របាំប្រពៃណីខ្មែរ កើតចេញមកពីសិកម្មរបស់ខ្មែរ ធម្មជាតិ និងបរិស្ថាន ព្រមទាំងនៅជាប់យ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋកសិករស្រែចម្ការខ្មែរ។ ម្យ៉ាងទៀត របាំប្រពៃណីខ្មែរ មានប្រភពនិងមូលដ្ឋានពីជំនឿអរូបី សាសនា ទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណី និងមនោសញ្ចេតនារបស់ខ្មែរ។ របាំនេះ ត្រូវបានគេបង្កើតឡើងនិងប្រតិបត្តិនៅក្នុងរង្វង់ និងបរិបទសហគមន៍និងសេរីភាពរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។ អ្នករាំរបាំប្រពៃណី ជាកសិករ ដែលនាំគ្នាបង្កើតក្រុមរបាំនៅក្នុងភូមិរបស់គេ ដើម្បីកែកម្សាន្តនិងញ៉ាំងពិធីបុណ្យទានផ្សេងៗឱ្យមានភាពអធឹកអធម។
ការបង្កើតក្រុមរបាំប្រពៃណី
នៅមុនពេលគេបង្កើត “អភិរក្សមន្ទីរជាតិនៃទស្សនីយភាព” Conservatoire National des Spectacles (National Conservatory of Performing Arts) ដែលសព្វថ្ងៃ “នាយកដ្ឋានសិល្បៈទស្សនីយភាព” (Department of Performing Arts) និង សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ក្រុមរបាំប្រពៃណីខ្មែរ ត្រូវបានគេបង្កើតឡើងនិងគ្រប់គ្រងនៅក្នុងស្ថានភាពក្រោមអាជីព។ គេសម្តែងតែមួយដងមួយកាល នៅពេលដែលគេត្រូវការតែប៉ុណ្ណោះ។ ទើបតែនៅក្រោយពេលដែលគេបង្កើតអភិរក្សមន្ទីរជាតិនៃទស្សនីយភាព និងសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ។ សាកលវិទ្យាល័យបានដាក់បញ្ចូលរបាំប្រពៃណីនេះ ទៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាដែលជាមុខវិជ្ជា “របាំប្រពៃណី” ដើម្បីបណ្តុះបណ្តាលអ្នករាំ សិល្បករ និងសិល្បការិនីឱ្យក្លាយជាអ្នករំា សិល្បករ និងសិល្បការិនីរបាំប្រពៃណីអាជីព ព្រមទាំងទទួលបាននូវ “ស្នាតកបត្រសិល្បៈ” ដែលមានតួនាទីជាអ្នកថែរក្សានិងបន្តវេនរបាំប្រពៃណីខ្មែរផង។
គឺពេលនោះហើយដែលរបាំប្រពៃណីខ្មែរភាគច្រើនបានត្រូវគេបង្កើតឡើង ដោយមានការគាំទ្រនិងទទួលស្គាល់ពីសាធារណជនទូទៅ និងបានក្លាយទៅនៅក្នុង”បញ្ជីអចិន្ត្រៃយ៍” (Permanent Repertoire)។ ដំណើរទស្សនកិច្ចសម្តែងទូទាំងប្រទេសនិងបរទេសត្រូវបានគេរៀបចំជាពិសេសក្រោមកិច្ចដឹកនាំដ៏មានប្រសិទ្ធភាព របស់លោក ឆេង ផុន នាយកផ្នែករបាំប្រពៃណីនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ និងជានាយកនៃអភិរក្សមន្ទីរជាតិនៃទស្សនីយភាព។
ការផ្លាស់ប្តូរ
“ការផ្លាស់ប្តូរ” មិនគ្រាន់តែជាការចៀសមិនផុត តែជាតម្រូវការចាំបាច់ គឺនៅមាន ប្រសិទ្ធភាព សូម្បីតែនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ការផ្លាស់ប្តូរនៃគំនិត រូបភាព ស្ថានភាព ចរិតលក្ខណៈ និងវប្បធម៌ បានទុកនូវស្នាមជាប់ក្នុងជំហរនៃរបាំនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។ របៀបរាំរបាំពីបុរាណ ហាក់ដូចជាមានការខ្ជះខ្ជាយមិនយកចិត្តទុកដាក់ពីសំណាក់អ្នកបតិបត្តក្រោមកំរិតអាជីព ដោយខ្វះចំណេះដឹងពិតប្រាកដអំពីរបាំព្រមទាំងការយល់ដឹងដែលជាកត្តាសំខាន់ក្នុងការបណ្តុះបណ្តាលបន្តវេននិងថែរក្សាប្រពៃណីចាស់ឱ្យគង់វង្ស។
នៅពេលដែលសិល្បករសិល្បការិនីនៃស្ថាប័នអាជីព ចំណុះឱ្យអភិរក្សមន្ទីរជាតិ នៃទស្សនីយភាពនិងសាកលវិទ្យល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ចុះទៅធ្វើការស្រាវជ្រាវ សិក្សាប្រមូលទិន្នន័យពាក់ព័ន្ធនឹងរបាំប្រពៃណីខ្មែរ សិល្បករសិល្បការិនីអាជីព ក៏មានការកែប្រែ កាត់កង ផ្លាស់ប្តូរចំណុចខ្លះដែលចាំបាច់ ដើម្បីកែលម្អ និងធ្វើឱ្យរបាំប្រពៃណីកាន់តែប្រសើរឡើង រួមទាំងចលនា ក្បាច់ ក្រឡារបាំ និងតន្ត្រី ជាដើម។ ខ្លឹមសារ ក៏ត្រូវកែខ្លះ ដើម្បីឱ្យស៊ីនិងសមស្របទៅនឹងបច្ចុប្បន្នភាពសោភ័ណ សិល្បៈ អប់រំ និងនយោបាយស្រុក។ របាំប្រពៃណីខ្មែរ ដែលអាចនៅរស់រានមានជីវិតបាន ដោយសារតែការផ្លាស់ប្តូរបត់បែនទៅតាមតម្រូវការចាំបាច់នៃពេលវេលាសមស្រប នយោបាយ និងសង្គមនេះឯង។ ដូច្នេះ យើងឃើញមានការផ្លាស់ប្តូរក្នុងពេលសន្តិភាពនិងពេលសង្គ្រាម។ ក្នុងពេលសន្តិភាព របាំប្រពៃណីមានតួនាទីជាការកែកម្សាន្តដែលខ្លឹមសារឆ្លុះបញ្ចាំង។ ក្នុងពេលសង្គ្រាម របាំប្រពៃណីក៏មានការផ្លាស់ប្តូរទៅតាមតម្រូវការនៃនយោបាយប្រទេសជាតិដែរ ទាំងសម្លៀកបំពាក់ តន្ត្រី ពាក្យពេចន៍ ដែលមានឧទាហណ៍ ដូចជារបាំគោះត្រឡោក និង របាំស្នា ជាដើម។ សូម្បីតែអ្នកដែលស្រឡាញ់និងគាំទ្រ របាំប្រពៃណីខ្មែរ ក៏បានបង្ហាញនូវភាពខុសគ្នា មិនប្រក្រតីនៃក្បាច់ ក្រឡារបាំ និងតន្ត្រីដែរ ដោយសារការបង្រៀននិងបង្ហាញខុសគ្នា ពីគ្រូមួយទៅគ្រូមួយទៀត ពីអ្នករាំម្នាក់ទៅអ្នករាំម្នាក់ទៀត នៅក្នុងអំឡុងពេលកន្លងមក។
នៅក្នុងបរិបទសកលភាវូបនីយកម្ម រួមមានការលូតលាស់កំពូលនិងទំនើបនៃវិទ្យា សាស្ត្រ បច្ចេកវិទ្យា និងកម្មវិធីនិងមធ្យោបាយសម្បូណ៌បែប ប្រកបដោយគុណភាពខ្ពស់ ដែលបាននិងកំពុងហូរចូលមកកម្ពុជាយ៉ាងគគ្រឹកគគ្រេង របាំប្រពៃណីខ្មែរក៏កំពុងតែមាន ការប្រឈមនៅក្នុងរឿងនេះ។ លើសពីនេះទៅទៀត ការព្រួយបារម្ភខ្លាំងនោះគឺ ការស្រុតចុះនៃគុណភាពរបាំប្រពៃណី ដោយសារចំណេះដឹងស្ទើរ កង្វះការយល់ដឹងជ្រៅជ្រះ ឯកទេសអាជីពនៅមានកំរិត រួមទាំងការមិនយកចិត្តទុកដាក់ចំពោះទម្រង់និងអាជីពនេះ។
ការថែរក្សា
ការថែរក្សាវប្បធម៌និងរបាំប្រពៃណីខ្មែរ មានដំណើរការមកជាយូរណាស់មកហើយ ជាពិសេសគួរជាការកត់សម្គាល់នៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០ និងដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០។ នៅក្រោមកិច្ចដឹកនាំរបស់លោក ឆេង ផុន នាយកនៃផ្នែករបាំប្រពៃណី នៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ និងជានាយកនៃអភិរក្សមន្ទីរជាតិនៃទស្សនីយភាព លោកបានដឹកនាំការបណ្តុះបណ្តាល រៀនសូត្រ ហ្វឹកហាត់ចម្រៀងនិងរបាំ ទស្សនកិច្ចសម្តែងទូទាំងប្រទេសនិងបរទេស។ គឺនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះហើយ ដែលរបាំប្រពៃណីខ្មែរមានការរីកចម្រើនដុះដាលនិងមានភាពប្រសើរក្នុងចំណុចចលនានិងក្រឡារបាំ សម្លៀកបំពាក់ ការតុបតែងឆាក ការបញ្ចាំងភ្លើង ការបំពងសំឡេង តន្ត្រី និងចម្រៀង ក៏ដូចជាបានលើកកម្ពស់ទម្រង់របាំនេះឱ្យមានស្តង់ដារខ្ពស់ ព្រមទាំងទាក់ទាញនិងធ្វើឱ្យទស្សនិកជនមានការគាំទ្រយ៉ាងសស្រាក់សស្រាំជាទីមោទនៈ។ លោក ឆេង ផុន បានផ្តល់និងទុកឱ្យសិស្សគណជំនាន់ក្រោយនូវពាក្យនិងទិសស្លោកមួយ ដែលមានន័យខ្លឹមសារថា៖ “បុរាណមិនយឺតថយក្រោយ សម័យមិនលឿនទៅមុខ” (Traditional is not backward, modern is not advanced) គឺវាស្ថិតនៅលើអ្វីដែលយើងធ្វើនិងធ្វើដូចម្តេច ដែលឥឡូវនេះ យើងពោលថា៖ “បុរាណមិនយឹត សម័យមិនបរទេស” (Traditional is not backward, modern is not foreign)។
នៅក្នុងអំឡុងទសវត្សឆ្នាំ១៩៦០និងដើមទសវត្សឆ្នាំ១៩៧០ យើងបានចាត់ឱ្យមានក្រុមចុះទៅធ្វើការស្រាវជ្រាវបែបជាតិពន្ធុពណ៌នា (Ethnographic researches) នៅតាមសហគមន៍នានានៅកម្ពុជា ដូចជាក្នុងចំណោមជនជាតិដើមភាគតិចនៅភូមិភាគឥសាន្ត ខេត្តរតនគិរីនិងមណ្ឌលគិរី ព្រមទាំងខេត្តមួយចំនួនមាន ឧត្តរមានជ័យ សៀមរាប បាត់ដំបង ពោធិសាត់ កំពង់ឆ្នាំង និងកំពង់ស្ពឺ ជាដើម។ល។
បច្ចុប្បន្នភាពនៃរបាំប្រពៃណីខ្មែរ
កន្លងមក យើងឃើញមានការខិតខំប្រឹងប្រែងថែរក្សាវប្បធម៌និងរបាំប្រពៃណីខ្មែរ ព្រមទាំងការបង្កើតនិងអភិវឌ្ឍបន្ថែមនៃទម្រង់នេះ។ ដោយឡែក ជារៀងរាល់ឆ្នាំលើកលែង តែក្នុងសម័យកូវីដ-១៩នេះ ដែលយើងតែងតែប្រារព្វធ្វើ “ទិវាវប្បធម៌ជាតិ៣មីនា” ផ្តល់ជាឱកាសនិងវេទិកា ជូនដល់សិល្បករសិល្បការិនី ជាពិសេសយុវ័យ ដើម្បីចូលរួមចំណែកលើកស្ទួយវប្បធម៌ និងបង្កើតស្នាដៃ បង្ហាញទេពកោសល្យក្នុងទម្រង់របាំប្រពៃណី។ នៅក្នុងវេទិកានេះ សិស្សនិស្សិតមកពីសាលាមធ្យមសិក្សានិងសាកលវិទ្យាល័យទាំង២៥ខេត្តក្រុង ទូទាំងប្រទេសបាននាំយកមកបង្ហាញ ទស្សនិកជននូវស្នាដៃរបាំប្រពៃណីបង្កើតថ្មី ដូចជា របាំសម្រស់មច្ឆាមេគង្គ របាំសម្រស់មច្ឆាប៉ាស៊ីអ៊ី របាំរកជ័ររុង និងរបាំផលិតអំបិល ជាដើម។ល។ យ៉ាងណាមិញ នេះជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏ល្អមួយ តែដោយឡែករបាំបង្កើតថ្មីទាំងនេះ ត្រូវធ្វើការសាកល្បង និងបង្ហាញទៅទស្សនិកជនឱ្យបានច្រើនដង ដើម្បីទទួលបាននូវការ គាំទ្រដែលជាកត្តាមួយដ៏សំខាន់ក្នុងការជម្រុញឱ្យរបាំទាំងនេះ ក្លាយទៅជារបាំដែលសាធារណជនទទួលស្គាល់ឱ្យតម្លៃ និងអាចចូលបានទៅនៅក្នុងបញ្ជីអចិន្ត្រៃយ៍ ដូចជា របាំប្រពៃណីផ្សេងៗទៀតដែលមកពីមុន។
———————
Khmer Folk Dance: Formation, Change, and Preservation
Khmer folk dance is rooted in the agrarian society—agriculture—its nature and environment. It is closely tied to the Khmer country-folks with their creeds—animism and religion—customs, traditions, and temperament. This dance in question has been created and practiced within the communal, casual, and non-formal environment ever since. Dancers are peasants and farmers who form groups to entertain themselves and to enhance events that are called for devoid of any strict rules.
Formation
Before the establishment of the Conservatoire National des Spectacles (National Conservatory of Performing Arts) (Today, it is the Department of Performing Arts) and the Royal University of Fine Arts (RUFA), troupes of Khmer folk dance were organized rather casually on an amateur level. They performed on an occasional basis, serving spiritual, national, traditional, and recreational purposes without a systematic organization. Following the formation of the aforementioned institutions, the folk organization was systematized for the first time. The Royal University of Fine Arts offered folk dance in its curriculum as a professional trade.
It was during that time when most of the then-new folk dance pieces were created and made it to the so-called “permanent repertoire.” Many tours were organized in the country as well as overseas, participating in festivals and conferences. Students who just finished their elementary school were recruited to be trained as folk dancers in a degree program leading towards the Diplome és Arts. The students were recruited with specific goals in mind, that was, to strengthen the folk dance section and tradition. They were the preservers and carriers of Khmer arts—folk dance.
Change
The old idea that “change,” not only inevitable but necessary, holds its truth today. As happens in all countries and among all peoples, the vicissitude and prosperity of life deeply affect art at all times. It has been the same in Cambodia. Changes of thought, outlook, circumstance, attitude and culture have all left their indelible marks on the position of dance in Khmer society.
The old ways of practicing dances had been neglected and changed since the dancers who practiced them were not professionals, and lacked the knowledge and understanding necessary for preserving the old traditions. When the institutional artists of the Conservatoire National des Spectacles and the Royal University of Fine Arts conducted research, collected data, and studied folk materials, many aspects of the dances, as seen through the eyes of the academic and professional artists, had to be altered, curtailed, added, and modified. Improper postures, movements, and gestures were corrected and improved. The old themes were changed to suit either the purely artistic or didactic and political contexts that were necessary at the time. This issue could very well be controversial and debatable that I do not intend to discuss here.
Khmer folk dance seems to be able to survive only by adapting itself to social and political situations. It is therefore changed and differentiated in times of peace and war. In times of peace, folk dance is seen as a form of entertainment to which the form and content conform. Besides, folk dance can be used effectively as a means of reinforcing people’s beliefs. As social life changes out of political necessity, folk dance also does. In times of war, the traditional form of folk dance is directed to serve the political ideology. Consequently, the form of folk dance changes; the costumes may be adapted to suit the events and plots called for by politics; music could be newly composed; lyrics could be modified or freshly written to embody new ideas with obvious political overtones exemplified by the Coconut-shell and the Cross-bow Dances.
Even folk dance enthusiasts sometimes bring back differing choreographies or music from the different regions in the country. A dance taught by one dance teacher may be presented differently by another. In other words, the same dances are different and changed from dancer to dancer, teacher to teacher over the years. With globalization, advanced technology, and the availability of high-quality entertainment programs and means, coming into the country in full force, Khmer folk dance has been challenged by the new threat. Still another change, perhaps more dangerous and worrisome yet, seen through the academic and professional eyes, is the degradation of the quality of Khmer folk dance as the result of poor knowledge, lack of understanding, low level of specialization, over-simplification, and careless practice.
Preservation
The effort of preservation of Khmer folk dance noticeably started in the 1960s and early 1970s, particularly under the watchful eyes of Mr. Chheng Phon, then Director of the Folk Dance section of RUFA and Director of the Conservatoire National des Spectacles. Notably, Mr. Chheng Phon led the aggressive dance- and song campaigns and the successful country tours to practically every part of Cambodia. It was also during that time when Khmer folk dance was greatly improved in music, songs, movements, gestures, costumes, decors, lightings, and sounds. Mr. Chheng Phon and his disciples elevated the traditional arts—folk dance—the aesthetics of the arts to a high standard. He had certainly succeeded in bringing people’s attention and appreciation to their own tradition. Mr. Chheng Phon reminded us that “traditional is not backward, modern is not advanced.” Today we say, “Traditional is not backward, modern is not foreign.” In the period of the 1960s and early part of the 1970s, there were extensive ethnographic researches on various communities and their arts and cultures. Research teams were dispatched to research, study, and document the indigenous ethnic groups in the northeast of Cambodia and on the plain of the low-land regions of the country, namely, in Uddor Mean Chey, Siem Reap, Battambang, Pursat, Kampung Chhnaing, Kampung Spoeu, and so on.
Present State of Khmer Folk Dance and Moving Forward
There has been an attempt to develop and preserve the old Khmer folk dance and to create and develop new ones. In particular, the annual National Cultural Day which takes place on March the 3rd of every year, except during the pandemic period, opens a window of opportunity for Khmer artists, especially, Khmer youth to create and present their cultural works and to show their artistic talents to the public. At these events, artists presented their newly created folk dances, namely, Beauty of Mekong Fish Dance (Robaim Samrah Machha Mekong), Beauty of Pasi-i Fish Dance (Robaim Samrah Machha Pasi-i), Rung Sap Harvest Dance (Robaim Rork Choar Rung), and Salt Production Dance (Robaim Phalitt Ambell), just to name a few. It is indeed a good start, but these newly created and experimented dances are yet to make it to the “permanent repertoire” just like those that came before them.
អត្ថបទដោយ៖ បណ្ឌិត សំ សំអាង
