ព្រះវិស្ណុ គឺជាទេពមួយក្នុងចំណោមទេពសំខាន់ៗទាំងបីនៃសាសនាហិណ្ឌូ។ ទ្រង់ជាអ្នកថែរក្សា និងសង្រ្គោះពិភពលោក និងជាអ្នកការពារមនុស្ស។ ជាធម្មតាព្រះអង្គតំណាងដោយព្រះហស្ថបួន និងប្រាំបី ហើយព្រះអង្គមានឈ្មោះច្រើនរហូតដល់១០០០ឈ្មោះឯណោះ ដែលស្របទៅតាមរូបរាង និងសកម្មភាពផ្សេងៗរបស់ទ្រង់។ ព្រះអង្គអាចបែងភាគបាន ១០ អវតារធំៗ ដើម្បីជួយសង្រ្គោះពិភពលោក។ ក្នុងចំណោមអវតារសំខាន់ៗទាំង ១០ របស់ព្រះអង្គ នរៈសិង្ហ Narasiṅha គឺជាអវតារទី៤ ដែលមានរូបរាងខ្លួនមនុស្ស និងក្បាលសិង្ហ ដែលជាអ្នកបំផ្លាញយក្សដែលតែងប៉ុនប៉ងធ្វើបាបទេវតា។
Narasiṅha (សំស្រ្កឹត៖ “Man-Lion”) គឺជាអវតារទីបួនរបស់ព្រះវិស្ណុក្នុងទម្រង់ជាបុរសពាក់កណ្តាល និងពាក់កណ្តាលតោ ដែលបានបង្ហាញខ្លួននៅលើផែនដីដើម្បីសម្លាប់សេ្តចយក្សដែលមានចិត្តអាក្រក់ Hiranyakashipu (គឺជា Asura ក្នុងគម្ពីរ Puranic នៃសាសនាហិណ្ឌូ)។ ម្យ៉ាងវិញទៀត Narasiṅha ត្រូវបានគេស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ថាជាអ្នកការពារដ៏អស្ចារ្យ ដែលជាពិសេសការពារថែរក្សាសាវករបស់ទ្រង់នៅពេលដែលចាំបាច់។ Narasiṅha គឺជានិមិត្តរូបនៃអទិទេពតំណាងឱ្យភាពក្លាហាន និងកម្លាំងប្រយុទ្ធ។ Narasiṅha ត្រូវបានគេលើកតម្កើងថាជាអ្នកនាំមកនូវសន្តិភាព និងសណ្តាប់ធ្នាប់ដល់ពិភពលោក។
យោងតាមរឿងទេវកថារបស់ Bhagavata Purana ដែលបង្ហាញពីប្រវត្តិអាវតារទីបួន (Narasiṅha) នៃព្រះវិស្ណុដែលត្រូវបានគេស្គាល់យ៉ាងច្បាស់ពីសណាក់ប្រជាជនឥណ្ឌាភាគច្រើន។ នេះជាការបង្ហាញពីអំណាចរបស់ Narasiṅha ដែលទ្រង់បានព្យាយាមលើកតម្កើន និងការការពារសាសនាហិណ្ឌូ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាការសង្ខេបអំពីរឿងរ៉ាងរបស់ Narasiṅha ក្នុងគម្ពី Bhagavata Purana។
Hirayankashipu គឺជាស្តេចយក្សដែលគ្រប់គ្រងលើពិភពលោកទាំងបី។ លុះទ្រង់រួចផុតទុក្ខលំបាកដែលបានដាក់ទាន់កម្មដោយព្រះព្រហ្ម។ Hirayankashipu បានសុំសណ្តោសជីវិតអមតៈពីព្រះព្រហ្ម តែការស្នើសុំនេះ ព្រះព្រហ្មមិនបានប្រទានឱ្យទេ តែព្រះអង្គបានណែនាំ Hirayankashipu មិនឱ្យសម្លាប់មនុស្ស ឬសត្វ ទោះបីយប់ឬថ្ងៃទាំងយប់ទោះក្នុងវាំង ឬខាងក្រៅក៏ដោយ។ ដោយភាពជឿជាក់លើអំណាចរបស់ខ្លួន Hirayankashipu បានបន្តការគ្រប់គ្រងដោយប្រើអំណាចដ៏ឃោរឃៅរបស់គាត់បន្តទៀត។ Hiranyakashipu បានស្អប់ព្រះវិស្ណុជាខ្លាំងនៅពេលដែលព្រះវិស្ណុបានសម្លាប់ប្អូនប្រុសរបស់ខ្លួន ដែលព្រះវិស្ណុក្នុងអវតារ វារ៉ាហៈ (Varaha) ជាជ្រូកព្រៃ។ ហេតុដូច្នេះហើយទ្រង់បានបំរាមរាល់សកម្មភាពសាសនា ជាពិសេសការថ្វាយបង្គំព្រះវិស្ណុ។ ប៉ុន្តែកូនប្រុសរបស់ Hiranyakashipu ឈ្មោះ Prahalad គឺជាអ្នកគោរពប្រតិបត្តិចំពោះព្រះវិស្ណុយ៉ាងខ្លាំង។ ការប៉ុនប៉ងជាច្រើនដងរបស់ឪពុក រួមទាំងការគំរាមសម្លាប់ ដើម្បីផ្តាច់កូនប្រុសចេញពីការថ្វាយបង្គំព្រះវិស្ណុ ប៉ុន្តែការរារាំងពីការលះបង់ និងការគោរពប្រតិបត្តិ គឺមិនបានសម្រេចឡើយ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ Prahlada តែងតែគ្រប់គ្រងរាល់អព្ភូតហេតុ ដើម្បីរស់រានមានជីវិតហើយបន្តធ្វើ និងលើកកម្ពស់ការគោរពបូជាព្រះវិស្ណុ។ Hiranyakashipu នៅតែខឹងនឹងកូនប្រុសរបស់ខ្លួន ហើយបានសួរកូនប្រុសរបស់គាត់ថា តើអទិទេពរបស់ឯងនៅគ្រប់ទីកន្លែងរួមទាំងសសរនៅខាងមុខដែរមែនទេ? Prahalad បានឆ្លើយថាត្រឹមត្រូវហើយ ពេលនោះ Hiranyakashipu ខឹងសំបារយ៉ាងខ្លាំង ដោយបំបែកសសរនឹងពូថៅ។ ភ្លាមៗនោះ Narasiṅha លេចចេញជារូបតំណាងរបស់ព្រះវិស្ណុពាក់កណ្តាលបុរស និងពាក់កណ្តាលតោ។ ដើម្បីសង្គ្រោះ Prahlada និងដើម្បីសងសឹកដល់ទេវៈដែលប្រមាថខ្លួន ព្រះវិស្ណុបានសម្រេចចិត្តសម្លាប់ Hiranyakashipu។ Narasiṅha យក Hirnayakshipu នៅលើភ្លៅរបស់ទ្រង់ ហើយសម្លាប់គាត់ដោយបំបែកខ្លួនរបស់គាត់ទាញចេញ គ្រឿងក្នុងពោះវៀន ដោយក្រញ៉ាំរបស់ទ្រង់ដូចជា Garuda ។ កំហឹងរបស់ Narasiṅha ដែលមិនចេះចប់មិនចេះហើយ ដោយនឹកព្រួយបារម្ភចំពោះទេវៈ និងអ្នកកាន់សាសនា។ ការអំពាវនាវដ៏ខ្លាំងក្លាដោយ Prahalad និងវត្តមានរបស់ Lakshmi បានស្ងប់ស្ងាត់ Narasiṅha ហើយទ្រង់បានបង្ហាញខ្លួនជា lakshmi Narasiṅha ឬ Shantha Narasiṅha។
Narasiṅha នៅក្នុងរូបចម្លាក់ឥណ្ឌា ទ្រង់ត្រូវបានបង្ហាញជាទម្រង់ផុសឡើងពីសសរស្តម្ភដើម្បីការពារ Prahlada ពីការសម្លាប់របស់ឪពុកគាត់ ហើយវាមានលក្ខណៈស្រដៀងគ្នាទៅនឹងការបង្ហាញរបស់ព្រះសិវៈ នៅពេលដែលគាត់បានបង្ហាញខ្លួនជាទម្រង់មនុស្សពីសសរភ្លើង Linga (Lingodhbavamurti)។ ការបង្ហាញខ្លួនរបស់ទ្រង់ គឺជាទម្រង់មួយដ៏គួរឱ្យភ័យខ្លាចបំផុតនៃព្រះវិស្ណុ ដូច្នេះហើយអាចប្រៀបធៀបទៅនឹងទិដ្ឋភាព Rudic នៃព្រះសិវៈ។ លើសពីនេះ រូបតំណាងរបស់ឥណ្ឌាក៏បានរៀបរាប់អំពីសកម្មភាពរបស់ Narasiṅha ដែលទ្រង់អាចមានព្រះហស្ថពីរ ឬបួន។ ក្នុងករណីចុងក្រោយព្រះហស្ថស្តាំខាងលើត្រូវកាន់កងចក្រ (Chakra) ហើយព្រះហស្ថឆ្វេងខាងលើកាន់ខ្យង់ស័ង (Sakṅha) ហើយព្រះហស្ថពីរទៀតត្រូវលាតទៅមុខ ហើយទ្រលើជង្គង់។ ទម្រង់នៃរូបភាពនៃ Narasiṅha នេះត្រូវបានគេកំណត់ជាញឹកញាប់ថាជា Yoga-Narasiṅha។
ចំណែកឯឈុតឆាកដែល Narasiṅha បានសម្លាប់ Hiranyakashipu គឺបង្ហាញតែក្នុងចម្លាក់លានក្នុងសិល្បៈខ្មែរប៉ុណ្ណោះ ដែលគេឆ្លាក់លើផ្តែរប្រាសាទមានទម្រង់ជាព្រះហស្ថពីរ។ ប៉ុន្តែវាត្រូវបានបង្ហាញតែពីសកម្មភាពប្រយុទ្ធរបស់ Narasiṅha ចាប់ Hirnayakshipu លើភ្លៅរបស់គាត់ ហើយសម្លាប់គាត់ដោយហែកសាច់របស់គាត់ និងទាញស្រាវពោះវៀន ចេញជាមួយនឹងក្រញ៉ាំរបស់ដៃ ដូចដែលបានបង្ហាញនៅលើផ្តែរប្រាសាទ ព្រះឥន្រ្ទកោសី នៅកុបុរៈ ខាងកើត (រូបលេខ១) និងផ្តែរមានរូបរាងពេញ គឺនៅប៉ែកខាងកើតនៃប្រាង្គខាងត្បូងនៃប្រាសាទប្រែរូប ប៉ុន្តែបានបាត់បង់ផ្នែកនៃក្បាល Narasiṅha ហើយចម្លាក់នេះគឺខុសពីចម្លាក់ផ្សេងទៀតនៅលើផ្តែរ ខណៈដែលដៃស្តាំរបស់ Hirnayakshipu គឺនៅខាងក្រោយជើងស្តាំរបស់ Narasiṅha (រូបលេខ២)។
ឧទាហរណ៍មួយទៀត ដែលនៅមានស្ថានភាពល្អ ដូចជានៅលើផ្តែរប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត គោបុរៈខាងលិចនៃទ្វារចូល បង្ហាញ Narasiṅha អាវតារ របស់ព្រះវិស្ណុក្នុងទម្រង់ជាក្បាលសត្វតោ ប្រើក្រញ៉ាំហែកខ្លួនស្តេចយក្ស Hiranga-kashipu (រូបលេខ៣)។ ជាងនេះទៅទៀត នៅប្រាសាទបន្ទាយស្រីត្រូវបានសាងសង់ឡើងភាគច្រើនពីថ្មភក់ក្រហមក្នុងសតវត្សទី១០ ដែលមានការតុបតែងនិងក្បាច់លម្អយ៉ាងប៉ិនប្រសប់នៃចម្លាក់លើជញ្ជាំងប្រាសាទ ដែលសំណង់ប្រាសាទនៅតែរក្សានៅស្ថានភាពល្អរហូតបច្ចុប្បន្ននេះ។ លើសពីនេះ ការបង្ហាញយ៉ាងល្អឥតខ្ចោះនៅលើហោជានៃបន្ទប់វែងខាងជើងចន្លោះច្រកចូលទី៣ និងទី៤ ដែលបានបង្ហាញចម្លាក់ពណ៌នាពី Narasiṅha សម្លាប់ Hirnayakshipu ដោយប្រើក្រញ៉ាំជើងរបស់ទ្រង់ហែកទ្រូងរបស់ស្តេចយក្ស Hirangakashipu ហើយក៏បានស្លាប់ទៅ (រូបលេខ៤) ។
ដោយផ្អែកលើការសិក្សារបស់ Narasiṅha ដែលទីបួនគឺជាសត្វពាក់កណ្តាលសត្វ និងពាក់កណ្តាលមនុស្ស នៃអវតាររបស់ព្រះវិស្ណុត្រូវបានបង្ហាញនៅក្នុងសិល្បៈឥណ្ឌាដែលភាគច្រើនមានវត្តមានជារូបតែមួយនៅក្នុងចម្លាក់ដ៏ធំមួយ ដែលឆ្លាក់នៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទ និងរូបចម្លាក់ដែលបង្ហាញពីភាពសាហាវណាស់ ក្នុងឈុតឆាកប្រយុទ្ធជាមួយស្តេចយក្ស Hirangakashipu។ លើសពីនេះ Narasiṅha ក៏បង្ហាញអំពីសកម្មភាព និងតួនាទីជាច្រើននៅក្នុងសិល្បៈឥណ្ឌាផងដែរ។ ផ្ទុយទៅវិញ ពាក្យ Narasiṅha ក្នុងសិល្បៈខ្មែរគឺឆ្លាក់ជាចម្លាក់ លាយឡំជាមួយនឹងការតុបតែងយ៉ាងស្រស់ស្អាត ដែលយើងតែងតែឃើញនៅលើផ្តែរប្រាសាទ និងហោជាងប្រាសាទមួយចំនួនដែលបានកសាងក្នុងសម័យអង្គរ ដូចដែលបានបង្ហាញខាងលើ។ លើសពីនេះ ចម្លាក់ខ្មែរយើងភាគច្រើនឃើញចម្លាក់ Narasinha ជារូបចម្លាក់តូចៗ ដូចជានៅលើផ្តែរ និងហោជាង។ ម្យ៉ាងទៀត យើងមិនដែលឃើញការចម្លាក់ Narasinha ក្នុងទម្រង់ជារូបទោលក្នុងសិល្បៈខ្មែរឡើយ។ ប្រហែលជាចម្លាក់លៀនដំបូងបង្អស់របស់Narasinha ដែលគេនិយមឆ្លាក់លើផ្តែរ ឬហោជាងនៃប្រាសាទក្នុងសតវត្សរ៍ទី១០៕
——————————————————
Narasiṅha Bas-relief
Narasiṅha (Sanskrit: “Man-Lion”) was the fourth avatar of Vishnu in the form of half-man and half-lion, who appeared on earth to slay the evil ruler Hiranyakashipu (is an Asura from the Puranic scriptures of Hinduism). In the inscription, K. 151 from Robaṅ Romãs at Īśānapura (the archaeological site of Saṃbór Prei Kŭk) depicted presence that a certain called Narasiṅhagupta, who was vassal (samāntanṛpa) of the successive kings Bhavavarman, Mahendravarman (the ruling name of Citrasena) and Īśānavarman erected on 13 April 598 during the reign of Bhavavarman a figure of Kalpavāsudeva (Viṣṇu). Whereas other inscription K633 at Prah Khan temple revealed in Sanskrit: kamrateṅ Jagat narasiṅha, it means Viṣṇu in form Man-Lion. Narasiṅha is symbolic divine as an embodiment of valor and martial strength. Narasiṅha is thus praised as the bringer of peace and order to the world of men. On the other hand, Narasiṅha is known primarily as the great protector who specifically defends and protects his devotee at times of need. If we see the myth of Bhagavata Purana depicted forms the background for the fourth avatar (Narasiṅha), of Lord Vishnu, which is well known to most Indians. That indicates the power of Narasiṅha which he tried to raise and protection of Hinduism. However, a brief account of this will be in order here.
Hirayankashipu was a demon king ruling over the three worlds. After severe penance, he had sought a boon of immortality from Brahma. As absolute immortality was not possible, Brahma had granted a boon by which he would not be killed by either man or beast, in the day or in the night, inside the palace or outside. Confident of his immortality he continued his tyrannical rule overall. Hiranyakashipu abhorred Vishnu as Vishnu had killed his brother in the Varaha avatara. Therefore, He proscribed all religious activities especially Vishnu worship. Hiranyakashipu’s son, Prahalad was, however, an ardent devotee of Vishnu. The father’s several attempts including death threats, to wean the son away from Vishnu worship, did not deter the son from his devotion. However, Prahlada always managed miraculously to survive and continued to perform and promote the worship of Vishnu. Hiranyakashipu still infuriated by his son, asked his son if his Lord was everywhere, including the pillar in front. On Prahalad’s affirmative answer, Hiranyakashipu split the pillar with an axe. Immediately out emerged Narasiṅha forms a half-man and half-lion avatar of Vishnu. To save Prahlada and to vindicate his own insulted divinity, Vishnu decided to slay Hiranyakashipu. Narasiṅha took Hirnayakshipu on his lap, sat on the threshold, and killed him by splitting his torso and pulling out the entrails with his claws as Garuda. The unabated fury of Narasiṅha worried the devas and the devotees. The ardent appeal by Prahalad and the presence of Lakshmi calmed Narasiṅha and he appeared as Lakshmi Narasiṅha or Shantha Narasiṅha.
Narasiṅha in the Indian iconography is shown emerging form from a pillar to protect Prahlada from his father’s killing and it is in a similar fashion to the depiction of Shiva when he appeared in human form from the burning Linga pillar (Lingodhbavamurti). He is the most terrifying aspect of Vishnu and therefore comparable to the Rudic aspect of Shiva. In addition, the Indian iconography also described the activities of Narasiṅha. Furthermore, he may have either two or four arms. In the latter case, the upper right hand should hold the Chakra, and the upper left hand the Sakṅha, and the two other hands being stretched forward and supported on the knees. This form of the image of Narasiṅha is often designated as the Yoga-Narasiṅha. As for, the scene of Narasiṅha killed Hiranyakashipu, is only presented as in Khmer reliefs which it was carved on the lintel of the temple in form two arms. But it is only shown the act of fighting of Narasiṅha caught Hirnayakshipu on his thighs and killed him by splitting his torso and pulling out the disemboweling with his claws, as shown on the lintel of Einkosei temple at the eastern Gopura, and the most complete lintel is on the east side of the southern tower of Pre Rup temple but it lost a part of head Narasiṅha and this sculpture differs with another carving on the lintel as the right hand of Hirnayakshipu was rear of the right leg of Narasiṅha. Their feathers were fritted as parts due to the weathering and it stays for a century but we still can recognize this carving. Another example in which they have the good condition as on the lintel of East Mebon temple, the west Gopura of this enclosure shows Narasiṅha, Vishnu in a form of lion-headed, clawing the demon king. Moreover, at Banteay Srei temple is built largely of red sandstone in the 10th century, a medium that lends itself to the elaborate decorative wall carvings which are still observable today, as well as, the relief is perfectly showing on the pediment of northern long room between enclosure III and IV which depicted Narasiṅha slaying Hirnayakshipu tore to open with his claws the chest of a demon king, Hirangakashipu and died away.
Based on the study of Narasiṅha in which the fourth was half-animal and half-human of the avatar of Lord Vishnu was shown in Indian art mostly present as a single figure in a large sculpture which carved on the wall of monument and statue that illustrates the fierce in the scene fighting with Asura ruler Hirangakashipu. Moreover, Narasiṅha is also indicative of activities and multiple roles in Indian art. In contrast, the expression Narasiṅha in Khmer art is carved as relief mixed with the beautiful decoration, which we always see on the lintel and pediment a number of temples built in the Angkor period as revealed above. In addition, in Khmer relief we mostly see the relief of Narasinha carves in the small figures as on the lintel and pediment. Furthermore, we have never seen the relief of Narasiṅha in form a single figure in Khmer art. It is perhaps the first relief of Narasiṅha which is popularly carved on lintel or pediment of the temples in the 10th century.
អត្ថបទដើម៖ លោក ថាន់ មនោមយិទ្ធិ
