ភាពសម្បូណ៌បែបនៃសិល្បៈទស្សនីយភាពខ្មែរចំនួន២៧ទម្រង់ ដូចដែលលោក ពេជ្រ ទុំក្រវ៉ិល បានរៀបរាប់នៅក្នុងសៀវភៅរបស់លោកក្រោមចំណងជើងថា សិល្បៈ ទស្សនីយភាពខ្មែរ (២០០៣) រួមបញ្ចូលទាំងតន្ត្រី និទានរឿង ល្ខោន និងរបាំផង។ នៅក្នុង អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមផ្តោតទៅលើតែ របាំព្រះរាជទ្រព្យ ឬ របាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ តែប៉ុណ្ណោះ។
មុននឹងចូលទៅដល់ខ្លឹមសារស៊ីជម្រៅនៃប្រធានបទនេះ យើងគួរស្វែងយល់ពីឈ្មោះ ផ្សេងៗ ដែលគេហៅសម្គាល់ទៅលើប្រភេទ និងទម្រង់នៃរបាំនេះជាមុនសិន ពោល គឺរបាំ ព្រះរាជទ្រព្យ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ ឬល្ខោនហ្លួង ឬរបាំក្បាច់បុរាណខ្មែរ។ ចំពោះខ្មែរ យើងឈ្មោះទាំងនេះផ្តល់អត្ថន័យគ្រប់គ្រាន់ហើយ។ តែយើងសួរថាតើ «របាំ» និង «ល្ខោន» ខុសគ្នាដូចម្តេច? នៅក្នុងរបាំគេសំដៅយកប្រធានបទជាគោល (Thematic Dance) ពោល គឺគ្មានសាច់រឿងដូចជា របាំអប្សរា ទេពមនោរម្យ ជូនពរ អាយ៉ែ ម្ករ ព្រាហ្មណ៍ បុប្ផាលោកិយ និងបួងសួងជាដើម។ ឯល្ខោន គេសំដៅយករឿងជាគោល (Dance Drama or Story Dance) ដូចជារឿងរាមកេរ្តិ៍ ព្រះវេស្សន្តរ ព្រះច័ន្ទគោរព ក្រៃថោង អ៊ីណាវ កាកី សុភលក្ខណ៍ និងព្រះស័ង្ខ ជាដើម។ ឯកសារ ជាពិសេសសិលាចារឹក និងចម្លាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទបុរាណខ្មែរបានបញ្ជាក់ ច្បាស់ ជាតឹកតាងថារបាំព្រះរាជទ្រព្យមានវត្តមានតាំងតែពីសម័យបុរេអង្គរមកម៉្លេះ។ របាំ នេះត្រូវបានគេបង្កើត អនុវត្ត ផ្គត់ផ្គង់ និងថែរក្សានៅក្នុងរង្វង់ និងបរិបទព្រះបរមរាជវាំង ទើបមានឈ្មោះថា របាំព្រះរាជទ្រព្យ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ។ យោងទៅលើឯកសារកាល ពីសម័យបុរាណ បុរសក៏សម្តែងរាំនេះដែរ។ មកដល់សម័យចតុម្មុខ ជាពិសេសចាប់តាំង ពីរជ្ជកាលព្រះមហាក្សត្រិយានីស៊ីសុវត្ថិកុសមៈនារីរត្នសិរីវឌ្ឍនាមក គេឃើញមានតែស្ត្រីទេ ភាគច្រើនដែលសម្តែងរបាំនេះ។
តួសំខាន់នៅក្នុងរបាំនេះ មាននាយរោង (តួប្រុស) នាង (តួស្រី តួអប្សរា) យក្សនិង ស្វា។ ទម្រង់នេះក៏មានរួមបញ្ចូលនូវតួបន្ទាប់បន្សំឯទៀតដែរ ដូចជាតួឥសី កិន្នរ ងោះ មច្ឆា គ្រុឌ សេះ ប្រើស និងក្ងោកជាដើម។ល។ ដោយសាររបាំព្រះរាជទ្រព្យនាសម័យបច្ចុប្បន្ន ជាប្រភេទ និងទម្រង់របាំ ឬល្ខោនស្រី គេសម្គាល់តួអង្គនីមួយៗដោយសម្លៀកបំពាក់ម្កុដ និងកាយវិការ។ របាំព្រះរាជទ្រព្យ ឬល្ខោនព្រះរាជទ្រព្យ កំដរដោយវង់ភ្លេងពិណពាទ្យដែលមាន ឧបករណ៍ ស្រឡៃតូច ស្រឡៃធំ រនាតឯក រនាតដែក (នាសម័យបុរាណមានរនាតថោង ផង) រនាតធុង គងតូច គងធំ សម្ភោរ ស្គរធំ ឈិង និងអ្នកច្រៀង៕
អត្ថបទដោយ៖ លោកបណ្ឌិត សំ សំអាង
