ទំព័រដើមប្រវត្តិសាស្ត្រពាក្យហៅសាច់ញាតិ ក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរ (ភាគ៤ បញ្ចប់)

ពាក្យហៅសាច់ញាតិ ក្នុងសិលាចារឹកខ្មែរ (ភាគ៤ បញ្ចប់)

នៅក្នុងអត្ថបទ៣ភាគកន្លងមក​ យើង​បានបង្ហាញអំពីពាក្យហៅញាតិជា ជីដូនជីតា ឪពុកម្ដាយ​​ បងប្អូន រៀម កូនចៅ  ទួត មាមីង អ៊ំ តាម​រយៈសិលាចារឹករួចមកហើយ។ នៅ​ក្នុង​អត្ថបទនេះ យើង​នឹង​បង្ហាញ​​ពាក្យបុរាណ​ទាំង​នោះជាបន្ដ និងស្លេះសេចក្ដី​ត្រឹម​ប៉ុណ្ណេះ​សិន។

ក្មួយ៖ ពាក្យនេះ សង្កេតឃើញមានប្រើប្រាស់តាំងពីសម័យមុនអង្គរមកម្ល៉េះ ដែល​មានសំណេរជា «កន្មោយ៑» និងនៅសម័យអង្គរ ឃើញមានសំណេរ​ពីរបែប គឺ «កន្ម្វយ៑» និង «កន្ម្វាយ៑»។ ចំណែកឯនៅសម័យកណ្ដាល​ មានសំណេរច្រើនបែបដូចជា «ក្មូយ» «ក្មួយ» «កមូយ» និង «កំមូយ» ជាដើម។ ខាងក្រោមនេះ ជាឃ្លាឧទាហរណ៍ ដែលដកស្រង់​ចេញពីសិលាចារឹកនានា៖

  • «កន្ម្វយ៑ស្ដេង៑អញ៑ឝិវកៃវល្យម្វាយ ជ្មះស្ដេង៑អញ៑សូក្ឞ្មវិន្ទុ​ជាបុរោហិត​នា​កម្រ​តេង៑​ជគត្តរាជ» (K.235: C82-3) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា៖ ក្មួយរបស់​ស្ដែង​អញ​សិវកៃវល្យម្នាក់ ឈ្មោះស្ដែងអញសូក្ស្មវិន្ទុ ជាបុរោហិតនៅគម្ដែងជគតដ៏​រាជ។
  • «កំម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី​ តវ្រះកន្ម្វយ៑វ្រះបាទ​កំម្រតេង៑អញ៑​ឝ្រីឧទយាទិត្យ​វម៌្ម​ទេវ​» (K.237: N9-10) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា៖ គម្ដែងអញស្រីវីរលក្ស្មី ជា​ព្រះក្មួយ​ព្រះបាទ​គម្ដែងអញស្រីឧទយាទិត្យវម៌្មទេវ (ព្រះបាទ​ឧទយាទិត្យ​វម៌្ម​ទេវ​ទី២)។

ជីដូនមួយ៖ បើយើងពិនិត្យមើលលើពាក្យបច្ចុប្បន្ននេះ គឺយើងនឹងអាចយល់បាន​ដោយ​ងាយថា ជីដូនមួយ គឺ​សំដៅ​ដល់​បង​ប្អូន​សាច់​ញាតិ​ដែល​មាន​ជីដូន​តែ​មួយ​ជាមួយ​គ្នា។ ចំណុចនេះ បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ពីការរាប់សាច់ញាតិរបស់ខ្មែរពីដើមមក គឺរាប់​តាម​ខ្សែខាងម្ដាយឬជីដូន ពោលគឺរាប់តាមខ្សែខាងស្រី។ សូម្បីតែទ្រព្យសម្បត្តិ ក៏ត្រូវបែង​ចែក​តាម​ខ្សែខាងម្ដាយឬខាងស្រីដែរ។ ក្នុងសិលាចារឹកភាសាខ្មែរបុរាណ បានប្រើពាក្យ «តោយ៑មាត្ឫបក្ឞ» គឺ «តាមខ្សែខាងម្ដាយ»។

ពាក្យដែលសំដៅដល់ «ជីដូនមួយ» នៅសម័យមុនអង្គរប្រើជា «កំតោន៑» និង​នៅ​សម័យ​​អង្គរ​ប្រើជា «កំត្វន៑»។ ពាក្យនេះ​បង្កើតឡើងដោយផ្នត់ដើម [ក់ម-] និងពាក្យឫស តោន៑/ត្វន៑។ ពាក្យ «តោន៑/ត្វន៑» នេះ មាន​ន័យថា «ដូន»។ នៅទីនេះ យើងពុំលើកមកជជែក​ពិភាក្សាអំពី​​ពីពាក្យ «កំត្វន៑» ជាធាតុក្នុងឋានន្តរនាម​របស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១ ដែល​លោក ហ្ស៊ក សឺដែស ធ្លាប់យល់ច្រឡំថាជាពាក្យ​ម៉ាឡេនោះឡើយ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជា​ឃ្លាឧទាហរណ៍ ដែលដកស្រង់​ចេញពីសិលាចារឹកនានា៖

  • «បោញ៑ឝិវទេវកន្មោយ៑កំតោន៑បោញ៑កុមារឝាន្ដិ» (K.1: 8-9) មានសេចក្ដី​ប្រែ​សម្រួលថា បោញសិវទេពជាក្មួយជីដូនមួយរបស់បោញ​កុមារសាន្ដិ។

សាច់ថ្លៃ៖ ពាក្យ «ថ្លៃ»​ នៅក្នុងពាក្យផ្សំ​ «សាច់ថ្លៃ» ពុំមែនជាគុណនាម​ ដែលមាន​ន័យផ្ទុយនឹងពាក្យ «ថោក» នោះឡើយ ប៉ុន្ដែវាជាពាក្យក្លាយសូរពីពាក្យដើមមួយ​កាល​ពី​បុរាណ។ នៅក្នុងសិលាចារឹក​សម័យមុនអង្គរ ប្រើពាក្យ «ក្លៃ» និងនៅសម័យអង្គរ​ប្រើ​ពាក្យ «ខ្លៃ/ខ្លៃយ/ខ្លាយ» សម្រាប់ហៅសាច់ថ្លៃ។ ពាក្យ «ក្លៃ/ខ្លៃ/ខ្លៃយ/ខ្លាយ» គឺត្រូវនឹង​ពាក្យ​បច្ចុប្បន្ន​​ថា «ក្លាយ» មានន័យថាដែលលាយឡំ ដែលមិនសុទ្ធ។​ ដូច្នេះយើងអាចដឹងថា ពាក្យ «សាច់ថ្លៃ» គឺក្លាយមកពីពាក្យ «សាច់ក្លាយ» គឺសំដៅដល់សាច់ញាតិដែលមិនសុទ្ធ មិនជាប់សាច់ឈាមនឹងគ្នា ជាប់ដោយសារចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍។ ខាងក្រោមនេះ គឺជា​ឃ្លាឧទាហរណ៍ ដែលដកស្រង់​ចេញពីសិលាចារឹកនានា៖

  • «ម្រតាញ៑វិនិតគណតក្លៃសហោទរម្រតាញ៑» (K.1214: 7) មានសេចក្ដីប្រែ​សម្រួលថា ម្រតាញវិនិតគណជាសាច់ថ្លៃខ្សែខាងម្ដាយម្រតាញ​(វិនិតវិន្ន)។
  • «អ្ជិអញខ្ញុំបំច្យាំ​ម្វាយជ្មះតេងហ្យងជាស្វាមិយលោញលសជាវ្រះខ្លៃយតោយ​វ្រះទ្នាយមោកជ្វនតវ្រះនេះ​ប្រេបំម្រេ​បន្លស៑វ្រះសរិរ» (K. 521: S9-11) មាន​សេចក្ដីប្រែសម្រួលថា ជី(ដូន)អញខ្ញុំជាអ្នកប្រចាំការម្នាក់ឈ្មោះតេងហ្យង​ជា​ប្រពន្ធលោញលស (ត្រូវ)ជាសាច់ថ្លៃព្រះករុណា​ជាតំណាងទ្រង់ មោកថ្វាយ​(តង្វាយទាំងនេះ)ចំពោះព្រះនៅទីនេះ (និង)នៅប្រើនិងបម្រើជាបន្លាស់ព្រះ​សរីរៈព្រះករុណា។

ក្មេក៖  ពាក្យ «ក្មេក»  ជាពាក្យក្លាយមកពីពាក្យ «កំយេក៑» ដែលមាន​តាំង​ពី​សម័យ​មុន​អង្គរ និងប្រទះឃើញតែម្ដងគត់។ នៅសម័យអង្គរនិងសម័យកណ្ដាល​ យើង​ពុំ​ប្រទះ​ឃើញ​​ពាក្យ​នេះឡើយ។ ខាងក្រោមនេះជាអត្ថបទដកស្រង់ចេញពី សិលា​ចារឹក​ទួល​ទ្រមូង នៅឃុំស្នំក្រពើ ស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ៖

  • «អំនោយ៑បោញ៑ព្រហ្មឝក្តិទោង៑ក្លោញ៑ជ្វិក៑សោទោង៑មក្កញ៑​តអ្មេកំយេក៑បោញ្ញ​ឰតវ្រះកំម្រតាង៑អញ៑ឝ្រីកេទារេឝ្វរ» (K.582: 3-4) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា តង្វាយរបស់បោញព្រហ្មសក្ដិ ព្រមទាំងក្លោញជ្វិកស ព្រមទាំងមក្កញ​ដែលជា​ម្ដាយក្មេករបស់បោញ​ ថ្វាយចំពោះ​ព្រះកំម្រតាងអញស្រីកេទារេសូរ។

ប្រសា៖ ពាក្យនេះនៅរក្សារូបរាងពីបុរាណមកដដែល។ នៅសម័យមុនអង្គរ សម័យ​អង្គរ និងសម័យកណ្ដាល ពាក្យនេះ មានសំណេរជា «ប្រសា»។ ខាងក្រោមជាឃ្លាដក​ស្រង់​ចេញពីសិលាចារឹកតាកឹង នៅស្រុកសំបូរ​ ខេត្តក្រចេះ៖

  • «ឆ្លោញ៑ឝ្រិនិវាសនតក្វន៑ប្រសាកំស្ដេងិឝ្រីអានន្ត្យឝិវទុក៑វ្រះកោឝតកំម្រតេង៑ជគត៑» (K.125: 10-11) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា ឆ្លោញស្រីនិវាសដែលជាកូន​ប្រសា​របស់កំស្ដែងិស្រីអានន្ត្យសិវ ទុកព្រះកោសៈនៅគម្ដែងជគត៕

————————–

Family vocabulary in Khmer inscriptions (4)

The previous three articles illustrate some family vocabularies of grandparents and parents, sisters, brothers, great grandparents, aunt, and uncle. This short article will continue to show more family vocabulary.

Kmouy is a word used since the pre-Angkorian period and written as Kanmoy. In the Angkorian period, it has written as Kanmvay and Knmvāy. However, in the post-Angkorian period, the word has written as Kmūy, Kmwy, Kamūy, Kaṃmūy. Below are the sentences from the inscriptions. 

Kanmvay Steṅ Añ Civakaivalya mvāy Jmaḥ Steṅ Añ Sūksamvindu Jā Purohita Nā Kamrateṅ Jagtarāja (K.235: C82-3). It means a nephew of Steṅ Añ Civakaivalya names Steṅ Añ Sūksamvindu is a Purohita (Brahmin) at Kamrateṅ Jagtarāja. Another sentence says, Kaṃrateṅ Añ Srīvīralaksmi ta Vraḥ Kanmvay Vraḥ Pāda Kaṃrateṅ Añ Sri Udayadityavarmadeva. It means Kaṃrateṅ Añ Srīvīralaksmi is a niece of Vraḥ Pāda Kaṃrateṅ Añ Sri Udayadityavarmadeva (Udayavarmadeva II). 

Jidonmouy refers to the relatives that have the same grandmother. The word shows a strong bond between the relatives through the female line. Remarkably, the division of the wealth did through the female side. Relatedly, the inscriptions mention the word toy matṛbaksa or along the mother line.

The word refers to Jidonmouy as Kaṃton in the pre-Angkorian period and Kaṃtvan in the Angkorian period. This word has been formed by the prefix Kam, and the root Ton or Tvan means Don. However, Kaṃtvan was used as a position of King Suryavarman I and confused by Gorge Coedes as coming from Malaysia will be not discussed here. Here is the sentence from the inscription. Poñ Sivadeva Kanmvay Kaṃton Poñ Kumarsanti (K.1: 8-9). It means Poñ Sivadeva is a nephew (his parent has the same grandmother as the uncle) of Poñ Kumarsanti. 

Sach Thlai comes from a combination of Sach and Thlai. Thlai (expensive) is not an adjective that is the opposite of Thok (cheap). However, the sound derives from an ancient word. The pre-Angkorian period had the word Klai and the Angkorian period was Khlai/Khlaiya/Khlāy. It is the same as the word Klay or unreal in the present. Therefore, Sach Thlai means Sach Khlay, referring to the relative that does not share the blood but is connected by marriage.

Kmek is a word that comes from the word Kaṃyek. Kaṃyek appeared only one time in the inscription of the Pre-Angkorian period. However, it did not appear in the inscription of the Angkorian and post-Angkorian periods. 

Prasa is a word remaining in exact form since ancient times. It wrote as Prasā. A sentence of Ta Kerng inscription of Sambo Kratie says Chloñ Srinivāsana ta Kvan Prasā Kaṃsteṅi Sri Ᾱnntya Siva Tuk Vrah Kosa ta Kaṃrateṅ Jagat, K.125: 10-11. The sentence means Chloñ Srinivāsana, who is a son in law of Kaṃsteṅi Sri Ᾱnntyasiva leaves Vrah Kosa at Kaṃrateṅ Jagat.

អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង

- Advertisement -spot_img

អត្ថបទជាប់ទាក់ទង

អត្ថបទផ្សេងទៀត

- Advertisement -spot_img

បណ្ដាញសង្គម

18,489FansLike
191,100FollowersFollow
17,500SubscribersSubscribe
- Advertisement -spot_img
error: Content is protected !!