រនាតថ្ម ជាឧបករណ៍តន្ត្រីមួយដែលមានអាយុកាលចាស់ជាងគេនៅលើពិភពលោក ពោល គឺមុនប្រព័ន្ធសរសេរទៅទៀត។ នៅក្នុងប្រទេសមួយចំនួន ដូចជាប្រទេសចិន ដែលគេបានរកឃើញថា «ថ្ម» គឺជាវត្ថុធាតុដើមមួយក្នុងចំណោមលោហធាតុ ឈើ ឫស្សី ឬឆ្អឹង ដែលគេយកមកធ្វើជាឧបករណ៍តន្ត្រី។ «ជួងថ្ម» មួយសម្រាប់ដែលមានឈ្មោះថា «ពៀនឈិង» (Pien-ch’ing/Bianquin) ត្រូវបានគេបង្កើតឡើង ដើម្បីប្រើប្រាស់នៅក្នុងវង់តន្ត្រី ព្រះបរមរាជវាំងនិងពិធីផ្សេងៗនាសម័យចិនបុរាណ។ ក្រោយមកទើបជួងថ្មនេះ ត្រូវបាន គេប្រើជំនួសវិញដោយជួងលង់ហិនឬស្ពាន់នៅអំឡុងឆ្នាំ៧៥០។ ចិនបានប្រើវង់តន្ត្រីឈ្មោះ «ពៀនឈិង» (Pien-ch’ing/Bianquin) ដែលមាន១៦ផ្លែ នៅក្នុងពិធីសាសនា ខុងជឺ ដែលសព្វថ្ងៃ នៅមានអនុវត្តនៅឡើយ និងថែរក្សាដោយក្រុមតន្ត្រីមួយចំនួន នៅសាធារណរដ្ឋកូរ៉េ ដែលគេហៅថា ព្យុងហ្គីយ៉ុង (P’yŏn’gyŏng)។
គេបានស្គាល់រនាតថ្មតាំងពីបុរាណសម័យនៅប្រទេសចិន កូរ៉េ សាម៉ូ/សាម័រ វៀតណាម តូហ្គោ នីហ្សេរីយ៉ា អាមេរិកកណ្តាល និងបណ្តាប្រទេសអឺរ៉ុបមួយចំនួនដូចជា ហ្គ្រិក សារឌីនី អង់គ្លេស និងអាយ្សលែន។
ប្រទេសកម្ពុជា មានវប្បធម៌អរិយធម៌ខ្ពស់ លូតលាស់កំពូល និងទំនៀមទម្លាប់មួយ ចាស់ជាងគេ ដែលគេទទួលស្គាល់ថាជាវប្បធម៌អរិយធម៌ស្នូលនៅតំបន់អាស៊ី និងពិភពលោក។ វប្បធម៌លង់ហិន (bronze culture) ហៅថា «ដុងសុង» គ្របដណ្តប់លើតំបន់ដ៏ធំធេងនៅអាស៊ីអគ្នេយ៍ (តុងកឹង ថៃឡង់ដ៍ ឡាវ ចិន ភូមា ឥណ្ឌូណេស៊ី សេលេបេស វៀតណាម និងកម្ពុជា) ត្រូវគេសម្គាល់ដោយការប្រើប្រាស់ ស្គរមហោរធឹក ដែលមានអាយុកាលនៅអំឡុងសតវត្សទី៣មុនគ្រឹស្តសករាជ។ នៅកម្ពុជា គេបានរកឃើញស្គរមហោរធឹកនៅខេត្តបាត់ដំបងនិងកំពង់ឆ្នាំង ដែលសព្វថ្ងៃមានដាក់តាំងនៅសារមន្ទីរជាតិនាទីក្រុងភ្នំពេញ។
ភស្តុតាងវត្ថុបុរាណបុរេប្រវត្តិ ដែលមានស្គរមហោរធឹក ជួង គ្រឿងអលង្ការ ប្រដាប់ប្រដាប្រើប្រាស់ប្រចាំថ្ងៃ និងចម្លាក់ ជាតឹកតាងជាក់ច្បាស់ បញ្ជាក់អំពីវត្តមាននិងប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏យូរលង់នៃវប្បធម៌លង់ហិនខ្មែរ (Khmer bronze culture)។ វត្ថុជាតឹកតាងទាំងនេះ គឺគេបានរកឃើញនៅស្ថានីយបុរាណ សម្រោងសែន (អន្លុងផ្តៅ ឡុងប្រាវ) និងព្រៃគ្រី (អន្លុងរាជ) ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង, ក្បាលរមាស ខេត្តព្រះវិហារ, ទួលថ្ម (សម្រោង) និងល្អាងស្ពាន ខេត្តបាត់ដំបង, ស្រែស្បូវនិងភ្នំរលួស ខេត្តក្រចេះ, និងមេមត់ ខេត្តកំពង់ចាម។
នៅក្នុងចំណោមឧបករណ៍តន្ត្រីដែលមានអាយុចាស់ជាងគេ នៅលើពិភពលោក គឺ «រនាតថ្ម» ដែលមានកាលបរិច្ឆេទនៅក្នុងបុរេប្រវត្តិ។ នៅកម្ពុជា គេបានរកឃើញរនាតថ្មនៅព្រៃគ្រី អន្លង់រាជ ខេត្តកំពង់ឆ្នាំង ដែលបច្ចុប្បន្នមានដាក់តាំងនៅសារមន្ទីរជាតិក្រុងភ្នំពេញ។ យ៉ាងណាមិញ ឧបករណ៍រនាតថ្មនេះ គឺយើងមិនដែលឃើញមានប្រើជាឧបករណ៍តន្ត្រីទោលក្តី ឬនៅក្នុងវង់តន្ត្រីខ្មែរណាមួយឡើយ។ ពោលគឺយើងមានតែដាក់តាំងនៅក្នុងសារមន្ទីរតែប៉ុណ្ណោះ។
ទៅថ្ងៃអនាគត តើឧបករណ៍រនាតថ្មនេះ នឹងមានន័យយ៉ាងដូចម្តេចចំពោះខ្មែរយើង? តើយើអាចនឹងបង្កើត និងធ្វើឱ្យរស់ឡើងវិញបានដែរឬទេ? នៅក្នុងស្មារតី «រួមគិត រួមធ្វើ រួមទទួលខុសត្រូវ» គឺយើងច្បាស់ជាអាចធ្វើបាន។ កិច្ចការនិងការងារមួយចំនួន យើងកំពុង និងបានរួមគ្នាគិតនិងធ្វើរួចមកហើយ ដូចជាការធ្វើឱ្យរស់ឡើងវិញនូវឧបករណ៍ពិណ និងទម្រង់សិល្បៈទស្សនីយភាព មានល្ខោនស្បែកពណ៌ ល្ខោនប្រាមោជ្ជទ័យ ល្ខោនអាប៉េ ល្ខោនពោលស្រី ល្ខោនច្រៀង ល្ខោនភ្លេងការ ជាដើម។ល។ ទាំងនេះ គឺជាសមិទ្ធផល និងសក្ខីភាពនៃតម្លៃកិច្ចការសហគមន៍រួម និងអត្តសកម្មរបស់ខ្មែរយើងជាទីមោទនៈ។
——————————————————
Lithophone in Cambodia
“Litho,” in Greek, means “stone,” and “phone” is sound. Thus, a lithophone is a musical instrument made from stone. Lithophones are one of the most ancient instruments in the world. Lithophones also called “ringing stones,” have been known since antiquity in China, Korea, Samoa, Vietnam, Africa (north of Togo and northern Nigeria), Central America, and in Europe such as Greece, Sardinia, the Swiss Alps, England, and Iceland.
The Bronze Age civilization known as Dong Son, which covered a large part of Southeast Asia—Tonkin, Laos, China, Myanmar, Indonesia, Celebes, Vietnam, and Cambodia—was characterized by the use of bronze drums dated back to approximately the third century B.C. (Sam 2002: 67, Dumarcay 1987: 2-3, Groslier 1962: 32). In Cambodia, bronze drums (discovered in the provinces of Battambang and Kampung Chhnaing) are preserved at the Royal Palace and the National Museum in Phnom Penh.
Although little is known about Cambodia’s prehistory, the present evidence of prehistorical remains, including bronze drums, lithophones, bells, and ornamental and daily life utensils, and ancient Khmer stone monuments and epigraphy provide convincing accounts and attest to the prominent presence and lengthy history of Khmer bronze culture. Those evidences are found in the Khmer archeological sites of Samraong Saen (Anlung Phdao) (Long Prao) and Prey Kry (Anlung Reach) in the province of Kampung Chhnaing, Kbal Romeah in the province of Preah Vihear, Tuol Thma (Samraong), and La-ang Spean in the province of Battambang, Srae Sbauv and Phnom Roluoh in the province of Kracheh, and Memut in the province of Kampung Cham (Troeung 1973: 22, Khun 2002: 58).
My investigation of the lithophonic culture of Cambodia alludes to the only musical instrument made of stone, and consequently called lithophone. A couple of lithophones have been displayed at the National Museum in Phnom Penh, Cambodia. Among some of the oldest instruments in the world, dated back to prehistory, a pair of lithophone has been found in Prey Kry (Anlung Reach) in the province of Kampung Chhnaing, Cambodia. They are currently on display at the above museum.
In the recent past, there have been attempts and efforts to revive several historic items, namely, the Khmer angular harp and lithophones. The latter is recreated in a smaller shape and form, arranging the stone-blades in the order and arrangement of the Khmer xylophone and metallophone.
អត្ថបទដើម៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
