សិលាចារឹកនេះ រកឃើញដោយលោក រឿង រ៉ាត់ ជាអ្នកស្រុករស់នៅភូមិប្រឡាយ ឃុំបឹងខ្យាង ស្រុកកណ្តាលស្ទឹង ខេត្តកណ្តាល មានកម្ពស់ប្រវែង ៧៣ស.ម. ទទឹង ៤៧ស.ម. និងកម្រាស់ ៥ស.ម. ហើយបានយកមករក្សាទុកនៅមន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តកាលពីថ្ងៃទី២៦ ខែមករា ឆ្នាំ២០១៨។ សិលាចារឹកនេះ ចារឹកនៅលើថ្មថ្លើមអណ្តើក (ថ្មស៊ីស) និងរូបខ្ញុំបាទផ្ទាល់បានទទួលរូបសំណៅផ្តិតពីលោក រិន ពេជ្រដ្ឋ (មន្រ្តីរាជការនៃមន្ទីរវប្បធម៌និងវិចិត្រសិល្បៈខេត្តកណ្តាល)។
សិលាចារឹកនេះមានលក្ខណៈមិនពេញលេញនោះទេ ដោយផ្នែកខាងលើរបស់សិលាចារឹកបានបាត់បង់ទិន្នន័យមួយផ្នែកធំទៅហើយ។ យើងអាចនិយាយបានថា សិលាចារឹកនេះចែកចេញជាបីផ្នែក គឺផ្នែកខាងលើចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណ ផ្នែកកណ្តាលចារឹកជាភាសាសំស្រ្កឹត និងផ្នែកខាងក្រោមចារឹកជាភាសាខ្មែរបុរាណវិញ។ ផ្នែកខាងលើយើងអាចអានបានតែពាក្យមួយចំនួនប៉ុណ្ណោះ ដែលរៀបរាប់អំពីតង្វាយដល់ទេវស្ថានណាមួយ។ រីឯផ្នែកទី២ ចារឹកជាភាសាសំស្រ្កឹត មានចំនួន ២បន្ទាត់ ស្មើនឹង ១ស្លោក ដែលជាប្រភេទកំណាព្យមានចំនួន ៨ព្យាង្គ ហៅថា អនុឞ្ដុភ ឬច្រើនហៅថា ឝ្លោក ជាឆន្ទមួយប្រភេទ មាន៤បាទ ក្នុង១បាទមាន៨ព្យាង្គ។ កំណាព្យប្រភេទនេះខ្មែរបុរាណនិយមណាស់ ព្រោះងាយស្រួលក្នុងការតាក់តែង និងមានសំលេងសូត្រ ពីរោះរណ្តំ។ ស្លោកនេះរៀបរាប់អំពី “ដរាបណាឱ្យតែព្រះចន្រ្ទ ព្រះអាទិត្យ ស្ថិតនៅព្រះធម៌នៅមានក្នុងលោកនេះ អាជ្ញាឬរាជសាសន៍ ក៏រមែងស្ថិតនៅជាដរាបផងដែរ”។ ផ្នែកខាងក្រោមជាភាសាខ្មែរ រៀបរាប់អំពីតង្វាយរបស់ព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ឈ្មោះ ប្អញតាងភ្លើង ដែលតង្វាយមានដូចជា ដីស្រែ ដើមស្លា ដើមដូង។
អត្ថបទពាក្យចារឹក
១. ត្មុរ៑ ៤០-៣ [នី Kiu នេះ រោះ] ……………………
២. យាវត្តិឞ្ឋតិឝៃលេន្ទ្រ ឝ្ចន្ទ្រាក៌ោចរតោទិវិ
៣. យាវទ្ធម៌្មស្ថិតោលោកេ យាវទាជ្ញាត្រតិឞ្ឋតិ។
៤. ស្រេ វ្រះ សរេ ៦ ស្លាត្នេំ ២០-៩ តោង៑ ត្នេំ ២០-៣
៥. នី Kiu នេះ Kiu រោះ អំនោយ៑ ប្អញ៑ តាង៑ វ្លេង៑ ត វ្រះ //
សេចក្តីប្រែសម្រួល
១. គោ ចំនួន ៤៣ ក្បាល នេះគឺជាតង្វាយ ……
(បន្ទាត់ទី២-៣) ដរាបណាឝៃលេន្ទ្រ (ស្តេចភ្នំ) ស្ថិតនៅ, ដរាបណាឱ្យតែព្រះចន្ទ ព្រះអាទិត្យ នៅត្រាច់គោចរ ដរាបណាឱ្យតែព្រះធម៌ (ច្បាប់អាជ្ញា) ស្ថិតស្ថិរក្នុងលោកនេះ ដរាបនោះ អាជ្ញា(ព្រះរាជអាជ្ញា) រមែងស្ថិតនៅមាននៅក្នុងទីនេះជាដរាបតទៅ។
(បន្ទាត់ទី៤-៥) ស្រែព្រះមានចំនួន ៦ សរេ ដើមស្លាចំនួន២៩ដើម ដើមដូងចំនួន ២៣ដើម ទាំងនេះគឺជាអំណោយរបស់ព្រះតេជគុណ ប្អញ តាង ភ្លើង ថ្វាយដល់ព្រះ (ទេវស្ថាន)។
ពន្យល់វាក្យស័ព្ទ
- ត្មុរ៑ = គោ
- ស្រេ វ្រះ = ស្រែព្រះ
- សរេ = ខ្នាតរង្វាស់ដីស្រែ (សរេ ឬ សង្រេ)
- ស្លាត្នេំ = ដើមស្លា
- តោង៑ត្នេំ = ដើមដូង
- យាវត៑ = ដរាបណា
- តិឞ្ឋតិ = តាំងនៅ, ស្ថិតនៅ
- ឝៃលេន្ទ្រ (ឝៃល + ឥន្រ្ទ) = ស្តេចភ្នំ, ទេវស្ថាន
- ចន្រ្ទាក៌ោ (ចន្រ្ទ + អគ៌ៈ) = ព្រះចន្រ្ទ និងព្រះអាទិត្យ
- ចរតោ = នៅគោចរ, នៅតែមាន
- ចរតោទិវី = នៅតែគោចរ ឬនៅតែធ្វើដំណើរ
- ធម៌្មស្ថិតោលោកេ (ធម៌្ម + ស្ថិត + លោកេ) = ព្រះធម៌ស្ថិតនៅមានក្នុងលោក
- អាជ្ញា = បទបញ្ជា, សេចក្តីប្រកាស, សារាចរ
- អត្រ = ក្នុងទីនេះ
—————————–
Phum Bralay Inscription
This inscription was found by Mr. Roeung Reath, a resident of Prolay village, Boeung Khyang commune, Kandal Steung district, Kandal province, with a height of 73 cm and width 47 cm, and thickness 5 cm. It was kept at the Provincial Department of Culture and Fine Arts on January 26, 2018. This inscription is inscribed on the black basalt and I personally received a copy from Mr. Rin Pich Dhat (Civil Servant of the Department of Culture and Fine Arts, Kandal Province).
The inscription is incomplete, which is the upper part of the inscription has been lost. We can assume that this inscription is divided into three parts: the upper and lower parts are inscribed in the Khmer language, and the middle part is in the Sanskrit language.
It can be read only a few words at the upper part that describe the offerings to any deity. The second part inscribed in the Sanskrit language consists of two lines, equal to one slogan, which is a type of poem with eight syllables called Anuṣtubh or mostly called Ślauk, a type of rhyme in Khmer poetry there are four paragraphs and each paragraph has eight syllables.
This type of poem is popularly in Khmer traditional because it is easy to compose and has a melodious voice during recitation. This slogan describes “as long as the moon, the sun, the Dharma is in this world, the order or the command from a King will always be there.” The low part in the Khmer language describes the offerings of a Brahmin named Pañtāṅbhloeṅ, whose offerings include rice field land, areca palm, and coconut trees.
Interpretation
1. These 43 cows are an offering ……
(Lines 2-3) As long as Śailedra (King of the Mountain), as long as the Moon and Sun are in orbit, as long as the Dharma (restrictive law) is stable in this world, as long as that command (Prosecutor) is always here forever.
(Lines 4-5) There are 6 rice fields, 29 areca palms, and 23 coconut trees. These are the gifts of the Venerable Pañtāṅbhloeṅ to offer to the God.
អត្ថបទដើម៖ លោក កំ វណ្ណារ៉ា
