ប្រាសាទស្នឹងខាងលិច មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងវត្តស្នឹង តាមបណ្ដោយផ្លូវជាតិលេខ៥៧ ពីខេត្តបាត់ដំបងទៅខេត្តប៉ៃលិន ក្នុងភូមិស្នឹងកើត ឃុំស្នឹង ស្រុកបាណន់ ចម្ងាយប្រមាណជា២០គីឡូម៉ែត្រប៉ែកខាងលិចក្រុងបាត់ដំបង និងប្រមាណជា៦០ គីឡូម៉ែត្រពីទីរួមខេត្តប៉ៃលិន។ អំពីឈ្មោះនៃប្រាសាទនេះយើងពុំដឹងថាកើតឡើងតាំងពីពេលណាមកនោះទេ ឯឈ្មោះដើមនៃប្រាសាទនេះក៏ពុំដឹងដូចគ្នា ដ្បិតប្រាសាទពុំមានបន្សល់ជាសិលាចារឹកនោះទេ។ ប្រាសាទនេះមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវតាំងពីដើមសតវត្សរ៍ទី២០ មកម្ល៉េះដោយលោក Etienne Aymonier និង Lunet de Lajonquière ជាដើម។ ឆ្នាំ១៩១១ លោក Lunet de Lajonquière បានចុះបញ្ជីប្រាសាទនេះលេខរៀងទី៨៦៧ ក្នុងសៀវភៅបញ្ជីបុរាណរបស់លោក។
ប្រាសាទស្នឹងខាងលិច ជាប្រាសាទទោល កសាងលើទីរាប ធ្វើអំពីថ្មភក់ពណ៌លឿង មានប្លង់រាងបួនជ្រុងស្មើ បែរមុខទៅទិសឯកើត ភ្ជាប់ជាមួយសំណង់លយខាងមុខ (Ardha Mandapa) ហើយមានស្រះទឹកមួយនៅឯទិសអាគ្នេយ៍នៃប្រាសាទ។ សព្វថ្ងៃយើងពុំអាចចូលក្នុងប្រាសាទនេះបានទេ ដ្បិតផ្នែកខាងលើនៃប្រាសាទបាក់ធ្លាក់ចូលខាងក្នុង និងបរិវេណជុំវិញប្រាសាទ ប៉ុន្ដែអ្នកស្រុកនៅតំបន់ក្បែរនេះនៅតែមានការគោរពបូជាប្រាសាទនេះដូចប្រាសាទបុរាណឯទៀតដែរ។
ប្រាសាទនេះមានទ្វាចូលនៅខាងកើត និងអមដោយទ្វារបញ្ឆោតបីទៀតនៅទិសខាងលិច ខាងជើង និងខាងត្បូង។ បើសិក្សាទៅលើក្បាច់លម្អលើសំណង់ស្ថាបត្យកម្មនៃប្រាសាទនេះមានតែផ្ដែរទ្វារប្រាសាទប៉ុណ្ណោះដែលមានការឆ្លាក់លម្អ ចំណែក ហោជាង សរសពេជ្រ សរសផ្អោប ទ្វារបញ្ឆោត ឥតមានការឆ្លាក់ជាក្បាច់លម្អអ្វីសោះឡើយ ម្ល៉ោះហើយយើងអាចសន្និដ្ឋានបានថាប្រាសាទនេះពុំទាន់សាងសង់រួចរាល់គ្រប់ជ្រុងជ្រោយនោះទេ។
ផ្ដែរទ្វារនៅប្រាសាទស្នឹងនេះមានបីសំខាន់ៗ នៅទិសខាងកើត ខាងត្បូង ខាងលិច ដោយមានការឆ្លាក់បង្ហាញពីរឿងទេពកថាព្រហ្មញ្ញសាសនាសំខាន់ផ្សេងៗគ្នា ប៉ុន្ដែផ្ដែរទ្វារខាងជើងនៃប្រាសាទនេះពុំមានឆ្លាក់លម្អជាក្បាច់ផ្សេងៗ ឬចម្លាក់ទេពកថាអ្វីនោះទេ។
ផ្ដែរទ្វារខាងកើត៖ អំពីរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះយកទឹកអម្រឹត។ ផ្ដែរនេះបង្ហាញពីពួកទេពចំនួន៦នាក់ឈរនៅខាងក្បាលរបស់នាគពាសុកី ឬវាសុកី ឯពួកអសោរចំនួន៦នាក់ឈរកាន់ខាងកន្ទុយ។ ចំពោះការតុបតែងលម្អរវាងទេព និងអសោរ គឺមានការខុសគ្នាត្រង់ចំណុចមួយចំនួនដូចជាម្កុដ ក្រវិល ខ្សែក និងសំពត់ជាដើម។ ផ្នែកកណ្ដាលនៃផ្ដែរនេះមានសរសត្រង់មួយ ជាភ្នំមន្ទរដោយមានសត្វអណ្ដើកដ៏ធំមួយឈ្មោះកុម៌ ជាអវតារទីពីររបស់ព្រះនារាយណ៍ទ្រពីក្រោមភ្នំមន្ទរកុំឱ្យលិចចូលសមុទ្រ ឯនៅលើខ្នងអណ្ដើកមានទេពស្រីមួយលេចចេញពាក់កណ្ដាលខ្លួនគឺព្រះនាងលក្ម្សី (មហេសីរបស់ព្រះនារាយណ៍) ហើយម្ខាងទៀតប្រហែលជាសេះសួគ៌ដែលមានឈ្មោះ ឧច្ច័យស្វរ។ នៅចំណ្ដាលនៃភ្នំមន្ទរគឺជាព្រះនារាយណ៍ព្រះហស្តបួន ហើយនៅលើកំពូលភ្នំមន្ទរមានទេពមួយអង្គពីលើ ដែលអាចជាទម្រង់មួយរបស់ព្រះនារាយណ៍ ឬព្រះឥន្រ្ទ។ ផ្នែកខាងលើនៃផ្ដែរនេះបង្ហាញពីការចូលរួមរបស់ទេពផ្សេងចំនួន១០អង្គ តែយើងអាចសម្គាល់បានតែព្រះព្រហ្មមួយប៉ុណ្ណោះដែរអង្គុយជាប់ភ្នំមន្ទរមានព្រហស្តបួន និងព្រះសិរបួន ហើយក៏មានឥសីចំនួនបីនាក់អង្គុយកាន់ផ្គាំដែរ។
ផ្ដែរទ្វារខាងត្បូង៖ រឿងមហាភារត ត្រង់ឈុតការប្រកួតគ្នាលេងបាសកា (បាស្កា) រវាងមេក្រុមពួកបាណ្ឌព និងមេក្រុមពួកកៅរព។ ផ្ដែរទ្វារដ៏វិចិត្រនេះចែកជាពីរផ្នែកពោលនៅផ្នែកខាងក្រោមបង្ហាញពីទេពនិករ ឬអប្សរចំនួន៦នាក់អមសងខាងតោចំនួនបីដែកំពុងទ្រពួក បាណ្ឌព និងពួកកៅរព។ ឯផ្នែកខាងលើយើងអាចយល់សាច់រឿងនេះបានថាជាឈុតមួយក្នុងរឿងមហាភារតមុនមានសង្គ្រាមក្នុងកុរុក្សេត្រ គឺត្រង់ឈុតប្រកួតគ្នាលេងបាស្កា រវាងក្រុមពួកបាណ្ឌព នៅខាងឆ្វេងដែលមានបងទាំងប្រាំនាក់ដូចជា យុធិស្ធិរ ភីស្ម អជ៌ុន នកុល និងសហទេវ ចំណែកខាងស្ដាំវិញគឺជាក្រុមពួកកៅរពដែលមានគ្នាដូចជា សកុនិ ទុយ៌ោធន និងទុស្សាសនៈ។ តាមរយៈសាច់រឿងគឺពួកបាណ្ឌពបានភ្នាល់ចាញ់អ្វីគ្រប់យ៉ាងទាំងអស់ដូចជាអស់នគរ អស់រាជ្យ រួមទាំងនាងទ្រៅបទីជាមេហសីផង។ នៅខាងស្ដាំដៃបង្អស់ផ្នែកលើនៃផ្ដែរនេះគឺបង្ហាញពីឈុតមួយដែលទុស្សាសនៈចាប់សម្រាតសំពត់នាងទ្រៅបទី ក្រោយពេលយុធិស្ធិរចាញ់អ្វីៗគ្រប់យ៉ាង។
ផ្ដែរទ្វារខាងលិច៖ អំពីរឿងព្រះនារាយណ៍ផ្ទុំរង់ចាំបង្កើតលោកថ្មី រឿងព្រះនារាយណ៍ ត្រិវិក្រម និងចម្លាក់បង្ហាញពីព្រះនារាយណ៍សម្លាប់ពួកអសោរ។ ផ្ដែរទ្វារនេះមានលក្ខណៈពិសេសជាងផ្ដែរទ្វារខាងកើត និងខាងត្បួង ដ្បិតសិល្បករបានឆ្លាក់រឿងសំខាន់ៗបីខុសគ្នាៗ។ អំពីព្រះនារាយណ៍៖ នៅចំកណ្ដាលនៃផ្ដែរសិល្បករបានឆ្លាក់បង្ហាញរឿងព្រះនារាយណ៍ផ្ទំរង់ចាំបង្កើតលោកថ្មី ដោយបង្ហាញពីព្រះនារាយណ៍មានព្រះហស្តបួនកំពុងផ្ទំ និងមានមហេសីទាំងពីរអង្គរបស់ទ្រង់នៅចុងព្រះបាទ គឺព្រះនាងលក្ម្សី និងព្រះនាងភូមិ នៅពីលើខ្នងគជសីហ៍ ឬមករ (ម្ករ) ហើយមាននាគអនន្ត ឬនាគសេស នៅពីក្រោម។ ឯផ្នែកខាងលើមានព្រះព្រហ្ម ដែលផុសចេញពីព្រះកាយរបស់ព្រះនារាយណ៍ និងអមសងខាងដោយអសោរពីរនាក់គឺមធុ និងកៃដភ ដែលមានបំណងចង់លួចយកគម្ពីរពីព្រះព្រហ្ម។ ប្រការដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់ពីចម្លាក់នេះគឺ គជសីហ៍ ឬមករដែលព្រះនារាណ៍ផ្ទុំលើនេះពុំឃើញមាននៅក្នុងសិល្បៈឥណ្ឌានោះទេ ប៉ុន្ដែនៅក្នុងសិល្បៈខ្មែរ ពោលគឺនៅរវាងសតវត្សរ៍ទី១១ និងទី១២ ក្នុងរចនាបទបាភួន និងអង្គរវត្ត សិល្បករខ្មែរនិយមឆ្លាក់ទេវកថានេះខ្លាំងណាស់ដោយបង្ហាញព្រះនារាយណ៍ផ្ទំលើម្ករ ឬគជសីហ៍។ ប៉ុន្ដែលោក Etienne Aymonier យល់ថាសត្វដែលព្រះនារាយណ៍ផ្ទំលើនៅប្រាសាទស្នឹងនេះគឺជារាជសីហ៍ទៅវិញ។ ចំណែកឯផ្នែកខាងក្រោមជ្រុងខាងឆ្វេង គឺបង្ហាញពីឈុតក្នុងរឿងព្រះនារាយណ៍ត្រិវិក្រម ដែលជាទេពកថានិទានពីអវតារទីប្រាំរបស់ព្រះនារាយណ៍គឺវមន ឬមនុស្សតឿ សុំដីបីជំហានពីអសោរឈ្មោះពាលី។ ឯផ្នែកម្ខាងទៀតនៃផ្នែកនេះ ខ្ញុំពុំអាចមើលយល់ថាជារឿងទេពកថាអ្វីអោយប្រាកដនោះទេ ប៉ុន្ដែបើមើលតាមចម្លាក់នេះប្រហែលជាចម្លាក់អំពីព្រះនារាយណ៍សម្លាប់ពួកអសោរ ដ្បិតចម្លាក់របៀបនេះក៏មាននៅតាមចម្លាក់មេទ្វារនៅប្រាសាទអង្គរវត្តផងដែរ។
សរុបជារួមមក បើទោះជាប្រាសាទស្នឹងខាងលិចនេះពុំមានសិលាចារឹកដែលបញ្ជាក់ពីកាលបរិច្ឆេទរបស់ប្រាសាទយ៉ាងណាក៏ដោយ បើតាមរយៈការសិក្សាលើក្បាច់លម្អលើផ្ដែរទ្វារទាំងបីរបស់ប្រាសាទ គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា ប្រាសាទស្នឹងខាងលិច កសាងនៅក្នុងស.វ.ទី១១ នៃគ.ស. ក្នុងរាជ្យព្រះបាទសូរ្យវរ្មន័ទី១ ឬព្រះបាទឧទ័យាទិត្យវរ្ម័នទី២ ក្នុងរចនាបថបាភួន។ ម្យ៉ាងទៀតតាមចម្លាក់រឿងទេពកថានៃផ្ដែរទ្វារទាំងបី យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថាប្រាសាទនេះទំនងជាឧទ្ទិស ឬតម្កល់ព្រះនារាយណ៍ ឬទេពសំខាន់ណាមួយក្នុងនិកាយវៃស្នវ៕
————————————
West Sneng temple
West Sneng temple is located in Sneng pagoda, along with the National Road number 57 from Battambang to Pailin province. Also, it is located in Sneng Ket village, Sneng commune, Banon district, about 20 kilometers west of Battambang province and 60 kilometers from Pailin town. The current name of the temple is known when it was called and the original name is also unknown. The temple was studied by Etienne Aymonier and Lunet de Lajonquière. In 1911, Lunet de Lajonquière invented the temple with number 867.
The temple was built as a single tower from yellowish sandstone of square plan and faces east by connecting to Ardha Mandapa. It has a pond in the southeast direction. Present-day, it is impossible to enter due to collapse stones.
It has a door in the east and three false doors in the other three directions. Besides the lintel, there is no other decoration. Hence, it could be suggested that the temple is unfinished. It has three important lintels; east, south, and west. The lintel in the east depicts Indian myth, the churning ocean of the milk. It has six Asuras standing at the part of the head of the Naga and six Sura standing at the part of the tail. In the middle has a column (Mandara mountain) which is posted on the back of a turtle names Kurma (Avatar of Lord Vishnu). On the back of the turtle has a female figure which is Laksmi (consort of Lord Vishnu) and on another side has a figure of a horse that might be Uchayasvara. In the middle of Mandara is the image of Lord Vishnu with four hands. On the top of Mandara has a deity which might be Narayana or Indra. It has a company of ten deities. However, only Brahma could be identified. The rest is three hermits.
Lintel in the south shows a scene from Mahabharata, Pandava and Kurava play the dice. It could be divided into two sections. Below illustrate the deities with six celestial dancers and three lions who support Pandava and Kurava. The top shows a scene of Mahabharata before fighting at Kuruksetra. Based on the myth, Kuruva won the game so they got everything including Draupadi, the wife of the five brothers.
Lintel in the west depicts a scene of the creation of the universe, Trivikrama and Vishnu killing demons. In the middle, it has Lord Vishnu with Laksmi and Bhumi sitting near the foot. On the top is Brahma which emerges from the body of Lord Vishnu. At the sides are Kimdhu and Kaidhabha who wish to steal Brahma’s script. Significantly, it has a type of Makara that has never been seen in Indian art. However, it was commonly shown in Khmer art during the 11th and 12th centuries, in Baphoun and Angkor Wat styles. However, Etienne Aymonier argued that it is Raja Sinha rather than Makara. The bottom shows Vishnu Trivikrama which describes the fifth avatar of Lord Vishnu. Another part might depict Narayana killing demons.
In conclusion, the West Sneng temple has no inscription to show the date. However, based on the decoration of the lintels could be suggested to the reign of King Suryavarman I or Udayadityavarman II, the Baphoun style of the 11th century. The myths on the three lintels show that this temple was dedicated to Vishnu or the main deity of Vaishnavism.
អត្ថបទដើម៖ លោក លាក់ ស៊ីផាន់ណា
