រាមកេរ្តិ៍ ជាទេពកថាបុរាណដ៏ល្បីរបស់ឥណ្ឌា ដែលបានជ្រាបចូលក្នុងសង្គមខ្មែរយ៉ាងហោចណាស់តាំងពីរវាងសតវត្សទី៦ឬទី៧មកម្ល៉េះ។ គេសង្កេតឃើញមានភស្តុតាងច្បាស់លេចឡើងទាំងក្នុងសិលាចារឹក បដិមា របាំ ចម្រៀង គំនូរ កំណាព្យ ជំនឿ និងក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗជាច្រើន។ បើមើលតែត្រឹមផ្នែកសិល្បៈដាប់ឆ្លាក់ គេឃើញមានរូបតួអង្គ ឬឈុតខ្លះក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍នេះ ឆ្លាក់នៅលើផ្នែកផ្សេងៗនៃសំណង់ប្រាសាទនានា រាប់តាំងពីផ្តែ ហោជាង រហូតមានឆ្លាក់លើផ្ទៃជញ្ជាំងយ៉ាងវែងនៅប្រាសាទអង្គរវត្តផង។ ទាំងនេះពុំរាប់បញ្ចូលបដិមាផ្សេងដូចជា រូបព្រះរាមរកឃើញនៅអង្គរបុរីជាដើមផង។ ក្នុងសង្គមខ្មែរ ការនិយមយករឿងរាមកេរ្តិ៍ឆ្លាក់នៅលើផ្នែកផ្សេងៗនៃសំណង់របៀបនេះ ក៏ឃើញនៅតាមវិហារព្រះពុទ្ធសាសនា ដូចមាននៅវិហារវត្តដំណាក់ជាឧទាហរណ៍ស្រាប់។
វត្តដំណាក់ ស្ថិតនៅត្រើយខាងកើតស្ទឹងសៀមរាប។ វិហារវត្តនេះ សង់លើខឿនកម្ពស់ប្រហែល១ម៉ែត្រ មានជណ្តើរឡើងបួនទិស ខាងកើតមានទ្វារ៣ ខាងលិចមានទ្វារ២ បង្អួច១៤ (ជើង៧ ត្បូង៧) ជាប្រភេទវិហារបុរាណ ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ ដំបូលពីរថ្នាក់ ជហ្វា៤ និងពុំមានមណ្ឌបនៅផ្នែកខាងលើ។ ជញ្ជាំងវិហារសង់ពីឥដ្ឋ និងកំបោរបាយអរ ហើយផ្នែកខាងក្នុងមានសសរឈើ៨ជ្រុង ចំនួន១២ ដើម ទ្រគ្រឿងបង្គុំឈើនៅផ្នែកខាងលើ។ ផ្ទៃជញ្ជាំងខាងក្នុងពុំមានគំនូរ ឬក្បូរក្បាច់លម្អអ្វីបន្តិចឡើយ ពោលគឺជាផ្ទៃលាតលាបពណ៌លឿងស្រាល។ រីឯផ្នែកខាងលើជាពិតានឈើ ហើយផ្ទៃធ្នឹមលម្អដោយក្បាច់ពណ៌ទឹកមាស។ ដោយឡែកនៅលើផ្ទៃសន្លឹកទ្វារ និងបង្អួច (ផ្នែកខាងក្រៅ) ទាំងអស់ លម្អដោយតួអង្គក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ លាបទឹកមាសយ៉ាងរស់រវើកគួរឲ្យកោតសរសើរ។
នៅលើសន្លឹកទ្វារខាងកើត ត្រង់ទ្វារកណ្តាល គេឆ្លាក់បង្ហាញត្រង់ព្រះលក្ស្មណ៍ប្រយុទ្ធនឹងវិរុលមុខកុមារដែលកាឡាខ្លួនជាឥន្រ្ទជិត។ ទ្វារឆ្វេងឆ្លាក់ត្រង់ព្រះលក្ស្មណ៍ត្រូវសរនាគបាស ហើយទ្វារស្តាំប្រហែលជាឆ្លាក់តួអង្គហនុមាន ប្រយុទ្ធនឹងឥន្រ្ទជិតក្នុងលំហមេឃ។ ចំណែកទ្វារខាងលិច លើទ្វារស្តាំគេឆ្លាក់រូបហនុមាននិងនាងបុញ្ញកាយ ហើយនៅទ្វារឆ្វេង ប្រហែលជារូបនាងបុញ្ញកាយនិងក្រុងរាពណ៍ជាឪពុកមា។ ដោយឡែកនៅលើសន្លឹកបង្អួចទាំង១៤ គឺជាការឆ្លាក់បង្ហាញក្បួនទ័ពរបស់ព្រះលក្ស្មណ៍ និងឥន្រ្ទជិតចូលប្រយុទ្ធក្នុងសមរភូមិ។ នៅលើបង្អួចខាងជើង ទ័ពព្រះលក្ស្មណ៍ចេញពីឆ្វេង ទ័ពឥន្រ្ទជិតចេញពីស្តាំ។ រីឯបង្អួចខាងត្បូង ទ័ពព្រះលក្ស្មណ៍ចេញពីស្តាំ ទ័ពឥន្រ្ទជិតចេញពីឆ្វេង ហើយចូលជួបទល់ទ័ពប្រយុទ្ធចំត្រង់បង្អួចកណ្តាលដូចគ្នា។ ផ្អែកលើទិដ្ឋភាព និងតួអង្គសំខាន់ៗខាងលើ គេដឹងថាជាសាច់រឿងរាមកេរ្តិ៍ត្រង់អន្លើចម្បាំងឥន្រ្ទជិត។ សាច់រឿងអន្លើនេះផ្តើមពីក្រុងរាពណ៍បង្គាប់ឲ្យនាងបុញ្ញកាយកាឡា ខ្លួនជាខ្មោចនាងសីតាអណ្តែតទឹក។ ឃើញដូច្នោះ ព្រះរាមក៏ប្រើហនុមានស្រង់សពនោះទៅបូជា ទើបដឹងថានាងបុញ្ញកាយកាឡាខ្លួន។ បន្ទាប់មក ហនុមានបានជូនបុញ្ញកាយត្រឡប់ទៅក្រុងលង្ការវិញ ហើយសង្រ្គាមក៏កើតឡើង។ សង្រ្គាមរវាងព្រះលក្ស្មណ៍និងឥន្រ្ទជិត សឹងប្រកបដោយយុទ្ធវិធីនិងកលល្បិចរៀងៗខ្លួន។ ទីបំផុត ព្រះរាមបានចូលផ្លែងសរផ្តាច់ក្បាលឥន្រ្ទជិតស្លាប់ទៅ។
តាមការសិក្សារបស់ Daniel Guéret និង Doninique-Pierre Guéret សន្និដ្ឋានថាវិហារនេះសង់នៅចុងសតវត្សទី១៩ ហើយសូមបញ្ជាក់ថានៅវិហារវត្តរាជបូព៌ ស្ថិតនៅខាងកើតវត្តដំណាក់ ក៏មានគំនូរបុរាណរឿងរាមកេរ្តិ៍។ វិហារនោះ សង់ក្នុងរវាងដើមសតវត្សទី២០។ ទន្ទឹមនឹងនេះគេចាំបានថា កាលពីទសវត្ស១៩៦០ ក្រុមល្ខោនស្បែកធំនៃវត្តស្វាយដង្គំក្នុងខេត្តសៀមរាបនេះ បានផ្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួនចូលដល់សាលារចនា ហើយបើពិនិត្យឲ្យល្អិត ការដាប់ឆ្លាក់រូបតួអង្គនីមួយៗលើផ្ទាំងស្បែកទាំងនោះប្រកបដោយលក្ខណៈសិល្បៈ និងក្បាច់រចនាតួអង្គនីមួយៗ ស្ទើរដូចគ្នាទាំងស្រុងនឹងតួអង្គឆ្លាក់នៅលើសន្លឹកទ្វារបង្អួចវត្តដំណាក់ និងទម្រង់គំនូរបុរាណនៅវត្តរាជបូព៌។ ដូច្នេះជារួមមក គំនូរ ចម្លាក់ និងស្បែកធំ ក្នុងតំបន់នេះ ហាក់មានលក្ខណៈសិល្បៈឆ្លើយឆ្លងគ្នាយ៉ាងពិសេសគួរឲ្យពិចារណា៕
————————-
The Reamker at Wat Damnak
The Reamker is a famous Indian myth that penetrated Cambodian society at least between the 6th or 7th centuries. Based on, the inscriptions, statues, dances, songs, paintings, poems, beliefs, and many various rules. If you look only at the art of carving, you can see some of the characters or scenes in this Reamker story carved on various parts of the temples, lintels, and pediments, as well on the long wall carvings at Angkor Wat and on the Buddhist structures as at Vihear Wat Damnak, etc. These do not include other statues, such as the statue of Ream found in Angkor Borei.
Wat Damnak is located on the east bank of the Siem Reap River. The interior wall of Vihear has no painting or decorating, it was painted with a light yellow on the surface. The upper part is a wooden ceiling and the surface of the beams is decorated with ornaments of gold painting. In particular, the surface of the doors and windows (exterior) are all decorated by the characters in the story of Reamker, painted in gold painting, lively and admirable. Those carvings on each door and window of Vihear depicted the fighting scene between the Lakshmana and Indrajit with their army. Finally, Indrajit lost in this battle and he was killed by Rama’s arrow. In addition, the carvings of this fighting scene showed various images such as Hanuman, Neang Pagna Kay, Ravana, and Naga Pasha, etc.
According to the studies of Daniel Guéret and Doninique-Pierre Guéret, this Vihear was built in the late 19th century, and it should be noted that at Wat Reach Bo, east of Wat Damnak, there are also ancient paintings of Reamker. Meanwhile, Vihear is remembered that in the 1960s, the group of Sbaek Lakhaoun (Shadow Puppetry Theatre) of Wat Svay Dangkum in Siem Reap spread its influence to the Royal University of Fine Arts. Moreover, the details of the carvings of each character on the Sbaek are artistic and the design of each character is almost identical to the character carvings on the doors and windows of Wat Damnak and ancient paintings at Wat Reach Bo. Overall, the paintings, sculptures, and Sbaek Lakhaoun in this area seem to be a particularly artistic correspondence that needs to consider.
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត
