នៅក្នុងអត្ថបទភាគ១និងភាគ២ មានបង្ហាញអំពីពាក្យហៅញាតិជា ជីដូនជីតា ឪពុកម្ដាយ បងប្អូន កូនចៅ តាមរយៈសិលាចារឹករួចមកហើយ១។ នៅក្នុងអត្ថបទភាគ៣នេះ យើងនឹងបង្ហាញពាក្យហៅញាតិក្នុងសិលាចារឹកបុរាណជាបន្ដទៅទៀត។
ទួត៖ ពាក្យនេះ យើងពុំទាន់ប្រទះឃើញនៅក្នុងសិលាចារឹកសម័យកណ្ដាលនៅឡើយទេ។ នៅសម័យអង្គរ មានសំណេរជា *ទ្វត៑ និង *ទ្វាត៑ ចំណែកនៅអន្តរកាលរវាងចុងសម័យមុនអង្គរនិងដើមសម័យអង្គរ មានសំណេរជា ទ្វោត៑។ ខាងក្រោមនេះជាដំណកស្រង់ឧទាហរណ៍ពីសិលាចារឹកវត្តសសរ១០០ ខេត្តក្រចេះ៖
«កន្ហេង៑កម្រតេង៑អញ៑តច្បោង៑ ក្វន៑កន្ហេង៑កម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីជយេន្ទ្ររភា ចៅកន្ហេង៑អញ៑ឝ្រីន្ឫបេន្ទ្រទេវី ចៅទ្វោត៑វ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝ្រិន្ទ្រលោក» (K.១២៤៖ បន្ទាត់ទី៣-៦)។ ឃ្លានេះអាចប្រែសម្រួលបានថា «កន្ហេងគម្ដែងអញ(ជាកូន)ច្បង កូនរបស់កន្ហេងគម្ដែងអញស្រីជយេន្ទ្ររភា ចៅរបស់កន្ហេងអញស្រីន្រឹបេន្ទ្រទេវី ចៅទួតរបស់ព្រះគម្ដែងអញស្រិន្ទ្រលោក»។
មា៖ នៅសម័យមុនអង្គរនិងអង្គរ ពាក្យនេះមានសំណេរជា អ្មា ដែលបង្កើតឡើងដោយពាក្យ *មា និងផ្នត់ដើម /អ-/ ដូចពាក្យ អ្ជិ/អ្ជី និង អ្តា ដែរ។ សូមពិនិត្យឧទាហរណ៍ដកស្រង់ពីសិលាចារឹកគោកឫស្សី K.១៧៥ ផ្ទាំងខាងជើងដូចខាងក្រោម៖
«នេះបុន្យអ្ជិស្ដេញ៑ឝិវាចាយ៌្យមោក៑ប្រទ្វាន្នតិអ្មាស្ដេញ៑ឝិវាចាយ៌្យតជ្មះលោញ៑កាម តជ្មះលោញ៑វលទេវ តជ្មះលោញ៑ហរិយ អង្គ្វយ៑តគិនុកុលេថ្វេចំនត៑៑អ្វល៑» ដែលអាចប្រែសម្រួលបានថា «នេះ(ជា)បុណ្យរបស់ស្ដេញសិវាចារ្យដរាបមក។ ឪពុកមារបស់ស្ដេញសិវាចារ្យដែលឈ្មោះលោញកាម ឈ្មោះលោញពលទេព ឈ្មោះលោញហរិយ រស់នៅជាមួយនិងក្រុមគ្រួសារបានធ្វើចំណត/ចំណាត់ជាច្រើនកន្លែង»។
អ៊ំ៖ នៅសម័យបុរាណ យើងឃើញមានប្រើពាក្យ អ្បេ និង បេ មានន័យដូចពាក្យ អ៊ំ នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ពាក្យនេះ គេពុំស្គាល់ប្រភពច្បាស់លាស់ថាមានប្រភពមកពីភាសាណាឡើយ។ ពាក្យ អ៊ំ នេះនៅតំបន់មួយចំនួននិយមប្រើជា ធំ និងជាទូទៅប្រើជា ឪពុកធំ ម្ដាយធំ ដែលពាក្យ ធំ នេះផ្ទុយនឹងពាក្យ មីង។ ខាងក្រោមនេះជាសម្រង់ឃ្លាឧទាហរណ៍ពីសិលាចារឹកប្រាសាទបន្ទាយព្រាវ K.២២១ ផ្ទាំងខាងត្បូង៖
«មន៑ខ្លោញ៑វលតុរង៑កេត៑តអ្រ្យាំកំស្ដេង៑ អ្បេខ្លោញ៑វលតុរង៑ម្វាយ៑ទៅតកំស្ដេង៑គិបិជ្វន៑ស្រុក៑មធុរាបូរនុគណាឃោសំវារ៑តវ្រះកម្រតេង៑អញ៑ឝិវលិង្គ» ដែលមានន័យថា «ខ្លោញពលតុរងកើត(ជាមួយ)បងរបស់កំស្ដែង, ឪពុកមានរបស់ខ្លោញពលតុរងម្នាក់ទៅ(ជួបនិង)កំស្ដែងដើម្បីជូនស្រុកមធុរាបូរនិងក្រុមរបស់ឃោសំវារ ថ្វាយចំពោះព្រះគម្ដែងអញសិវលិង្គ»។
មីង៖ តាមន័យដើមរបស់ពាក្យ, មីង មានន័យថា ក្មេង។ ពាក្យ ក្មេង ក៏ជាពាក្យកម្លាយមកពីឫស មីង ផងដែរ។ នៅសម័យមុនអង្គរ ពាក្យនេះមានសំណេរជា មេង៑ និង ម្យង៑ ដែលនៅសម័យអង្គរ មានសំណេរជា ម្យង៑។ លុះមកដល់សម័យកណ្ដាលមានសំណេរជា មិង មីង និង ម៉ីង។ ជាធម្មតា ពាក្យនេះប្រើជាទូទៅជា ម្ដាយមីង មានន័យថាម្ដាយតូច ផ្ទុយនឹង ម្ដាយធំ និងប្រើខ្លីជា មីង។ ខុសប្លែកពីពាក្យ ធំ ដែលប្រើជា ឪពុកធំ, ពាក្យ មីង មិនប្រើជា ឪពុកមីង នោះទេ។ ដូច្នេះហើយទើបពាក្យ មីង ប្រើសម្គាល់តែម្ដាយតូច ឬប្អូនស្រីរបស់ម្ដាយឪពុកតែប៉ុណ្ណោះ។ ក្នុងសិលាចារឹកសម័យកណ្ដាលមានប្រើពាក្យ ម្ដាយមីងបង្កើត (IMA៣៩) ដូចបច្ចុប្បន្នដែរ។ នៅសម័យអង្គរ តាមរយៈសិលាចារឹកគោកសំរោង K.២៣៩ ផ្ទាំងខាងត្បូង មានប្រើពាក្យ មេម្យង៑ = មេមីង ដូចក្នុងឃ្លាថា៖ «វាប៑គោនុតាញ៑ឥន៑នុមេម្យង៑តាញ៑ឥន្ន» មានន័យថា «វាបគោនិងតាញឥន និងម្ដាយមីងតាញឥន»៕
——————————————-
Family vocabulary in Khmer inscriptions, part III
The first and the second articles have talked about the family vocabulary. Both articles discuss some words. Those words are grandparents, parents, brother, sister and children. Hence, this article will continue to discuss some words.
Dvata
Dvata does not found in the post -Angkorian inscription. In the Angkorian period, it has written as Dvat and Dvaāt. However, in the pre-Angkorian and early Angkorian periods, it is written as Dvaot. The inscription from Vat Sasa Mouy Roy, Kratie province says “Kanheṅ Kamrateṅ Añ Cpoṅ Kvan Kanheṅ Kamrateṅ Añ Srī Jayendrarabhā Cau Kanheṅ Añ Srīndrapendradevī Cau Dvaot Vraḥ Kamrateṅ Añ Srindraloka”. It means Kanheṅ Kamrateṅ Añ is the elder daughter of Kanheṅ Kamrateṅ Añ Srī Jayendrarabhā and a granddaughter of Kanheṅ Añ Srīndrapendradevī. She is also a great-granddaughter of Vraḥ Kamrateṅ Añ Srindraloka.
Mā
In the pre-Angkor and the Angkorian period, it has written as Amā. It comes from Mā and the prefix A. For instance, Aji/Ajī and Atā. Here is the sentence in Kok Rosei inscription, K.175, “Neḥ Punya Aji Steñ Sivācarrya Mok Pradvaānna ti Amā Steñ Sivācarrya ta Jmaḥ Loñ Kāma ta Jmaḥ Loñ Valadeva ta Jmaḥ Loñ Hariya Anvay ta gi nu kule thve caṃnat Aval”. It means this is a merit of Steñ Sivācarrya. The uncles of Steñ Sivācarrya name Loñ Valadeva, Loñ Hariya Anvaya. They are living with a family who made newly colonized places.
Auṃ
In ancient times, it had the word Abe and Be. It means uncle (elder brother of the father). The source of the word is unknown. In some regions, this word is understood as Thom (elder/big). Generally, it is used as Auv Puk Thom (elder/big father) or Mṭāy Thom (elder/big mother). The word Thom here is opposite from the word Aunt. The inscription of Banteay Prav, K. 221, South, says “Man Khloñ Vala Turaṅ Ket ta ‘ryām Kaṃsteṅ Abe Khloñ Vala Turaṅ Mvaāy dau ta Kaṃsteṅ gi pi jvan sruk madhurā pūra nu gaṇā gho saṃvar ta Vraḥ Kamrateṅ Añ Sivalinga”. It means Khloñ Vala Turaṅ born to a brother of Kamrateṅ. An uncle of a Khloñ Vala Turaṅ met a Kamrateṅ for donating sruk madhurā pūra and a group of Gho Saṃvar to Vraḥ Kamrateṅ Añ Sivalinga (Shiva in a form of Linga).
Miṅ
Miṅ means Khmeṅ (young). Khmeṅ derives from Miṅ. In the pre-Angkorian period, it was written as Meṅ and Myaṅ. In the Angkorian period, it has written as Myaṅ. Up to the post-Angkorian period, it was written as Miṅ, Mīṅ and M’īṅ. Generally, Mṭāy Mīṅ means Mṭāy Tūc (yonger/small mother). Mīṅ has been used to describe only a younger sister of a mother or a younger sister of a father. In the post-Angkorian inscription, IMA 39 has a word called Mṭāy Mīṅ Baṅket (an aunt who is a sibling of a mother). Furthermore, Kok Samrong inscription, K.239 south uses the word Me Myṅ which is the same as Me Mīṅ. A sentence says “Vāp go nu tāñ In nu Me Myṅ tāñ Inna. It means Vāp Go and tāñ In, and an aunt of tāñ Inna.
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
