ភ្នំក្រវាញជាតំបន់ជួរភ្នំមួយនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលលាតសន្ធឹងក្នុងខេត្តមួយចំនួន ដូចជាខេត្តបាត់ដំបង ពោធិ៍សាត់ កោះកុង កំពង់ឆ្នាំង កំពង់ស្ពឺ ព្រះសីហនុ កំពត។ តំបន់នេះជាតំបន់ភ្នំ ព្រៃឈើ និងជីវចម្រុះដែលនៅមានអាថ៌កំបាំងជាច្រើន។ តាមរយៈផែនទី ភូគព្តសាស្ត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាតំបន់នេះ ជាតំបន់ដែលស្ថិតនៅក្នុង ស័កទី២ ក្នុងសម័យ Jurassic និងCretaceous។ តំបន់នេះមានប្រជាជនរស់នៅតិចតួច ពិសេសគឺជនជាតិភាគតិច ដូចជាជនជាតិសួយ ជនជាតិព័រ ជងជាដើម។ ជនជាតិមួយចំនួនបានផ្លាស់ប្តូរទីលំនៅ ជាពិសេសក្នុងសម័យប៉ុលពត និងមកបច្ចុប្បន្ន ក៏ធ្វើឱ្យដាច់នៅទំនាក់ទំនង ហើយធ្វើឱ្យពត៌មានមួយចំនួនធំមានការបាត់បង ឬនៅសល់តិចតួច។ គំនូសឆ្កូតត្រូវបានរកឃើញនៅភ្នំបុរេល្អាង១២ ស្ថិតនៅក្នុងឃុំ ក្រពើពីរ ស្រុកវាលវែង ខេត្តពោធិ៍សាត់ នៅក្នុងច្រករបៀងជីវៈចម្រុះក្រវាញ។ គំនូសឆ្កូត គឺជាការគូសដោយវត្ថុរឹងអ្វីមួយទៅលើថ្ម បង្កើតបានជាស្នាកស្នាមរូបភាពនៅលើថ្ម។ គេប្រទះឃើញគំនូសប្រភេទនេះ នៅតំបន់ភ្នំក្រវាញ ភ្នំគូលែន ពើងឆ័ត្រ(ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ) និងភ្នំព្រះស្រុកឱរ៉ាល់ខេត្តកំពង់ស្ពឺ។
សម្រាប់គំនូសទាំងនេះយើងបានចុះពិនិត្យកាលពីឆ្នាំ២០១៨ និងក្នុងឆ្នាំ២០២១នេះភ្នំនេះមានជាថ្មរដិបរដុប និងមានជាផ្ទាំងថ្មជាច្រើន បង្កើតបានជាពើងថ្ម និងរូងភ្នំតូចៗ ជាប្រភេទថ្មភក់ (រូបលេខ១)។ ថ្មទាំងឡាយនោះខ្លះក៏មានឈ្មោះហៅផ្សេងៗផងដែរ ដូចជាថ្មបាយសី (រូបលេខ២) ល្អាងយាងសក់ស ល្អាងតាបស ល្អាងគំនូរជាដើម។ គំនូសនេះត្រូវបានឃើញក្នុងរូងភ្នំតូចៗ ដែលមានជាច្រើនកន្លែង ខ្លះមានគំនូសតិចតួច និងខ្លះអាចចេញជារូបរៀងផ្សេងៗ ដូចជា៖
១.ល្អាងតាបស កើតឡើងដោយសារបណ្តុំថ្មធំ២ជាប់គ្នា ធ្វើឱ្យមានជារូងភ្នំ (រូបលេខ៣) អាចរស់នៅ ឬជ្រកបាន។
យើងឃើញមានគំនូសឆ្កូនតនៅក្នុងនោះផងដែរ (រូបលេខ៤-៥)។ រូបលេខ៤ផ្នែកខាងលើ ជួរទី១ និងជួរទី២ ជាគំនូសឆ្កូតដែលមើលហាក់ដូចជាបង្ហាញអំពីការរាប់លេខ ដែលនៅជួរទី១ និងទី២ មានចំនួនច្រើងជាង២០ទៅទៀតក្នុងមួយជួរ។ នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃរូបលេខ៤ និងរូបលេខ៥ គេប្រើប្រាស់គំនូសឆ្កូតផងដែរ តែមានការខ្វែងខ្វាត់ជារូបអ្វីមួយ តែមើលមិនយល់។
២.ល្អាងយាយសក់ស (រូបលេខ៦-៧) នេះជាឈ្មោះដែលអ្នករស់នៅក្នុងតំបន់នោះ បានហៅ កន្លែងនេះមិនមានជាគំនូសឆ្កូតនោះទេ តែស្នាកស្នាមនៃថ្មធម្មជាតិ ហាក់ចេញជារូបមុខមនុស្ស ដូចជាភ្នែក និងមាត់។
៣.ល្អាងគំនូរ គេហៅទីតាំងដែលមានគំនូសឆ្កូតនោះថាជាល្អាងគំនូរដែរដូចគ្នានិងឈ្មោះល្អាងគំនូរនៅភ្នំក្រវាញ។ អ្នកខ្លះហៅល្អាងនេះថាល្អាងទ្វារ៨ ដោយហេតុថាមានច្រកចូលច្រើន(រូបលេខ៨)។ ក្នុង (រូបលេខ៩) យើងបែងចែកជាពីរសំខាន់ មួយផ្នែកជារូបមនុស្សពីរនាក់ រូបមនុស្សទី១ខាងឆ្វេងជារូបមនុស្ស ដែលមានភ្នែក២ ដែលគូសបញ្ឆិត និងស្នាមឆូតត្រង់ដូចច្រមុះ ក្បាលមានកំប៉ោយសក់២ ដូចជាចងទីទុយ ដងខ្លួនគូសមានលក្ខណៈដូចជាអាវ ដៃទាំង២លើកឡើងទៅលើហាក់ដូចជាកាយវិការរាំ ជើងទាំង២ឈរ និងអាចមានលក្ខណៈដូចជាមនុស្សស្រី។ រូបមនុស្សទី២ មានកាយវិការប្រហាក់ប្រហែលគ្នានិងរូបមនុស្សទី១ ទម្រង់មុខអោនចុះក្រោម ដៃទាំងពីរលើកឡើងទៅលើ ដងខ្លួនមានស្លាកស្នាមគូសទទឹង មានលក្ខណៈដូចជាស្លៀកប៉ឹង ជើងទាំងពីរមានម្រាម៥ ផ្នែកកណ្តាលត្រង់ចំនុចអវៈយវៈភេទ? គេឆូតត្រង់វែង តើនេះអាចជានិម្មិតរូបនៃមនុស្សភេទប្រុសឬយ៉ាងណា? តែក្នុងកាយវិការនេះហាក់ដូចជាក្នុងពិធីអ្វីមួយ និងកំពង់រាំ។ នៅសងខាងនៃរូបមនុស្សទាំង២ មានស្នាមឆូតជាចតុកោណដែលនៅខាងស្តាំមានខ្វែងជើងក្អែកកណ្តាលមាន៣រូប។ នៅខាងឆ្វេងនៃរូបមនុស្សមានចតុកោណ១ ដែលមានឆូតជារូបចតុកោណខាងក្នុងនោះបន្តគ្នា៣ជាន់។ យើងមិនដឹងច្បាស់ថានេះជានិម្មិតរូបនៃអ្វីនោះទេ? ប៉ុន្តែសិល្បៈនៃការតុបតែងផ្ទះនៃ ជនជាតិមួយចំនួនដូចជានៅខេត្តរតនគិរី ដែលធ្វើអំពីឫស្សីនោះមានការតុបតែងលំអ មានលក្ខណៈជា៤ជ្រុងឬត្រីកោណ។ តាមពត៌មានរបស់ជនជាតិសួយ នៅតំបន់ទេទឹកពុះ នៅរវាងឆ្នាំ២០០៦ នៅពេលដែលខ្ញុំបានចុះប្រមូលពត៌មានខ្លះអំពីពួកគាត់ ក៏បានលើកឡើងអំពីផ្ទះបុរាណរបស់ពួកគាត់កាលពីមុន ធ្វើជញ្ជាំងអំពីឫស្សី និងមានក្បាច់លំអជាជ្រុងៗ និងមានពណ៌ផងដែរ។
ចំណែក(រូបលេខ១០-១១) ជារូបមនុស្សម្នាក់ទៀតដែលឆ្លាក់នៅផ្នែកមួយទៀតនៅក្នុងល្អាងនោះផងដែរ។
៤.ល្អាងហ្មរដំរី ជាល្អាងធំមួយ ដែលតែងមានមនុស្សយកបាយសីមកសែននៅទីនោះ។ ហើយបាយសីទាំងនោះ គឺគេដាក់សែននៅផ្នែកខាងលើនៃល្អាង។ ល្អាងហ្មរដំរី គឺមានដំណាលថា មានដំរីព្រៃមកត្រដុះខ្លួងនៅទីនោះ ទើបមានផ្នែកមួយនៅខាងស្តាំមានស្លាកស្នាមរលោង។ នៅក្បែរនោះក៏មានដុំថ្មជាច្រើនគរនៅទីនោះ ដែលតាមសំដីរបស់អ្នកភូមិនៅទីនោះ គឺថាមានដំរីមួយមកជាមួយហ្មបានស្រុត(ស្លាប់)នៅទីនោះ ហើយគេបានកប់ដោយយកថ្មមកគរ ក្រោយមកល្អាងនេះក៏ត្រូវបានហៅល្អាងហ្មរដំរី។ នៅពេលដែលមានអ្នកដែលមករកអនុផលព្រៃឈើ សត្វព្រៃ ឆ្លងកាត់ ឬសម្រាកនៅទីនេះតែងបោះដុំថ្ម១ដុំគរនៅទីនោះជាបន្តបន្ទាប់។
ទីតាំងភ្នំល្អាងបុរេ១២ ជាទីតាំងដែលមានការចាប់អារម្មណ៍ និងទាក់ទាញលើស្នាដៃសិល្បៈដ៏កម្រមួយសម្រាប់ប្រទេសកម្ពុជា។ យើងមិនទាន់អាចកំណត់អាយុកាលបាននៅឡើយ ទោះយ៉ាងណាក៏យើងគិតថា ជាគំនូសដែលមានវ័យចំណាស់មួយដែរ។ នៅមានល្អាងជាច្រើនផ្សេងទៀតដែលយើងមិនទាន់បានឃើញនិងសិក្សា។ ទីតាំងនេះគួរមានការសិក្សាដោយអ្នកស្រាវជ្រាវឱ្យបានស៊ីជម្រៅបន្ថែម។
អត្ថបទដោយ៖ លោក លឹម វណ្ណច័ន្ទ
——————————
Phnom Bore: Incised marks at Vealveng district, Pursat province
Phnom Kravanh runs across seven provinces, Battambang, Porsat, Koh Kong, Kampong Chhnang, Kampong Speu, Preah Sihanouk and Kampot. The areas are rich in forest and also having many mysterious things. According to the geological map, it is listing in the Jurassic and Cretaceous periods. There are not many people living in these areas excepts some minorities such as Souy and Por. Some people plied during the Pol Pot regime, which causing disconnection and loss of much information.
Phnom Bore Laang 12 is located in Kraper Pi commune, Vealveng district, Pursat province. These marks were drawn on the rock by a hard sharp tool, which created some images. Also, these types of marks are found in Phnom Kravanh, Phnom Kulen, Perng Chhat (Banteay Meanchey province), and Phnom Preah Sruk Oral (Kampong Speu province).
The marks were surveying in 2018 and 2021. They have been carving on sandstone shelters and caves that have different names. Those caves are Thmo Bay Sei, Laang Yeay Saksor, and Laang Ta Bos, etc.
Incised marks in Laang Ta Bos:
Laang Ta Bos (cave) forms by two blocks of stones (Fig 3). It has incised marks (Fig.4-5). Based on figure 4 (1st and 2nd line), there are more than 20 marks and probably a counting mark. But, the marks below figure 4 and on figure 5 are the crossing marks that could not interpret.
Incised marks in Laang Yeay Saksar:
Laang Yeay Saksar named by the local people (Fig.6-7). It does not have incised marks, but natural erosion marks form different images that look like the eyes and the mouth (Fig.7).
Incised marks in Laang Kumnou:
Laang Kumnou was named according to incised marks. Some people call this cave Laang Tvear Prambei (8 doors cave) based on its exits. Figure 9 shows two men. The left-hand side figure was carving in a standing position with two eyes, a nose, two hair knops, wearing a shirt with both hands raised as dancing. This figure is probably a woman. The second figure has a similar appearance, but the head slightly bows down, both hands raised, wearing a loincloth, a foot has five toes, and probably a man based on incised mark middle of the legs? Besides these two figures, there are incised marks of some square and rectangular shapes, of which 3 of them have crossing mark in the middle. This type of design saw in the house of some minorities in Rattanakiri province. Furthermore, figure 10 is another figure nearby.
In conclusion, Phnom Laang Bore 12 is an attractive cultural and natural destination. The incised marks are significant. It is not yet dated, but it could be the old marks. It is essential to survey and study the site for more information and confirmation.
