ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រ ឬនាង១២ និងតួនាទី

តើប្រាសាទសួរព្រ័ត្រ ​ឬប្រាសាទនាង១២ កសាងឡើងដើម្បីអ្វី និងមានតួនាទីយ៉ាងដូចម្តេច?

ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងបរិវេណក្រុងអង្គរធំ ខាងមុខលានដំរី ឬខាងលិចប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើង និងឃ្លាំងខាងត្បូង។ ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រជាប្រាសាទមួយដែលមានលក្ខណៈប្លែកពីប្រាសាទដទៃបន្តិច ​ត្រង់ថាប្រាសាទនេះជាក្រុមប្រាង្គ១ៗដាច់ពីគ្នា ហើយរត់ត្រង់ជួរគ្នាពីជើងមកត្បូង។ ប្រាសាទនេះមានប្រាង្គចំនួន១២ បើគិតលើអ័ក្សផ្លូវកើតលិចពីក្លោងទ្វារជ័យមកជណ្តើរឡើងទៅរករាជវាំង យើងឃើញថា ប្រាង្គចំនួន៦ស្ថិតនៅខាងត្បូង និងប្រាង្គ៦ទៀតនៅខាងជើង។ យើងពុំមានសិលាចារឹកបង្ហាញអំពីការស្ថាបនាដោយអង្គក្សត្រណាទេ នៅឆ្នាំណាដែល ពិសេស គឺពុំមានការបកស្រាយអំពីតួនាទីរបស់ប្រាសាទឬប្រាង្គទាំង១២នេះទេ។ តាមលក្ខណៈសំណង់ អ្នកស្រាវជ្រាវភាគច្រើនបានអោយកាលបរិច្ឆេទប្រាសាទនេះស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថបាយ័ន្ត ពោលគឺក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១គ.ស-១២២០គ.ស) ដែលព្រះអង្គបានសង់បន្ថែមកំពែងក្រុងអង្គរធំ ធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀម ក្លោងទាំង៥ ប្រាសាទតាមជ្រុងកំពែង ប្រាសាទបាយ័ន្ត ព្រះលានដំរីបន្តភ្ជាប់ពីក្លោងទ្វារខាងកើតរបស់រាជវាំង និងប្រាសាទសួរព្រ័ត្រជាដើម។

ប្រាង្គទាំង១២របស់ប្រាសាទនេះមានប្លង់ជាចតុកោណកែង ធ្វើអំពីថ្មបាយក្រៀម លម្អដោយទ្វារនៅទិសសំខាន់បន្តដោយសំណង់លយទៅមុខ មានបង្អួចនៅទិសទាំង៣ផ្សេងទៀត និងហោជាងធ្វើអំពីថ្មភក់ពណ៌ប្រផេះ មានកំពូលចំនួន៣ថ្នាក់ ហើយដំបូលកោងរាងជាស្រទបចេក។ ប្រាង្គទាំង១២នេះខ័ណ្ឌដាច់ពីគ្នាដោយអ័ក្សផ្លូវពីក្លោងទ្វារជ័យមកក្លោងទ្វារបរមរាជវាំង។ នៅខាងជើងមាន៦ប្រាង្គ បើយើងរាប់ពីខាងជើងបង្អស់ពីប្រាង្គលេខ១ដល់លេខ៥ គឺប្រាង្គទាំង៥នោះបែរមុខទៅទិសខាងលិចឆ្ពោះទៅរាជវាំង និងលានដំរី។ រីឯប្រាង្គទី៦បែរមុខទៅទិសខាងត្បូងខុសគេ។ ចំណែកក្រុមប្រាង្គខាងត្បូងគឺដូចគ្នា បើរាប់ពីត្បូងមកជើង ពីលេខ១ដល់លេខ៥ ប្រាង្គទាំងនោះបែរទៅទិសខាងលិច ហើយប្រាង្គទី៦បែរទៅទិសខាងជើង ឈមនិងប្រាង្គទី៦នៅក្រុមខាងជើង។ ចំនុចនេះជាបញ្ហាដែលគេពិបាកនិងគិតថា ហេតុអ្វីបានជាគេស្ថាបនាប្រាសាទនេះឱ្យមានលក្ខណៈបែបនេះ?

អំពីការអភិរក្ស និងជួសជុល

តាមរបាយការណ៍របស់សាលាបារាំងចុងបូព៌ាបង្ហាញថា ក្រុមប្រាង្គប្រាសាទសួរព្រ័ត្រនេះត្រូវបានសិក្សា និងអភិរក្សដោយការទល់ទ្រ និងបន្ថែមផ្នែកដែលបាត់។ គេបានអនុវត្តការងារនេះនៅឆ្នាំ១៩៥៥។ ក្រោយមកមានការអភិរក្សជាបន្តបន្ទាប់ដោយស្ថាប័នបារាំងរហូតដល់ទសវត្សទី៧០។ ដោយសារសង្គ្រាម កិច្ចការអភិរក្សប្រាសាទក្នុងតំបន់អង្គរ​បានផ្អាកអស់រយៈពេលជិត២០ឆ្នាំ។ ក្រោយការចុះបញ្ជីតំបន់អង្គរជាសម្បត្តិបេតិកភ័ណ្ឌពិភពលោកក្នុងឆ្នាំ១៩៩២ មានការបង្កើតអាជ្ញាធរជាតិអប្សរសម្រាប់គ្រប់គ្រងតំបន់អង្គរ។ ក្រោយមកមានអង្គការអន្តរជាតិជាច្រើន ក៏បានមកចូលរួមសហការលើការងារស្រាវជ្រាវ អភិរក្ស និងជួសជុលប្រាសាទជាច្រើន។ ចំពោះប្រាសាទសួរព្រ័ត្រត្រូវបានសិក្សា ធ្វើកំណាយបុរាណវិទ្យា និងជួសជុលដោយអង្គការជប៉ុនហៅថា JSA (The Japanese Government Team for Safeguarding of Angkor) ដោយសហការនឹងអាជ្ញាធរជាតិអប្សារាចាប់ពីឆ្នាំ១៩៩៤។ គេបានជួសជុលលម្អិតលើប្រាង្គ N1និងមានកិច្ចអភិរក្សលើប្រាង្គដទៃដែរ។

អំពីតួនាទី

ពិតណាស់ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ យើងនៅតែមានមន្ទិលចំពោះតួនាទីរបស់ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រ ឬនាង១២នេះនៅឡើយ។ ម៉្យាងទៀត ពុំមានសិលាចារឹកណាមួយបង្ហាញអំពីតួនាទី ឬការប្រើប្រាស់ប្រាសាទនេះដើម្បីអ្វីដែរ។

តាមការរៀបរាប់អំពីរឿងព្រេងក្នុងតំបន់របស់អ្នកភូមិស្រុក គេតែងភ្ជាប់ប្រាសាទនេះទៅនឹងរឿងពុទ្ធិសែននាងកង្រី ឬនាងទាំង១២ដែលជាបុត្រីចិញ្ចឹមរបស់យក្ខិណីឈ្មោះសន្ធមា ដែលជាហេតុនាំឱ្យគេបង្កើត និងហៅទីកន្លែងមួយចំនួនក្នុងតំបន់អង្គរធំនេះទៅតាមភាពជាក់ស្តែង ដូចជា កស្សិណធ្មា (សន្ធមា) ឬបឹងធ្មា (អ្នកភូមិមួយចំនួនហៅត្រពោកយាយមា) និងដោះយាយមា (ទួលធំមួយនៅពីក្រោយរាជវាំង) ជាដើម។ ទាំងនេះគ្រាន់តែជារឿងព្រេងប្រឌិតឡើងដោយមនុស្សសម័យក្រោយ (អាចសតវត្សទី១៧ឬ១៨) ឱ្យស្របទៅនឹងទិដ្ឋភាព និងសំណង់អ្វីដែលមានលក្ខណៈដូចនឹងសាច់រឿង។

លោក Mourice Glaire បង្ហាញថា មុខនាទីរបស់ប្រាសាទនេះនៅមិនទាន់ដឹងទេ។ ឯកសារសំខាន់មួយ គឺរបាយការណ៍កំណត់ហេតុរបស់លោកជីវ តាក្វាន់ ដែលបានសរសេររៀបរាប់អំពីទំនៀមទំលាប់របស់អ្នកស្រុកចេនឡាក្នុងឆ្នាំ១២៩៦។​ លោកបានរៀបរាប់ថា ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រគឺជាកន្លែងដាក់មនុស្សដែលមានក្តី្កក្តាំនឹងគ្នា។ គេឱ្យអ្នកមានក្តីក្តាំទាំងនោះស្នាក់នៅក្នុងប្រាង្គរាងខ្លួនរយៈពេល៣ទៅ៤ថ្ងៃ។ ប្រសិនបើនរណាម្នាក់កើតជំងឺដូចជាក្តៅខ្លួនជាដើម នោះគេវិនិច្ឆ័យថាអ្នកឈឺនោះបានប្រព្រឹត្តខុស គេនឹងដាក់ទោ​សទណ្ឌតាមកំហុសនោះ។ បើវិភាគលើរយៈពេលនៃការមកដល់របស់លោក ជីវ តាក្វាន់ គឺមានរយៈពេលជិត៧០ឆ្នាំ ក្រោយរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (១១៨១ គ.ស-១២២០គ.ស) ពោលគឺស្ថានការនយោបាយ និងទំនៀមទំលាប់ផ្សេងៗស្ទើរតែផ្លាស់ប្តូរអស់ទៅហើយ។  ដូចនេះការប្រើប្រាស់ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រឬនាង១២ គឺជាការផ្លាស់ប្តូរថ្មីក្រោយ៧០ឆ្នាំក្រោយ។

ដោយយោងតាមលក្ខណៈសំណង់ និងការរកឃើញបដិមាលោកកេស្វរៈចំនួន៤នៅក្បែរប្រាង្គ S1 S2 និងS5 នៅឆ្នាំ១៩២៦ ដោយសាលាបារាំងចុងបូព៌ា និងការរកឃើញបដិមា២ផ្សេងទៀតនៅក្បែរប្រាង្គផ្សេងគ្នា ក្នុងឆ្នាំ១៩៩៩ ដោយក្រុម JSA នៅក្បែរប្រាង្គN1យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ប្រាសាទសួរព្រ័ត្រអាចស្ថាបនាឡើងដើម្បីឧទ្ទិស និងតម្កល់បដិមាលោកេស្វរៈ ឬអវលោកិតេស្វរៈ ដូចគ្នាទៅនឹងចម្លាក់លើជញ្ជាំងខាងលិចរបស់ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារដែរ។

ម៉្យាងទៀត តាមយោបល់របស់ខ្ញុំ ប្រាសាទសួរព្រ័តនេះអាចកសាងឡើងតាមដំណើរគោចររបស់ព្រះអាទិត្យក្នុងរយៈពេល១ឆ្នាំដូចនៅប្រាសាទអង្គរវត្តដែរ យើងអាចមើលឃើញព្រះអាទិត្យរះចំចំណុចតែមួយ (សមរាត្រី) នៅលើកំពូលរបស់ក្លោងទ្វារជ័យពីក្លោងទ្វារចូលបរមរាជវាំង។ ចំណែកប្រាង្គទាំង១២ គឺតំណាងឱ្យខែទាំង១២ ដោយ៦ខែនៅខាងត្បូង និង៦នៅខាងជើង។ វាជាប្រាសាទតំណាងឱ្យទេពនិករទាំង១២ខែ ព្រោះនៅជញ្ជាំងខាងក្រោម ផ្នែកខាងក្រោយរបស់ខឿនស្តេចគម្លង់ (ព្រះយម) ក៏មានចម្លាក់ទេពស្រី១២នាក់ ជិះលើសត្វផ្សេងៗគ្នាដែរ ។ ចំនុចទាំងនេះគ្រាន់តែសម្មតិកម្ម និងការវិភាគបណ្តោះអាសន្នតែប៉ុណ្ណោះ យើងមិនទាន់ច្បាស់ថា ចំនុចណាមួយដែលសមស្របទៅនឹងតួនាទីរបស់ប្រាសាទនេះក្នុងរាជ្យព្រះបា​ទជ័យវរ្ម័នទី៧ទេ។ យើងត្រូវស្វែងរកភស្តុតាងបន្ថែមដើម្បីពង្រឹងលើសម្មតិកម្មទាំងនេះ ពិសេសបើអាចមាន គឺភស្តុតាងបញ្ជាក់ដោយសិលាចារឹក។

———————————————

Sourprat or twelve female’s temple

What is the function of Sourprat or twelve female’s temple? 

Sourprat temple locates in Angkor Thom, in front of Terrace Elephant or the west of Northern and Sothern Khleang temple. Sourprat is a unique group temple of twelve shrines running in a line. Six of them are on the left, and the other six are on the right of a road that leads from the royal place to the east entrance of Angkor Thom. There is no inscription mention about the date and the function of this temple. According to architectural style, the temple bears Bayon style in the reign of King Jayavarman VII (1181-1220 CE), who built five laterite entrances of Angkor Thom, Prasat Chrung (the temples in the corners of the city’s wall), Bayon temple, and Terrace elephant.

Twelve female’s temples have a rectangular shape, made of laterite. The shrine has three windows. There is a pediment made of sandstone, a three tiers tower, and a half-cylindrical shape roof. From north to south, shrine number one to number five face west, number six faces south, number seven faces north, and number eight to twelve face west. Which reason has those shrines have made?

Conservation and restoration 

Sourprat temple was under conservation and restoration from 1955 to the 70s. The conservation work paused for about 20 years during the war. After Angkor was listed as the world heritage site, Sourprat temple has been under maintenance and restoration by The Department of Conservation of Monuments inside Angkor Park and Preventive Archaeology, APSARA Authority. Also, under conducting the archaeological excavation and restoration by The Japanese Government Team for Safeguarding of Angkor.

Function

The exact function of the Sourprat temple is unknown. Similarly, Mouri Glaire states that the function of the temple is unknown. According to the locals, the twelves shrines relate to a legend of Rithisen and Neang Kangrei legend. Thus, there are many toponyms called base on the story. Based on Zhou Daguan’s record about the custom of Chenla people in 1296 CE, the Sourprat temple was a place for people in dispute. Parties to a dispute were put in separate chambers for 3 to 4 days. If they have found irritating skin or had a fever, they were guilty. However, the date that Zhou Daguan arrived in Cambodia was about seventy years after the reign of King Jayavarman VII. Thus, the usage of the Sourprat temple during the arrival of Zhou Daguan was a new function. 

According to architectural style, four statues of Lokesvara found in S1, S2 and S5, and two statues found near N1 show that Sourprat temple was built to house the statues of Avalokitesvara or Lokesvara as the bas-relief o western gallery of Banteay Chhar temple.

Remarkably, the Sourprat temple might be built based on the movement of the sun same as Angkor Wat temple. The point of the sun might be on the top of victory gate, Angkor Thom. The twelve shrines of Sourprat temple could represent twelve months, six in the north and the other six in the south. It is a temple that represents the twelve deities of the year. This hypothesis could be seen and supported by the twelve female deities on their mounts in the Terrace of Leper King (Yama). However, further evidence is essential to reveal the function of the temple.

អត្ថបទដោយ៖ លោក សុខ កែវ សុវណ្ណារ៉ា