នៅក្នុងទេពកថា គេយល់ថាភ្នំកៃលាសជាឋានទេព ដែលមានព្រះឥសូរជាអាទិ។ ភស្តុតាងនេះ ក្នុងសិល្បៈខ្មែរគេឃើញច្បាស់ត្រង់អន្លើក្រុងរាពណ៍អង្រួនភ្នំកៃលាសឆ្លាក់ តាមប្រាសាទនានាដូចជា ចម្លាក់លើហោជាងប្រាសាទបន្ទាយស្រី លើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត និងផ្តែរមួយនៅសារមន្ទីរជាតិជាដើម។ ចម្លាក់ទាំងនោះ គេឃើញមានវត្តមានព្រះឥសូរជានិច្ច។ រីឯក្នុងទំនៀមកោរជុក ឬកោរកំប៉ាយ អ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថា “រានកោរ”(ស្រុកខ្លះហៅថារានម៉ា) គឺជានិមិត្តរូបភ្នំកៃលាស។ តាមការសង្កេត គេតែងសង់រាននេះយ៉ាងផ្ចិតផ្ចង់ ខ្ពស់ត្រដែត និងតុបតែងលម្អយ៉ាងវិចិត្រក្រៃលែងគួរឱ្យពិចារណា។
ដូចបានបញ្ជាក់ខ្លីមកខាងលើ ការសង់រានកោរត្រូវធ្វើឱ្យផ្ចិតផ្ចង់ ហើយការសង់រាននេះត្រូវចំណាយពេលយូរច្រើនថ្ងៃ ទុកត្រៀមមុននឹងដល់ថ្ងៃប្រារព្ធពិធី។ ការសង់ត្រូវចំណាយពេលយូរ ព្រោះគេត្រូវធ្វើឱ្យជាប់មាំល្អផង និងត្រូវធ្វើឱ្យត្រឹមត្រូវតាមក្បួន ព្រមទាំងត្រូវមានការចាក់ចេកតុបតែងតាមសសរ និងផ្នែកផ្សេងៗជាច្រើនផង។ គេតែងសង់ឱ្យមានកំពូលខ្ពស់ ឬសង់ដាច់ពីផ្ទះ និងធ្វើឱ្យមានកន្លែងដើរប្រទក្សិណផងក៏មាន។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ រានកោរនោះតែងសង់ឱ្យមានរាងជាថ្នាក់ៗ។ ថ្នាក់ក្រោម ជាកន្លែងដើរប្រទក្សិណ និងសាមីពិធីអង្គុយធ្វើកិច្ច ព័ទ្ធដោយបង្កាន់ដៃកម្ពស់ប្រហែលកន្លះម៉ែត្រ។ ចំណែកថ្នាក់លើ ជួនគេសង់ឱ្យមានមុខបួនបែរទៅគ្រប់ទិសធំទាំងបួន ឬសង់ឱ្យមានមុខតែមួយបែរទៅទិសខាងកើត។ ក្នុងបរិបទដែលខ្មែរគោរពពុទ្ធសាសនាដូចសព្វថ្ងៃ មុខងារនៃថ្នាក់ទី២ គឺសម្រាប់ចងព្រះបត់ តម្កល់គ្រឿងសក្ការៈ និងព្រះសង្ឃគង់ធ្វើកិច្ច។
ជាទូទៅនៃរានកោរ តែងភ្ជាប់ទៅដី ឬភ្ជាប់ទៅផ្ទះដោយស្ពានតូចមួយ។ ក្នុងពិធីកោរជុក គេធ្វើកិច្ចសំខាន់ពីរនៅលើរានកោរនេះ។ ឧទាហរណ៍មួយនៃពិធីកោរជុកនៅភូមិត្នោតជ្រុំ ខេត្តសៀមរាប លោកអាចារ្យនាំក្មេងដែលត្រូវផ្តាច់ជុកក្នុងពេលដ៏ខ្លីខាងមុខមកធ្វើធ្មេញនៅលើរានកោរ។ បន្ទាប់មក ទើបព្រះសង្ឃនិមន្តធ្វើកិច្ចផ្តាច់ជុកជាស្ថាពរ។ ប៉ុន្តែនៅភូមិខ្លះទៀត គេប្រើរានកោរសម្រាប់តែកិច្ចផ្តាច់ជុកតែម្តងគត់។ ដោយឡែកព្រះសង្ឃដែលមាននាទីក្នុងពិធីនេះពុំប្លែកអ្វីឡើយ ដ្បិតខ្មែរគោរពពុទ្ធសាសនា ហើយជាទូទៅមានបួនអង្គផង។ តាមដែលគេធ្លាប់ឃើញ ព្រះសង្ឃហាក់មាននាទីផ្តាច់ជុក ដោយពុំបានកោរសម្អាតបញ្ចប់ទេ ជួនកាលទៀតគ្រាន់តែធ្វើកាយវិការឧបកិច្ចប៉ុណ្ណោះ។ ប៉ុន្តែនាទីសំខាន់សម្រាប់ព្រះសង្ឃ គឺយកទឹកស្រោចលើក្បាលក្មេង ហើយជួនកាលយកបាត្រដាក់ទឹកស្រោចផ្ទាល់ ឬជួនកាលយកស័ង្ខមកប្រើដូចនៅក្នុងពិធីព្រាហ្មណ៍ដែរ។ ប្រការត្រង់នេះ ក្នុងទំនៀមរាជវង្សគេចាត់ទុកថាដូចជាព្រះគង្គាដែលធ្លាក់ចុះពីលើមេឃ ហើយទាល់តែព្រះឥសូរយកព្រះកេសមកទ្រសិន ដើម្បីកុំឱ្យទម្ងន់ទឹកនោះធ្វើឱ្យស្រុតផែនដី មុននឹងហូរកើតជាទន្លេ។ រីឯក្នុងគំនូររឿងរាមកេរ្តិ៍នៅវត្តរាជបូព៌ ខេត្តសៀមរាប ត្រង់ផ្ទាំងមួយដែលនិយាយពីពិធីកោរសក់អង្គទ គេឃើញច្បាស់ថាឥសីជាអ្នកធ្វើកិច្ចផ្តាច់ជុក។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ដូចបានបញ្ជាក់ខ្លីខាងដើមថា រានកោរតែងធ្វើឱ្យខ្ពស់ និងដាច់ពីផ្ទះ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះនៅរានកោរនេះ គេមិនអនុញ្ញាតឱ្យក្មេង ឬមនុស្សម្នាឡើងលេងផ្តេសផ្តាសឡើយ ហើយដើម្បីឡើងដល់រានកោរនោះ តែងមានអាចារ្យជាអ្នកដឹកដៃនាំមុខ។ កិច្ចត្រង់នេះ គេសង្កេតឃើញអាចារ្យកាន់ដងថ្ពិចមួយ ភ្ជាប់ដោយទៀនអុជបំភ្លឺ ដង្ហែប្រទក្សិណ៣ជុំ មុននឹងផ្តើមធ្វើកិច្ចកាត់ផ្តាច់ជុកជាស្ថាពរ។ សរុបខ្លីមកទិដ្ឋភាពខាងលើហាក់ស្តែងឱ្យឃើញច្បាស់ថា រានកោរជាភ្នំកៃលាសដែលជាឋានទេព តែងស្ថិតនៅខ្ពស់ត្រដែត ដាច់ពីទីមនុស្សរស់នៅ ហើយដើម្បីឡើងដល់ទីនោះពុំមែនជារឿងងាយទេ៕
អត្ថបទដើម៖ កញ្ញា ហៀន សុវណ្ណមរកត
