ក្នុងសង្គមខ្មែរ ការព្យាបាលជំងឺតាមបែបបុរាណមានច្រើនវិធី អាស្រ័យទៅតាមទម្លាប់ផង និងទៅតាមជំនឿផ្សេងៗផង។ អាការៈអ្នកជំងឺខ្លះ គេយល់ថាប្រើត្រឹមថ្នាំបុរាណដាំផឹកមួយឆ្នាំង ឬពីរឆ្នាំងនឹងបានជាសះស្បើយ។ ប៉ុន្តែអាការៈអ្នកឈឺខ្លះ ទោះបីដាក់ថ្នាំសង្កូវអ្វីក៏មិនធូរស្រាល មិនសមប្រកប សូម្បីតែប្រើថ្នាំតាមបែបវេជ្ជសាស្រ្តក្តីក៏ពុំជាឡើយ។ បើសមាជិកគ្រួសារណាម្នាក់ស្ថិតក្នុងសភាពនេះ គេជឿថាមានអមនុស្សណាមួយមិនសប្បាយចិត្ត ហើយមកបង្កឱ្យគេឈឺ។ អមនុស្សទាំងនោះមានដូចជា ខ្មោចជីដូនជីតា ជួរចំបួរ ឬអារុក្ខអារក្ស អ្នកតាជាដើម។ ប៉ុន្តែដើម្បីដឹងច្បាស់ថា អមនុស្សណាជាអ្នកបង្កជំងឺ គេអាចពឹងពររកគ្រូហ្មទស្សន៍ទាយ ឬបូលដូចជា បូលប្រណាក បូលកាំបិតបន្ទោះ បូលអកកំបោរ ឬបូលពងមាន់។ល។
បើទស្សន៍ទាយ ឬបូលរកហេតុភេទឃើញថាអ្នកជំងឺនោះឈឺដោយសារខ្មោចជីដូនជីតា ជួរចំបួរខាងម្តាយ ឬឪពុក ឬអមនុស្សណាមួយខឹងសម្បារ ឬមិនសប្បាយចិត្ត គេត្រូវធ្វើកិច្ចសែនបន់ស្រន់សុំឱ្យអ្នកជំងឺនោះបានជាសះស្បើយ ដោយសន្យាថានឹងរៀបចំសែនថ្វាយម្ហូបចំណីផ្សេងៗជាក្រោយ។ លុះដល់ថ្ងៃសន្យាកំណត់ គេត្រូវធ្វើពិធីលៀងមេមត់ ពោលគឺលៀងឱ្យចំណី។ តាមឯកសារស្រាវជ្រាវរបស់មជ្ឈមណ្ឌលស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ វិទ្យាសាស្រ្តនៃសាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈ ឱ្យនិយមន័យតាមជំនឿអ្នកស្រុកអង្គរជ័យ ក្នុងខេត្តកំពតថា លៀងមេមត់ ជាពិធីលាបំណន់ឱ្យខ្មោចជួរចំបួរ។ រីឯពាក្យ “មេមត់” មានន័យសំដៅលើមនុស្សស្រីដែលកាន់រូបអារក្ស។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ក្នុងសង្គមខ្មែរ សៀម និងលាវ ហាក់មានជំនឿប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា “មេមត់” ជាមនុស្សស្រី។
ចំពោះរណ្តាប់ពិធី និងគ្រឿងសំណែនក្នុងពិធីលៀងមេមត់មានច្រើនយ៉ាងណាស់ ពោលគឺអាស្រ័យទៅលើកិច្ចតូចៗ ដែលគ្រូបង្គាប់ឱ្យរៀបចំទៅតាមហេតុភេទជំងឺ។ ប៉ុន្តែរណ្តាប់ និងគ្រឿងសំណែនទូទៅ ដែលគេតែងសង្កេតឃើញមានដូចជា បាយសម្ល បង្អែមស្រាស (អាកាសាហាវ) ក្បាលជ្រូក (អាកញ្ឆែង) មាន់ស្ងោ (អាក្ងក់) ចេកទុំ (កន្ទន់បាក់ក) ដូងខ្ចី ស្លាធម៌ បាយសី និងពែជាច្រើនប្រភេទទៀត។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ក្នុងពិធីលៀងមេមត់ភ្លេងដែលគេនាំយកមកប្រគំ ក៏ជាចំណែកសំខាន់នៃពិធីដែរ ដ្បិតភ្លេង ឬរបាំក៏ជាតង្វាយដល់ពពួកអមនុស្សមួយចំនួនដែលគេគោរព។ លើសពីនេះទៀត ពពួកអមនុស្សភាគច្រើន តែងតែត្រូវការភ្លេងឮខ្លាំង ញាប់រន្ថើន ទើបគេសប្បាយចិត្ត ហើយឧបករណ៍ភ្លេងមានដូចជា ស្គរទ្រ ប៉ីពក ឬចាប៉ីដងវែង។
ដោយឡែកចំពោះការរៀបចំទីកន្លែងសម្រាប់លៀងមេមត់ គេតែងសង្កេតឃើញនៅបរិវេណទីធ្លាមុខផ្ទះ ដោយមានសង់ត្រួនបែរមុខឈមមកផ្ទះវិញ។ ត្រួននេះសំខាន់ណាស់ ដ្បិតជាកន្លែងដាក់គ្រឿងរណ្តាប់ និងគ្រឿងសំណែនផ្សេងៗសម្រាប់ពពួកខ្មោចព្រាយ ដែលពុំមែនស្ថិតក្នុងពពួកខ្មោចជីដូនជីតា។ ក្នុងកិច្ចលៀងឱ្យចំណី គេឃើញមនុស្សពេញកម្លាំងបីបួននាក់តែងឈររង់ចាំនៅក្បែរត្រួននោះ នៅពេលរូបស្នងចង្អុលឱ្យយកសំណែនទាំងឡាយនេះទៅទិសណា គេត្រូវទាញកញ្ឆក់ទាំងសំណែន បោចរោចទាំងត្រួនយកទៅចោលនៅទិសនោះយ៉ាងរហ័ស ឥតបង្អង់បានឡើយ។
សំណែនដែលតែងតែដាក់លើត្រួននេះរួមមាន ពែ ក្បាលជ្រូក មាន់ស្ងោ ចេកទុំ ព្រមទាំងរណ្តាប់នានាទៀតដូចជា ស្លាធម៌ ដូងខ្ចី បាយសីនិងមាន់ឆ្កាងជាដើម។ លុះរៀបចំរណ្តាប់ និងគ្រឿងសំណែន រួមទាំងគ្រឿងភ្លេងរៀបរយសព្វគ្រប់ហើយ គេត្រូវឱ្យអ្នកជំងឺចូលមកអង្គុយសណ្តូកជើងកណ្តាលពិធី ហើយរូបមេមត់ (ឬរូបស្នង) ចាប់ផ្តើមអុជធូបសំបូងសង្រោង ឯភ្លេងក៏ចាប់ប្រគំឡើង។ នៅពេលដែលខ្មោចចូលរូបស្នងហើយ មានមនុស្សម្នាក់ហៅថាស្នំ ចាំសាកសួររូបស្នងនោះ ដើម្បីបញ្ជាក់មូលហេតុនាំឱ្យឈឺ ព្រមទាំងអង្វរករសុំឱ្យឈប់ប្រកាន់ខឹង ហើយឱ្យអ្នកជំងឺបានជាស្រឡះសះស្បើយ ចាប់ពីថ្ងៃរៀបចំសែនព្រេនម្ហូបចំណី និងថ្វាយភ្លេងនេះតទៅ៕
——————————————————–
Leang Memot to cure illness
Curing illness in Khmer society has different ways also depending on tradition and belief. Some patients might need just a pot or two pots of traditional medicine, but the other patients might not be cured even using modern medicine. People believe that those who could not be cured might cause by the spirit. Those spirits could be their ancestors, Chour (family line), Chambour (family line), supernatural, or Neak Ta. In order to know this, people might ask a fortune teller or ask someone to wish by using Pranak (tool to cut the areca nut), a knife, a lime paste box, or an egg.
If the illness is found related to the spirit, people pray for recovery by promising to offer the foods on a specific day. When the day comes, they celebrate Leang Memot meaning ritual for offering food. Based on the tradition of the people in Angkor Chey, Kampot province, Leang Memot is the ceremony of releasing the wish or promise to Chambour. Significantly, the term Memot refers to a woman who carries Arak (the spirit of protector). In Siam and Laos societies also believe Memot is a woman.
The offerings could be small or huge depending on the suggestion and the type of illness. However, the common offerings are rice, soup, sweet, white wine, big head, boiled chicken, banana, green coconut, Sla Dharma (ritual material), Bay Sei (ritual material), Per (ritual material), etc. Additionally, music. Generally, the spirit likes loud and fast music from the drum, Pi Pok (blowing musical instrument) or Chapei Dang Veng (Cambodian two strings-long neck guitar).
Ceremony tends to celebrate in front of the house. It has Troun faces to the house (a small shrine to put the offerings for the spirits that are not in the group of an ancestor). There are four men who stand next to Troun and wait for the order from Rup Snang (the woman who carry the spirit). He will take the offerings in the direction that Rup Snang ordered and throw them away immediately. The offerings in the Troun are Per, pig head, boiled chicken, banana and ritual materials such as Sla Dharma, green coconut, Bay Sei and chicken.
After everything is prepared, the patient sits and straightens the legs in the middle. Later, Memot or Rub Snang burns incense and does praying. At the same time, music starts. At the moment that Memot carry the spirit, a person calls Snam (servant) asks some questions related to the cause of illness, begging to stop angriness and asking spirit to cure the patient of that day.
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណេមរកត
