអ្នកស្រុករស់នៅក្នុងក្បែរប្រាសាទហៅតំបន់នេះ ហើយ​អ្នកស្រាវជ្រាវសម័យក្រោយក៏ហៅតាមអ្នកស្រុកថាដូច្នោះដែរ។ អ្នកស្រុកចងចាំរឿងព្រេង​មួយដែលតំណាលទាក់ទងនឹងឈ្មោះប្រាសាទនេះ។ រឿងនោះនិទានថា “កាលពីព្រេងនាយ មានបុរសម្នាក់ មានប្រពន្ធពីរនាក់រស់នៅក្នុងប្រាសាទនេះ។ ក្រោយមក បុរសនោះក៏កើតជំងឺឃ្លង់។ ដោយមានភក្តីភាពស្មោះស្ម័គ្រ នារីទាំងពីរនាក់ជាប្រពន្ធពុំបានបោះបង់បុរសជាប្តីដែលកើតឃ្លង់នោះឡើយ ពោលគឺនាងទាំងពីរនៅមើលថែទាំ ច្របាច់ដៃជើង ងូតទឹកឲ្យប្តីជាប្រចាំ។ ក្រោយមក ដោយមើលឃើញពីភក្តីភាពនេះហើយ ទើបគេហៅនាងទាំងពីរនាក់ថា នាងថ្នមប្តី ហើយក៏ជាប់ឈ្មោះថា “ថ្នមប្តី” នៅប្រាសាទនេះរហូតមក”។ បន្ទាប់ពីបានស្តាប់រឿងព្រេងនិទានរបស់អ្នកស្រុករួចមក យើងយល់ថារឿងនេះទំនងកើតចេញនៅពេលដែលអ្នកស្រុកបានឃើញផ្តែរមួយនៅលើ​ទ្វារប្រាសាទ។ ផ្តែរនេះមានចម្លាក់សាច់រឿងព្រះវិស្ណុផ្ទុំបង្កើតលោក ហើយសព្វថ្ងៃផ្តែរនេះគេយកទៅរក្សាទុកនៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ។

គម្ពីរព្រហ្មញ្ញសាសនានិទានថា “នៅពេលមួយដែលលោកធាតុទាំងមូលជួបគ្រោះទុរភិក្ស ព្រះឥសូរដែលជាអាទិទេពកំពូលទ្រង់បានបំផ្លាញលោកចាស់បង្កើតលោកមួយថ្មី។ នៅពេលទ្រង់បំផ្លាញរួចរាល់ សភាវ:មានជីវិតនៅលើផែនដីបានបាត់បង់ទាំងអស់ ហើយពេលនោះព្រះវិស្ណុបានផ្ទុំនៅលើនាគអនន្តនៅកណ្តាលមហាសាគររង់ចាំបង្កើតលោកថ្មី។ រូបភាពនៃការផ្ទំបង្កើតលោកយើងឃើញមានរូបទេពស្រីពីរនាក់នៅចុងព្រះបាទទ្រង់ គឺព្រះនាងលក្ស្មី និងព្រះនាងភូមិ ដែលជាព្រះមហេសីរបស់ព្រះវិស្ណុ។ ពេលនោះមានផ្កាឈូកមួយកើតចេញពីផ្ចិតរបស់ព្រះអង្គ ដែលនៅពីលើផ្កាឈូកមានព្រះព្រហ្មអង្គុយពីលើ។ ពេលនោះហើយដែលព្រះព្រហ្មត្រូវមានតួនាទីបន្តពីវិស្ណុដើម្បីបង្កើតសភាវ:មានជីវិតនានានៅលើផែនដី“។ ដូច្នេះ ឈ្មោះថា “ថ្នមប្តី” គឺមានប្រភពមកពីអ្នកស្រុកឃើញរូបចម្លាក់ព្រះនាងលក្ស្មី និងភូមិនៅ​ចុង​ព្រះបាទព្រះវិស្ណុ ដែលមើលទៅក្នុងកាយវិការដូចមើលថែស្វាមី ទើបគេហៅប្រាសាទនេះថា “ថ្នមប្តី”។ ជាទូទៅ ឈ្មោះប្រាសាទនៅស្រុកខ្មែរដែលមានចម្លាក់រូបព្រះវិស្ណុផ្ទុំគេតែងហៅឈ្មោះខុសៗគ្នា ឧទាហរណ៍ នៅសំបូរព្រៃគុក គេហៅថា “ប្រាសាទស្រីគ្រប់ល័ក្ខណ” និងនៅសៀមរាបមាន​ប្រាសាទមួយគេហៅថា “ស្លាប់ប្តី”ដ្បិតគេមើលទៅឃើញព្រះវិស្ណុផ្ទុំដូចជាមនុស្សស្លាប់ដូច្នោះ។

ប្រាសាទថ្នមប្តី កសាងឡើងអំពីឥដ្ឋ មានតួប៉មចំនួនពីររត់ជួរពីជើងទៅត្បូង បែរមុខទៅទិសខាងកើត និងទំនងមានកំពែងធ្វើពីឥដ្ឋព័ទ្ធជុំវិញ។ តួប៉មទាំងពីរមានរាងបួនជ្រុងស្មើដែលមានប្រវែងប្រមាណ ៤ម៉ែត្រក្នុងមួយជ្រុង ហើយតួប៉មទាំងពីរមានទំហំប៉ុនគ្នា ឬខាងត្បូង​ធំជាងតិចតួច (យើងពិបាកសន្និដ្ឋានដោយសារភាពទ្រុឌទ្រោម)។ តួប៉មខាងត្បូងនៅមានរូបរាងល្អប្រសើរច្រើន រីឯតួប៉មខាងជើងបានបាក់រលំជញ្ជាំងផ្នែកខាងលិចអស់ទៅហើយ។ ស៊ុមទ្វារប្រាសាទថ្នមប្តី យើងឃើញមានទម្រង់សិល្បៈដូចស៊ុមទ្វារនៅប្រាសាទភ្នំពណ្ណរាយដែលស្ថិតនៅមិនឆ្ងាយពីប្រាសាទថ្នមប្តី ពោល គឺផ្នែកខាងមុខនៃថ្មមេទ្វារគេដាប់ចេញជារូបរាងសសរមានរាងបួនជ្រុងស្មើដែលមានប្រវែងមួយជ្រុង២០ស.ម.។ កាលពីមុនទីតាំងនេះធ្លាប់រកឃើញផ្តែរទ្វារចំនួនពីរផ្ទាំង។ ផ្ទាំងទី១ រក្សាទុកនៅសារមន្ទីរ​ជាតិភ្នំពេញ ដែលមានចម្លាក់ព្រះវិស្ណុផ្ទុំបង្កើតលោកដូចរៀបរាប់ខាងលើ។ ចំណែក ផ្ទាំងទី២ រក្សា​ទុកនៅសារមន្ទីរខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ដែលមានចម្លាក់ព្រះឥន្រ្ទគង់នៅលើដំរីព្ធវ៌តនៅចំកណ្តាល។ ផ្តែរទ្វារទាំងពីរផ្ទាំងនេះ មានទម្រង់ជាសិល្បៈរចនាបថប្រែរូប នាស.វ.ទី១០ ពោល គឺដូចផ្តែរ​ទ្វារប្រាសាទភ្នំពណ្ណរាយដែលនៅមិនឆ្ងាយពីគ្នាដែរ។ ក្រៅពីនេះ យើងឃើញនៅសេសសល់​ជើងទម្របដិមា និងសសរពេជ្ររាងប្រាំបីជ្រុងមួយដើមដែរ។

ប្រាសាទថ្នមប្តីពុំមានសេសសល់ផ្ទាំងសិលាចារឹកឲ្យយើងសិក្សានោះទេ។ ប៉ុន្តែ យោងតាមរយៈរូបរាងសំណង់ និងក្បាច់លម្អសិល្បៈដូចជា ផ្តែរ សសរពេជ្រ និងជើងទម្របដិមា យើងអាច​សនិ្នដ្ឋានបានថា ប្រាសាទថ្នមប្តី ទំនងសាងឡើងនៅស.វ.ទី១០ រចនាបថប្រែរូប ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទរាជេន្រ្ទវរ្ម័ន។ ប្រាសាទនេះ ទំនងជាសំណង់ព្រហ្មញ្ញសាសនាឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ ដ្បិតគេតែងសង្កេតឃើញថា ប្រាសាទមាន ​តួប៉មពីរដូច្នេះ ច្រើនតែជាប្រាសាទឧទ្ទិសដល់ព្រះវិស្ណុ។ ជាក់ស្តែង មានដូចជា ប្រាសាទគោកចក ប្រាសាទព្រះឥន្រ្ទកោសីយ៍ ប្រាសាទនាងខ្មៅ ប្រាសាទរកាជន្លឹង ជាតឹកតាងស្រាប់។

——————————————-

Prasat Thnorm Pdei

Thnorm Pdei temple is located in Chrolong village, Dar commune, Kampong Leng district, Kampong Chhnang province, near the foot of Touk Meas mountain, about 20 km from Kampong Leng district and 500 meters west of Chrolong village. During the early 20th century, when researchers from Europe came to study Khmer temples, they did not study and register this temple. In particular, this temple is not listed of Etienne Aymonier and Lunet De Lajonquire. That is, it was only at the beginning of the 21st century that national and international researchers on this temple.

Thnorm Pdei is the name that the locals call this temple, and researchers also call it following by locals. Locals remember a legend that relates to the name of the temple. The story is that “In ancient times, a man with two wives lived in this temple. Thereafter he got leprosy. With loyalty, the two wives did not abandon their husbands who were lepers, that is, they still take care of their husband by squeezing his hands and feet regularly. Later, seeing this devotion, they both called her Neang Thnorm Pdei and was named the temple as “Thnorm Pdei” until now. According to the legends of the locals, we understand that this is likely to happen when the locals saw a lintel of the temple. This lintel contains sculptures of the story of reclining Vishnu, creating the universe, and today it is kept at the National Museum in Phnom Penh.

The Hinduism scriptures say, “When the whole universe suffered a famine. Vishnu the supreme god destroyed the old to create a new universe. When he destroyed it, all life on earth was gone. At that time, Vishnu reclined on the serpent Ananta in the middle of the ocean, waiting to create a new universe. The figure of reclining Vishnu to create of the world, we see two goddesses at the end of his feet namely Princess Lakshmi and Princess Phum who is the wife of Vishnu. Immediately, there was a lotus flower appearing from his navel, which Brahma sits on the lotus. At that time, Brahma has a role to continue from Vishnu to create the universe. Therefore, the name “Thnorm Pdei” is derived from the locals who saw the sculpture of Princess Lakshmi and Princess Phum at the end of Vishnu god that looked like a take care of husband, so this temple is called “Thnorm Pdei”. Generally, the name of the temple in Cambodia, which has a statue of Vishnu, is often called by different names, for example, in Sambor Prei Kuk, it is called “Prasat Srey Kruol Leak” and in Siem Reap, there is a temple called “Slap Pdei” because Vishnu looks like a dead man. Thnorm Pdei temple is built of brick, with two towers, facing east, and likely a brick wall around it. The two towers are quadrangular, about 4 meters in length, and the two towers are the same size or slightly larger south (we difficult to conclude because of the dilapidation). The south tower is still in good condition, while the north tower has collapsed at the west wall. The door frame of Thnorm Pdei temple has the same art form as the door frame at Phnom Ponnareay temple, which is not far from Prasat Thnorm Pdei, that is, the front of the main door is etched as a square pillar with a length 20cm. In the past, two lintels were found at this location. The first is kept at the National Museum of Phnom Penh, which has a sculpture of reclining Vishnu. The second is kept at the Kampong Chhnang Province Museum, with a statue of Indra sitting in the center on an​ Airavata elephant. These two​ lintels were in the Pre Rub style of the the10th century, which is similar to the door of Phnom Ponnareay temple, which is not far from each other.

In addition, we see the remains of the pedestal and column with eight sides of the temple. There are no inscriptions left for us to study. However, from the appearance of the architecture and the artistic ornaments such as the lintel, column, and pedestal thus we can assume that the temple of Thnorm Pdei was probably built in the 10th century during the reign of King Rajendravarman. This temple is likely to be a Hindu temple dedicated to Vishnu, as it is often observed that the temple has two towers, so it is mostly a temple dedicated to Vishnu. For instance, the Kok Chak temple, the Enkosei temple, the Neang Khmao temple, and the Roka Chonlueng temple are proofs.

អត្ថបទដើម៖ លោក ម៉ង់ វ៉ាលី