នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យវម៌្មទី៧ យើងសង្កេតឃើញថា សិលាចារឹកភាគច្រើន ច្រើនតែចារជាភាសាសំស្ក្រឹត។ ចំណែកឯសិលាចារឹកភាសាខ្មែរវិញ ពុំចារឹកជាអត្ថបទវែងៗដូចសម័យមុនៗឡើយ។ ភាគច្រើន គឺជាសិលាចារឹកខ្លីៗ ចារនៅលើមេទ្វារប្រាសាទ ដើម្បីប្រាប់ព័ត៌មានអំពីព្រះនាមទេពដែលតម្កល់ក្នុងប្រាសាទ និងម្ចាស់ទានដែលប្រតិស្ថានទេពនោះជាដើម។ ចំពោះសិលាចារឹកភាសាខ្មែរដែលវែងជាងគេនៅក្នុងរជ្ជកាលនោះ គឺសិលាចារឹករកឃើញនៅប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ K.២២៧ ដែលចារឹកអំពីការប្រតិស្ថានបដិមាតំណាងឱ្យព្រះអង្គម្ចាស់ស្រិន្ទ្រកុមារ នៅគ្រឹហារត្នកណ្ដាល និងមន្ត្រីបួននាក់ទៀតដែលមានឋានន្តរនាមជា «អ្នកសញ្ជក» នៅទិសតូចទាំងបួន ដែលអ្នកទាំងបួនបានពលីជីវិតក្នុងទេសកាលពីរផ្សេងគ្នា។
ក្រៅពីសិលាចារឹកខ្លីៗនៅលើមេទ្វារប្រាសាទ ក៏សង្កេតឃើញមានចារឹកខ្លីៗនៅលើវត្ថុប្រើប្រាស់ផ្សេងៗដែលសាងអំពីលោហធាតុដូចជាមាស ប្រាក់ និងសំរិទ្ធជាដើម។ អត្ថបទនេះ នឹងលើកយកចារឹកខ្លីៗទាំងនោះមកពិនិត្យមើល ដោយប្រែសម្រួលមកជាភាសាខ្មែរទំនើប ព្រមទាំងពិភាក្សាអំណានមួយចំនួនដែលមិនច្បាស់លាស់ នៅក្នុងការសិក្សាកន្លងមក។
(រូបថត៖ Dominique Soutif, Julia Estève និង Chea Socheat (APSARA))
១- ចារឹក K. ១០៥៣
ចារឹកនេះ ចារឹកលើវត្ថុសាងអំពីសំរិទ្ធ ដែលគេសន្និដ្ឋានថាជាជើងទម្រកញ្ចក់ (support de miroir) រកឃើញនៅស្ថានីយ៍បុរាណវិទ្យាលេខ១១ ស្ថិតនៅបរិវេណក្រុងព្រះរថដងស្រីមហាពោធិ៍ ឃុំគោកប៉ីប ស្រុកស្រីមហោសថ (ព័ត៌មានដើមថា ស្រុកស្រីមហាពោធិ៍) ខេត្តប្រាចីនបុរី ប្រទេសថៃ។ ទីតាំងនេះ គឺជាអរោគ្យសាលា ឬមន្ទីរពេទ្យ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៧។ បច្ចុប្បន្ន វត្ថុនេះរក្សាទុកនៅក្នុងសារមន្ទីរខេត្តប្រាចីនបុរីប្រទេសថៃ។
ចារឹកនេះ សិក្សាដំបូងដោយលោក ហ្សង់ ប៊័រស៊ើលីយ៉េរ (Jean Boisselier) នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៧២ ក្នុងអត្ថបទស្ដីអំពី កិច្ចបេកសកម្មបុរាណវិទ្យាបារាំងនៅប្រទេសថៃ។ បន្ទាប់មក នៅប្រទេសថៃ ក៏មានការសិក្សាអំពីចារឹកនេះដូចគ្នា និងមាននៅលើគេហទំព័ររបស់មជ្ឈមណ្ឌលជាតិពន្ធុវិទ្យាសិរិនថនផងដែរ។ បន្ថែមពីនេះ នៅលើហ្វេសប៊ុករបស់លោកសាស្ត្រាចារ្យ កង្វល់ គជ្ជិមា ក៏ឃើញមានសំណេរអំណានថ្មីផងដែរ។
លោក ហ្សង់ ប៊័រស៊ើលីយ៉េរ បានអានកាលបរិច្ឆេទនៅលើចារឹកនេះ ជាពីរជម្រើស គឺមហាសករាជឆ្នាំ ១១១៤ ឬ ១១១៥ ដោយលោកពន្យល់ថា សញ្ញាតួលេខ ៤ និងលេខ ៥ មានរូបរាងប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ ចំណែកអំណាននៅក្នុងអត្ថបទរបស់មជ្ឈមណ្ឌលជាតិពន្ធុវិទ្យាសិរិនថន អានជាមហាសករាជឆ្នាំ ១១១៥។ ដោយសារនៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៧ កម្រមានអត្ថបទភាសាខ្មែរបុរាណនិងប្រើប្រាស់សញ្ញាលេខ វាពិតជាមានការលំបាកខ្លះ សម្រាប់ញែកសញ្ញាតួលេខទាំងពីរនេះ។ ប៉ុន្ដែប្រសិនបើយើង ពិនិត្យទម្រង់តួលេខលើចារឹកនេះ ជាមួយតួលេខសម័យមុនៗ នោះយើងនឹងឃើញច្បាស់ប្រាកដថាជាតួលេខ៥។ ដូច្នេះ កាលបរិច្ឆេទលើចារឹកនេះ ត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ ១១៩៣ – ១១៩៤។
(រូបថត៖ Prachin Buri National Museum)
ចារឹកនេះ នៅមានបញ្ហាអំណានត្រង់ចន្លោះព្រះនាមព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៧និងពាក្យ «ត»។ ត្រង់ចំណុចនេះ លោក ប៊័រស៊ើលីយ៉េរ ពុំបានដាក់អំណានជាអក្សរសំណងឡាតាំងនឡើយ។ លោកបានគូសទម្រង់តួអក្សរខ្មែរបុរាណ ដាក់ក្នុងអំណានរបស់លោក យ៉ាងដូច្នេះ «»។ នៅក្នុងឯកសារមជ្ឈមណ្ឌលសិរិនថន បានអានអំណានតួអក្សរនេះថាជាអក្សរ «ទ»។ ចំណែកឯលោកសាស្ត្រាចារ្យ កង្វល់ គជ្ជិមា បានស្នើអំណានឃ្លានេះថា […] វ្រះបាទកម្រតេងអញឝ្រីជយវម៌្មឰតវ្រះអារោគ្យសាល[…]។ ត្រង់ចំណុចឃ្លានេះ ចារឹកខ្លីនេះទំនងជាអ្នកចារមានបញ្ហាភ្លេចតួអក្សរ ដែលនាំឱ្យងាយភាន់ច្រឡំអំណាន។ ឃ្លាដែលត្រឹមត្រូវ គួរតែជា […] វ្រះបាទកម្រតេងអញឝ្រីជយវម៌្ម(ទេវ)តវ្រះអារោគ្យសាល[…] ដូចដែលឃើញមានលើចារឹកលោហៈផ្សេងៗទៀតរបស់ទ្រង់។ ដូច្នេះ អ្នកចារចារឹកនេះ បានភ្លេចតួស្រៈ «េ» និងអក្សរ «វ»។ ដូចគ្នាដែរ ចំពោះពាក្យ «អារោគ្យសាល» តួ «សា» ហាក់មិនច្បាស់លាស់។ ជាទូទៅ អក្ខរាវិរុទ្ធត្រឹមត្រូវរបស់ពាក្យនេះ តាមភាសាសំស្ក្រឹត គឺ «អារោគ្យឝាល»។ អ្នកចារ ហាក់មានភាពមិនច្បាស់លាស់ចំពោះចំណារនេះ។ បើពិនិត្យតាមទំហំតួអក្សរ គួរតែជារូបរាងរបស់ «ឝា» ប៉ុន្ដែបែរជាពុំមានគំនូរត្រេនៅខាងឆ្វេង និងមានរូបរាងចេញជា «សា» ទៅវិញ។ នៅលើវត្ថុលោហៈមួយនេះ ក៏ឃើញមានចារតួអក្សរ «ឃ» ធំមួយ ដែលទំនងជាអ្នកចារនោះ សាកដែកចារ។ ចំណុចទាំងនេះ បង្ហាញឱ្យឃើញថាអ្នកចារឹកនេះ ហាក់មិនយកចិត្តទុកដាក់ខ្លាំងទៅលើអក្ខរាវិរុទ្ធ ដែលនាំឱ្យភ្លេចតួអក្សរនិងចារអក្សរខ្លះមិនច្បាស់លាស់។
ចារឹកខ្លីនេះ ចារអំពីវត្ថុដែលជាជើងទម្រកញ្ចក់(?)នេះ គឺព្រះរាជតង្វាយរបស់ព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៧ ថ្វាយចំពោះព្រះអារោគ្យសាលា ឬមន្ទីរពេទ្យ នៅអាវធ្យបូរ។ ស្ថាននាម «អាវធ្យបូរ» មានបង្ហាញក្នុងសិលាចារឹកមួយចំនួនដូចជា៖ សិលាចារឹកប្រាសាទព្រះវិហារ (K.៣៨០) ដែលប្រាប់ថាទីនោះគឺជាស្រុក(=ភូមិ)មួយ (ស្រុក៑អវធ្យបុរ) ដែលមានព្រះគម្ដែងអញស្រីរាជបតិវម៌្ម ជាម្ចាស់។
(រូបថត៖ Dominique Soutif, Julia Estève និង Chea Socheat (APSARA))
ស្ថាននាមមួយនេះ គួរតែត្រូវនឹងទីតាំងដែលរកឃើញវត្ថុលោហៈមួយនេះ។ ប៉ុន្ដែនៅទីនោះក៏មាន ចារឹកលើលោហៈផ្សេងទៀត ក្នុងសម័យតែមួយនោះ បញ្ជាក់ថាព្រះបាទជ័យវម៌្មទេវទី៧ ថ្វាយចំពោះព្រះអារោគ្យសាលានៅឯសំវោក ផងដែរ។ ព័ត៌មានលើចារឹកនោះ បានបង្កើតជាចម្ងល់ថា ទីតាំងស្ថានីយ៍បុរាណវិទ្យាលេខ១១ ស្ថិតនៅបរិវេណក្រុងព្រះរថ នោះ ជា «អាវធ្យបូរ» ឬ «សំវោក»។ ទីតាំងទាំងពីរនេះ ទំនងជាមិននៅឆ្ងាយពីគ្នា ឬមានទីតាំងណាមួយនៅចំណុះឱ្យទីតាំងមួយទៀត ដូចមានឃើញមានភស្ដុតាងតាំងពីសម័យមុនអង្គរមកម្ល៉េះ។ យ៉ាងណាក្ដី ចម្ងល់នេះ គួរតែមានការសិក្សាស្វែងយល់ឱ្យបានច្បាស់លាស់ តាមរយៈភស្ដុតាងនានា។
អត្ថបទជាអក្សរខ្មែរទំនើប
១- ៙១១១៥ឝកវ្រះជំន្វនវ្រះបាទកម្រតេងអញឝ្រិជយវម៌្ម[េ]ទ[វ]តវ្រះអារោគ្យសា
២- លនាអាវធ្យបុរ ៚
អត្ថបទសម្រួលជាភាសាខ្មែរទំនើប
មហាសករាជឆ្នាំ១១១៥ (គ្រិស្ដសករាជឆ្នាំ១១៩៣-១១៩៤) ព្រះរាជជំនូននៃព្រះបាទគម្ដែងអញស្រីជ័យវម៌្មទេវ(ទី៧ ថ្វាយ)ចំពោះព្រះអារោគ្យសាលា នៅឯអាវធ្យបូរ៕
អត្ថបទដើម៖ លោក ហ៊ុន ឈុនតេង
