នៅក្នុងអត្ថបទ៣ភាគកន្លងមក យើងបានបង្ហាញអំពីពាក្យហៅញាតិជា ជីដូនជីតា ឪពុកម្ដាយ បងប្អូន រៀម កូនចៅ ទួត មាមីង អ៊ំ តាមរយៈសិលាចារឹករួចមកហើយ។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងបង្ហាញពាក្យបុរាណទាំងនោះជាបន្ដ និងស្លេះសេចក្ដីត្រឹមប៉ុណ្ណេះសិន។
ក្មួយ៖ ពាក្យនេះ សង្កេតឃើញមានប្រើប្រាស់តាំងពីសម័យមុនអង្គរមកម្ល៉េះ ដែលមានសំណេរជា «កន្មោយ៑» និងនៅសម័យអង្គរ ឃើញមានសំណេរពីរបែប គឺ «កន្ម្វយ៑» និង «កន្ម្វាយ៑»។ ចំណែកឯនៅសម័យកណ្ដាល មានសំណេរច្រើនបែបដូចជា «ក្មូយ» «ក្មួយ» «កមូយ» និង «កំមូយ» ជាដើម។ ខាងក្រោមនេះ ជាឃ្លាឧទាហរណ៍ ដែលដកស្រង់ចេញពីសិលាចារឹកនានា៖
- «កន្ម្វយ៑ស្ដេង៑អញ៑ឝិវកៃវល្យម្វាយ ជ្មះស្ដេង៑អញ៑សូក្ឞ្មវិន្ទុជាបុរោហិតនាកម្រតេង៑ជគត្តរាជ» (K.235: C82-3) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា៖ ក្មួយរបស់ស្ដែងអញសិវកៃវល្យម្នាក់ ឈ្មោះស្ដែងអញសូក្ស្មវិន្ទុ ជាបុរោហិតនៅគម្ដែងជគតដ៏រាជ។
- «កំម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីវីរលក្ឞ្មី តវ្រះកន្ម្វយ៑វ្រះបាទកំម្រតេង៑អញ៑ឝ្រីឧទយាទិត្យវម៌្មទេវ» (K.237: N9-10) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា៖ គម្ដែងអញស្រីវីរលក្ស្មី ជាព្រះក្មួយព្រះបាទគម្ដែងអញស្រីឧទយាទិត្យវម៌្មទេវ (ព្រះបាទឧទយាទិត្យវម៌្មទេវទី២)។
ជីដូនមួយ៖ បើយើងពិនិត្យមើលលើពាក្យបច្ចុប្បន្ននេះ គឺយើងនឹងអាចយល់បានដោយងាយថា ជីដូនមួយ គឺសំដៅដល់បងប្អូនសាច់ញាតិដែលមានជីដូនតែមួយជាមួយគ្នា។ ចំណុចនេះ បានបង្ហាញយ៉ាងច្បាស់ពីការរាប់សាច់ញាតិរបស់ខ្មែរពីដើមមក គឺរាប់តាមខ្សែខាងម្ដាយឬជីដូន ពោលគឺរាប់តាមខ្សែខាងស្រី។ សូម្បីតែទ្រព្យសម្បត្តិ ក៏ត្រូវបែងចែកតាមខ្សែខាងម្ដាយឬខាងស្រីដែរ។ ក្នុងសិលាចារឹកភាសាខ្មែរបុរាណ បានប្រើពាក្យ «តោយ៑មាត្ឫបក្ឞ» គឺ «តាមខ្សែខាងម្ដាយ»។
ពាក្យដែលសំដៅដល់ «ជីដូនមួយ» នៅសម័យមុនអង្គរប្រើជា «កំតោន៑» និងនៅសម័យអង្គរប្រើជា «កំត្វន៑»។ ពាក្យនេះបង្កើតឡើងដោយផ្នត់ដើម [ក់ម-] និងពាក្យឫស តោន៑/ត្វន៑។ ពាក្យ «តោន៑/ត្វន៑» នេះ មានន័យថា «ដូន»។ នៅទីនេះ យើងពុំលើកមកជជែកពិភាក្សាអំពីពីពាក្យ «កំត្វន៑» ជាធាតុក្នុងឋានន្តរនាមរបស់ព្រះបាទសូរ្យវម៌្មទេវទី១ ដែលលោក ហ្ស៊ក សឺដែស ធ្លាប់យល់ច្រឡំថាជាពាក្យម៉ាឡេនោះឡើយ។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាឃ្លាឧទាហរណ៍ ដែលដកស្រង់ចេញពីសិលាចារឹកនានា៖
- «បោញ៑ឝិវទេវកន្មោយ៑កំតោន៑បោញ៑កុមារឝាន្ដិ» (K.1: 8-9) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា បោញសិវទេពជាក្មួយជីដូនមួយរបស់បោញកុមារសាន្ដិ។
សាច់ថ្លៃ៖ ពាក្យ «ថ្លៃ» នៅក្នុងពាក្យផ្សំ «សាច់ថ្លៃ» ពុំមែនជាគុណនាម ដែលមានន័យផ្ទុយនឹងពាក្យ «ថោក» នោះឡើយ ប៉ុន្ដែវាជាពាក្យក្លាយសូរពីពាក្យដើមមួយកាលពីបុរាណ។ នៅក្នុងសិលាចារឹកសម័យមុនអង្គរ ប្រើពាក្យ «ក្លៃ» និងនៅសម័យអង្គរប្រើពាក្យ «ខ្លៃ/ខ្លៃយ/ខ្លាយ» សម្រាប់ហៅសាច់ថ្លៃ។ ពាក្យ «ក្លៃ/ខ្លៃ/ខ្លៃយ/ខ្លាយ» គឺត្រូវនឹងពាក្យបច្ចុប្បន្នថា «ក្លាយ» មានន័យថាដែលលាយឡំ ដែលមិនសុទ្ធ។ ដូច្នេះយើងអាចដឹងថា ពាក្យ «សាច់ថ្លៃ» គឺក្លាយមកពីពាក្យ «សាច់ក្លាយ» គឺសំដៅដល់សាច់ញាតិដែលមិនសុទ្ធ មិនជាប់សាច់ឈាមនឹងគ្នា ជាប់ដោយសារចំណងអាពាហ៍ពិពាហ៍។ ខាងក្រោមនេះ គឺជាឃ្លាឧទាហរណ៍ ដែលដកស្រង់ចេញពីសិលាចារឹកនានា៖
- «ម្រតាញ៑វិនិតគណតក្លៃសហោទរម្រតាញ៑» (K.1214: 7) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា ម្រតាញវិនិតគណជាសាច់ថ្លៃខ្សែខាងម្ដាយម្រតាញ(វិនិតវិន្ន)។
- «អ្ជិអញខ្ញុំបំច្យាំម្វាយជ្មះតេងហ្យងជាស្វាមិយលោញលសជាវ្រះខ្លៃយតោយវ្រះទ្នាយមោកជ្វនតវ្រះនេះប្រេបំម្រេបន្លស៑វ្រះសរិរ» (K. 521: S9-11) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា ជី(ដូន)អញខ្ញុំជាអ្នកប្រចាំការម្នាក់ឈ្មោះតេងហ្យងជាប្រពន្ធលោញលស (ត្រូវ)ជាសាច់ថ្លៃព្រះករុណាជាតំណាងទ្រង់ មោកថ្វាយ(តង្វាយទាំងនេះ)ចំពោះព្រះនៅទីនេះ (និង)នៅប្រើនិងបម្រើជាបន្លាស់ព្រះសរីរៈព្រះករុណា។
ក្មេក៖ ពាក្យ «ក្មេក» ជាពាក្យក្លាយមកពីពាក្យ «កំយេក៑» ដែលមានតាំងពីសម័យមុនអង្គរ និងប្រទះឃើញតែម្ដងគត់។ នៅសម័យអង្គរនិងសម័យកណ្ដាល យើងពុំប្រទះឃើញពាក្យនេះឡើយ។ ខាងក្រោមនេះជាអត្ថបទដកស្រង់ចេញពី សិលាចារឹកទួលទ្រមូង នៅឃុំស្នំក្រពើ ស្រុកគងពិសី ខេត្តកំពង់ស្ពឺ៖
- «អំនោយ៑បោញ៑ព្រហ្មឝក្តិទោង៑ក្លោញ៑ជ្វិក៑សោទោង៑មក្កញ៑តអ្មេកំយេក៑បោញ្ញឰតវ្រះកំម្រតាង៑អញ៑ឝ្រីកេទារេឝ្វរ» (K.582: 3-4) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា តង្វាយរបស់បោញព្រហ្មសក្ដិ ព្រមទាំងក្លោញជ្វិកស ព្រមទាំងមក្កញដែលជាម្ដាយក្មេករបស់បោញ ថ្វាយចំពោះព្រះកំម្រតាងអញស្រីកេទារេសូរ។
ប្រសា៖ ពាក្យនេះនៅរក្សារូបរាងពីបុរាណមកដដែល។ នៅសម័យមុនអង្គរ សម័យអង្គរ និងសម័យកណ្ដាល ពាក្យនេះ មានសំណេរជា «ប្រសា»។ ខាងក្រោមជាឃ្លាដកស្រង់ចេញពីសិលាចារឹកតាកឹង នៅស្រុកសំបូរ ខេត្តក្រចេះ៖
- «ឆ្លោញ៑ឝ្រិនិវាសនតក្វន៑ប្រសាកំស្ដេងិឝ្រីអានន្ត្យឝិវទុក៑វ្រះកោឝតកំម្រតេង៑ជគត៑» (K.125: 10-11) មានសេចក្ដីប្រែសម្រួលថា ឆ្លោញស្រីនិវាសដែលជាកូនប្រសារបស់កំស្ដែងិស្រីអានន្ត្យសិវ ទុកព្រះកោសៈនៅគម្ដែងជគត៕
————————–
Family vocabulary in Khmer inscriptions (4)
The previous three articles illustrate some family vocabularies of grandparents and parents, sisters, brothers, great grandparents, aunt, and uncle. This short article will continue to show more family vocabulary.
Kmouy is a word used since the pre-Angkorian period and written as Kanmoy. In the Angkorian period, it has written as Kanmvay and Knmvāy. However, in the post-Angkorian period, the word has written as Kmūy, Kmwy, Kamūy, Kaṃmūy. Below are the sentences from the inscriptions.
Kanmvay Steṅ Añ Civakaivalya mvāy Jmaḥ Steṅ Añ Sūksamvindu Jā Purohita Nā Kamrateṅ Jagtarāja (K.235: C82-3). It means a nephew of Steṅ Añ Civakaivalya names Steṅ Añ Sūksamvindu is a Purohita (Brahmin) at Kamrateṅ Jagtarāja. Another sentence says, Kaṃrateṅ Añ Srīvīralaksmi ta Vraḥ Kanmvay Vraḥ Pāda Kaṃrateṅ Añ Sri Udayadityavarmadeva. It means Kaṃrateṅ Añ Srīvīralaksmi is a niece of Vraḥ Pāda Kaṃrateṅ Añ Sri Udayadityavarmadeva (Udayavarmadeva II).
Jidonmouy refers to the relatives that have the same grandmother. The word shows a strong bond between the relatives through the female line. Remarkably, the division of the wealth did through the female side. Relatedly, the inscriptions mention the word toy matṛbaksa or along the mother line.
The word refers to Jidonmouy as Kaṃton in the pre-Angkorian period and Kaṃtvan in the Angkorian period. This word has been formed by the prefix Kam, and the root Ton or Tvan means Don. However, Kaṃtvan was used as a position of King Suryavarman I and confused by Gorge Coedes as coming from Malaysia will be not discussed here. Here is the sentence from the inscription. Poñ Sivadeva Kanmvay Kaṃton Poñ Kumarsanti (K.1: 8-9). It means Poñ Sivadeva is a nephew (his parent has the same grandmother as the uncle) of Poñ Kumarsanti.
Sach Thlai comes from a combination of Sach and Thlai. Thlai (expensive) is not an adjective that is the opposite of Thok (cheap). However, the sound derives from an ancient word. The pre-Angkorian period had the word Klai and the Angkorian period was Khlai/Khlaiya/Khlāy. It is the same as the word Klay or unreal in the present. Therefore, Sach Thlai means Sach Khlay, referring to the relative that does not share the blood but is connected by marriage.
Kmek is a word that comes from the word Kaṃyek. Kaṃyek appeared only one time in the inscription of the Pre-Angkorian period. However, it did not appear in the inscription of the Angkorian and post-Angkorian periods.
Prasa is a word remaining in exact form since ancient times. It wrote as Prasā. A sentence of Ta Kerng inscription of Sambo Kratie says Chloñ Srinivāsana ta Kvan Prasā Kaṃsteṅi Sri Ᾱnntya Siva Tuk Vrah Kosa ta Kaṃrateṅ Jagat, K.125: 10-11. The sentence means Chloñ Srinivāsana, who is a son in law of Kaṃsteṅi Sri Ᾱnntyasiva leaves Vrah Kosa at Kaṃrateṅ Jagat.
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
