ប្រាសាទជ្រៃ ជាប្រាសាទមួយដែលស្ថិតនៅក្នុងក្រុមប្រាសាទសំបូរ ឬក្រុមខាងជើង នៃតំបន់ប្រាសាទសំបូរព្រៃគុក ចុះបញ្ជីលេខ N18។ ប្រាសាទនេះ ស្ថិតនៅទិសពាយព្យប្រាសាទគុកវិហារ (N17) និងតួប៉មកណ្តាល (N1)។ ឈ្មោះ “ជ្រៃ” ទំនងសំដៅដល់រុក្ខជាតិមួយប្រភេទដែលដុះរុំព័ទ្ធជុំជិតប្រាសាទសព្វថ្ងៃ ហើយដើមជ្រៃនេះទៀតសោតមានអាយុកាលយូរណាស់មកហើយ ពោល យ៉ាងតិចក៏ ១០០ឆ្នាំឡើង ព្រោះកាលពីលោក Henri Parmentier មកសិក្សាកាលពីជាង១០០ឆ្នាំមុន ដើមជ្រៃនេះបានដុះព័ទ្ធប្រាសាទរួចទៅហើយ។ ចំណែកឯឈ្មោះដើមរបស់ប្រាសាទវិញ ទំនងឈ្មោះថា “ស្រីរត្នេស្វរ” (Çrīratneçvara) ដែលជាព្រះនាមរបស់ទេពរបស់ប្រាសាទ និងគេស្គាល់តាមរយៈសិលាចារឹកនៅជាប់នឹងមេទ្វារសព្វថ្ងៃ (K.149)។
ប្រាសាទជ្រៃ សាងឡើងអំពីឥដ្ឋ មានរាងបួនជ្រុងទ្រវែង បែរមុខទៅទិសខាងកើត។ នៅផ្នែកខាងក្នុងប្រាសាទ គេតម្រៀបជាបន្ទប់មានរាងបួនជ្រុងទ្រវែង ដោយមានតម្រៀបជាពិតានភ្ជាប់គ្នាដោយថ្មភក់ព័ទ្ធជុំវិញ និងផ្នែកខាងលិចមានហ៊ឹងមួយធ្វើពីបន្ទះថ្មភក់ផ្តេកជាប់នឹងជញ្ជាំងរាងខ្ពស់បន្តិចដូចជាធ្នើរសម្រាប់ដាក់របស់ប្រើប្រាស់ផ្សេងៗឬអាចតម្កល់ទេពផង។ នៅផ្នែកខាងជើងនៃបន្ទប់ខាងក្នុងដដែល យើងឃើញមានសោមសូត្រមួយធ្វើពីថ្មភក់សម្រាប់ការបង្ហូរទឹកមន្តចេញទៅខាងក្រៅប្រាសាទដែលគេភ្ជាប់ដោយទបង្ហូរទឹកមួយ។
នៅផ្នែកខាងក្រៅវិញ សព្វថ្ងៃដើមជ្រៃបានហ៊ុមព័ទ្ធស្ទើរតែទាំងស្រុងទៅហើយ ជាពិសេសនៅផ្នែកខាងកើត ដែលខុសពី១០០ឆ្នាំមុនក្នុងពេលដែលលោក Henri Parmentier មកស្រាវជ្រាវដើមជ្រៃនៅតូច និងហ៊ុមព័ទ្ធតែខាងកើតបន្តិចប៉ុណ្ណោះ។១ នៅជញ្ជាំងខាងក្រៅផ្នែកខាងជើង ខាងត្បូង និងខាងលិច សិល្បកររៀបលម្អជាទ្វារបញ្ឆោត តែមានលក្ខណៈមួយបែបផ្សេងពីទ្វារបញ្ឆោតតួប៉មដែលយើងឃើញនៅក្រុមសំបូរផ្សេងទៀត ដូចជា តួប៉ម N1, N7, N8, N9, 10, N11, N12, N13 ។ល។ ទ្វារបញ្ឆោតទាំងអស់ លម្អជាក្បាច់សសរផ្អោបសងខាង ហើយផ្នែកខាងលើធ្វើជាកូនប្រាសាទដែលលម្អដោយក្បាច់គូឌុមានឆ្លាក់ក្បាច់រុក្ខជាតិនៅខាងក្នុង។ នៅផ្នែកខាងលើក្បាលសសរផ្អោបទ្វារបញ្ឆោតយើងឃើញសិល្បករលម្អក្បាច់ជើងទៀន និងរូបហង្សតម្រៀបជួរគ្នាផង។ ជាពិសេសនោះ នៅផ្នែកកំពូលរបស់ប្រាសាទគេលម្អជាកូនប្រាសាទបីថ្នាក់ ក្នុងមួយថ្នាក់មានកូនប្រាសាទចំនួនបីនៅគ្រប់មុខទាំងអស់ ហើយតាមកូនប្រាសាទនីមួយៗ មានលម្អជាចម្លាក់កូនបង្អួចដែលមានឆ្លាក់រូបមុខមនុស្សឬទេពនៅខាងក្នុង។ ទម្រង់ជាទូទៅដែលបានរៀបរាប់ខាងលើ មានទម្រង់ជាការលម្អតាមរចនាបថព្រៃក្មេង (គ.ស.៦៣៥-៧០០) ដែលមើលទៅមានលក្ខណៈខុសគ្នាច្រើនពីប្រាសាទផ្សេងៗទៀតក្នុងក្រុមជាមួយគ្នាដែលស្ថិតនៅក្នុងរចនាបថសំបូរព្រៃគុក។
ដោយឡែក នៅប្រាសាទជ្រៃក៏មាននៅសល់សិលាចារឹកមួយផ្ទាំងដែរ ពោល គឺចារនៅលើមេទ្វារខាងកើតផ្នែកខាងត្បូង ចុះបញ្ជីលេខ K.149 (សព្វថ្ងៃរក្សាទុកនៅទីតាំងដើម) ចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណ មានចំនួន ៣០បន្ទាត់ ដែលទំនងចារឹកឡើងនៅចុងរជ្ជកាលព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ ឬនៅដើមរជ្ជកាលព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២។ សិលាចារឹកនេះ នៅរក្សារូបរាងអក្សរដើមបានយ៉ាងល្អប្រសើរ ដែលរៀបរាប់អំពីអំណោយរបស់អាចារ្យ (Ācārya) ម្នាក់ (គោរម្យងារជា ”ម្រតាញ”) ទទួលបានព្រះរាជទានពីព្រះមហាក្សត្រចំនួនបីអង្គ គឺព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ (គ.ស.៥៩៨-៦០៦) ព្រះបាទមហេន្រ្ទវរ្ម័ន (គ.ស.៦០៧-៦១៦) និងព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ (គ.ស.៦១៦-៦៣៧) ថ្វាយដល់ព្រះអាទិទេពនៃប្រាសាទដែលមានព្រះនាមថា “ព្រះកម្រតាងអញស្រីរត្នេស្វរ”។ អំណោយទាំងនោះរួមមានដូចជា ខ្ញុំបម្រើស្រីប្រុសជាច្រើននាក់ និងរៀបរាប់អំពីអំណោយដល់ទេវស្ថាន (ប្រាសាទ)នៅឯក្នារវាហ្វ រួមមានខ្ញុំបម្រើប្រុសស្រីមួយចំនួន គោចំនួន ២៨០ក្បាល និងក្របី….។ សិលាចារឹកនេះ មានអត្ថន័យប្រហាក់ប្រហែលនឹងសិលាចារឹកមួយទៀតនៅក្រុមប្រាសាទស្រីគ្រប់ល័ក្ខ (តួប៉ម L5) ចុះបញ្ជីលេខ K.151 សរសេរជាភាសាសំស្រ្កឹតដែលរៀបរាប់ថា៖ “មានមន្រ្តីម្នាក់ឈ្មោះ “នរសិង្ហគុប្ត” ជាស្តេចស្តេចត្រាញ់នៅក្រុងឥន្រ្ទបុរ និងជាអ្នកស្មោះស្ម័គ្រធ្លាប់បម្រើឱ្យស្តេចចំនួនបីអង្គ រួមមានព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ ព្រះបាទមហេន្រ្តីវរ្ម័ន និងព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ ហើយក្នុងឆ្នាំគ.ស.៥៩៨ លោកបានកសាងរូបបដិមាព្រះវិស្ណុមួយអង្គព្រះនាម “ស្រីកបិលវាសុទេវ” តម្កល់នៅក្នុងប្រាសាទ”។ ការប្រៀបធៀបសិលាចារឹកទាំងពីរនេះ គឺក្នុងបំណងចង់បង្ហាញថាសិលាចារឹកទាំងពីរនេះគឺជាតឹកតាងមួយដ៏សំខាន់ដែលអាចបញ្ជាក់ឱ្យឃើញថា មុននឹងក្រុងឦសានបុរ (សំបូរព្រៃគុក) រីកចម្រើននៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ ទំនងជាស្តេចពីរអង្គមុន គឺព្រះបាទភវវរ្ម័នទី១ និងព្រះបាទមហេន្រ្ទវរ្ម័ន បានមកគ្រប់គ្រងតំបន់នេះរួចទៅហើយ ទើបបានជាសិលាចារឹកទាំងពីរនេះបានរំឭកអំពីស្តេចអង្គមុនទាំងពីរនេះ។
ជារួមមក តាមការរៀបរាប់អំពីក្បាច់លម្អស្ថាបត្យកម្ម និងសិលាចារឹករួចមក យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ប្រាសាទជ្រៃ ទំនងកសាងឡើងនៅស.វ.ទី៧ ក្នុងចុងរជ្ជកាលព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ (គ.ស.៦១៦-៦៣៧) ឬដើមរជ្ជកាលព្រះបាទភវវរ្ម័នទី២ (គ.ស.៦៣៧-៦៥១) ក្នុងទម្រង់រចនាបថព្រៃក្មេង (គ.ស.៦៣៥-៧០០) ឧទ្ទិសថ្វាយដល់អាទិទេពព្រះនាម “ស្រីរត្នេស្វរ” ដែលជាព្រះនាមម្យ៉ាងរបស់ព្រះឥសូរ នៃព្រហ្មញ្ញសាសនា៕
—————————————-
Prasat Chrei in Sambo Prei Kuk (N 18)
Prasat Chrei is in the group of Prasat Sambo or group north of the Sambo Prei Kuk zone, N 18. It locates northwest of Prasat Kuk Vihear (N17) and the central shrine, N 1. The temple’s name might relate to the name of a tree that covers the temple. The Chrei tree is about 100 years old because it was there when Henri Parmentier arrived. Probably the original name of the temple was Çrīratneçvara. Also, this name mentions in the inscription K.149.
Prasat Cheri has made of brick. It has a rectangular shape and faces east. The inner part of the temple is a rectangular room. It has a ceiling that connects with sandstone. There is a small shelter in the west wall. It might be used to store the statue or something. Furthermore, there is a gargoyle in the north direction.
The outer part of the temple destroys by a tree. Remarkably, during Henri Parmentier arrived, the tree only covered a small portion of the temple. The temple has false doors; on the north, south and west.
These false doors have different decorations and characteristics from other temples in the group. Each false door decorates with the shape of columns. Additionally, the upper part has a small temple decorated with Kudu. The top of the column’s head decorates with the motif of small columns and swans. The top of the temple decorates with the miniatures of the temple. Those miniatures illustrate human faces or deities’ faces inside. The above decorations are the characteristic of the Prei Khmeng style, 635 to 700 CE.
Prasat Chrei remains one inscription on the door-jam and has inventory number K.149. It has written in ancient Khmer and has 30 lines. It was probably carving at the end of the reign of King Isanavarman I or early the reign of King Bhavavarman II. It describes the offering of an Ācārya that got a position as a Mratañ (high ranking official) who received the offerings from three Kings, Bhavavarman I (598-606 CE), Mahendravarman (607-616 CE) and Isanavarman I (616-637 CE). Those offerings offered to the temple or the god named Vrāḥ Kamrataṅ Añ Çrīratneçvara. Those offerings were male and female servants. It also shows the offerings offer to the temple at Knarvahva. Those offerings were male and female servants, 280 cows and buffalo…
The inscription contains similar information as the inscription at Prasat Srei Krub Leak (L 5), K.151. It talks about an official named Narasinghagupta who was a King (generally the King who role a part of the territory) at Indrapura. He faithfully worked for three Kings, Bhavavarman I, Mahendravarman, and Isanavarman I. In 598 Caka, he made a statue of Vishnu named Çrīkabilvasudeva to install in the temple. Significantly, the inscription tells that before King Isanavarman, the area was controlled by two great Kings. To sum up, Prasat Chrei might be built in the 7th century, during the reign of King Isanavarman I (616-637 CE) or early the reign of King Bhavavarman II (637-651 CE). It is in Prei Khmeng style (635-700 CE), dedicated to a god named Çrīratneçvara, who is Lord Shiva of Hinduism.
អត្ថបទដើម៖ លោក ម៉ង់ វ៉ាលី
