សាឡុំ ឬអ្នកស្រុកខ្លះហៅថា “បោស” ក្លាយមកពីពាក្យថា “ឧបោសថ”។ សាឡុំ ឬបោស ជាកន្លែងដែលមាននាទីសំខាន់សម្រាប់ប្រើប្រាស់ ដើម្បីរៀបចំធ្វើកិច្ចផ្សេងៗតាមលំអានព្រះពុទ្ធសាសនា។ ការកសាងសាឡុំ ជាទំនៀមមួយដែលសង្កេតឃើញចំពោះវត្តដែលទើបកកើតថ្មី ហើយពុំទាន់បានកសាងព្រះវិហារ។ ប៉ុន្តែនៅតាមបូជនីយដ្ឋានបុរាណ ដែលគេសាងជារោងសម្រាប់គ្របព្រះបដិមាគោរពបូជា អ្នកស្រុកខ្លះក៏ហៅថាសាឡុំដែរ។ តាមការសង្កេត លក្ខណៈទូទៅនៃសាឡុំពុំដូចគ្នាទេ ដ្បិតសាឡុំខ្លះមើលឃើញជាសំណង់បណ្តោះអាសន្នសុទ្ធសាធ ឯសាឡុំខ្លះជាសំណង់រឹងមាំ។ ខាងក្រោមនេះ ខ្ញុំសូមបង្ហាញសេចក្តីសង្កេតសាឡុំតាមវត្តថ្មីៗមួយចំនួន និងសាឡុំខ្លះដែលមានសល់គង់វង់នៅក្នុងវត្តតាំងពីបុរាណមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ជាការពិត សាឡុំពុំមែនជាសំណង់សាងឡើងទុកជាកន្លែងព្រះសង្ឃគង់នៅឡើយ គេតែងតម្កល់ព្រះបដិមាតូចក្តីធំក្តី សម្រាប់គោរពបូជា។ លក្ខណៈនៃសំណង់ទៀតសោតអាចមានរាងប្រហាក់ប្រហែលវិហារក៏មាន អាចគ្រាន់តែជាសំណង់ឈើប្រាក់ស្លឹក ឬប្រក់ស័ង្កសីក៏មាន។ រូបលេខ១ គឺជាសាឡុំវត្តកោះចន្លុះ ស្ថិតក្នុងស្រុកដងទង់ ខេត្តកំពត។ សាឡុំនេះ សាងពីសសរឈើចាស់ៗ នៅលើផ្ទៃដីរាបស្មើ ដំបូលប្រាក់ស័ង្កសី លំនាំដំបូលកិង(?) តែគ្មានជហ្វា និងគ្មានក្បាច់លម្អអ្វីទាំងអស់ ពោលគឺស្តែងឱ្យឃើញថាជាសំណង់បណ្តោះអាសន្ន រង់ចាំវិហារសាងសង់រួច។ ផ្នែកខាងក្នុង គេគ្រាន់តែរៀបឥដ្ឋកល់ឡើងជាថ្នាក់បន្តិច ដាក់តម្កល់ព្រះពុទ្ធបដិមាសម្រាប់គោរពបូជា។
ចំណែកក្នុងរូបលេខ៤ ជាសាឡុំវត្តឃ្សឹម ឬហៅថាវត្តគិរីពោធិសត្ថារាម ស្ថិតនៅស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះ។ សាឡុំនេះសង់អំពីឈើនៅលើកូនទួលសិប្បនិម្មិតមួយ ដំបូលប្រក់ស័ង្កសី ជញ្ជាំងបាំងក្តារ ហើយមានទ្វារខាងមុខ និងចំហៀង។ នៅជុំវិញបរិវេណសាឡុំ គេឃើញមានបោះគោលសីមាឈើផងដែរ។ រីឯសាឡុំវត្តមង្គលរត្តនារាម ស្ថិតក្នុងស្រុកស្នួលដដែល។ សាឡុំនេះសាងអំពីឈើ ដំបូល ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ និងបំពាក់ជហ្វានៅចុងមេដំបូលសងខាង និងតាមចុងចែងដំបូល។ ជញ្ជាំងបាំងក្តារ និងមានល្វែងជុំវិញចំហរដូចល្វែងបាំងសាចវិហារដែរ។ រីឯផ្នែកខាងមុខ ថែមទាំងមានសសរដងទង់ផង។ អ្វីដែលពិសេសគេឃើញមានបោះគោលសម្គាល់សីមាបរិវេណសាឡុំដូចសាឡុំវត្តឃ្សឹមដែរ។
ចំពោះសាឡុំវត្តកែវសីមា ឬហៅថាវត្តរតនៈមនោសទ្ធារាម ស្ថិតក្នុងស្រុកកែវសីមា ខេត្តមណ្ឌលគិរី។ សាឡុំនេះសង់បើល្វែងធំ ជញ្ជាំងរៀបឥដ្ឋបិទជិតជុំវិញ មានទ្វារចេញចូលម្ខាង២ គ្រប់ជ្រុង។ រីឯដំបូលប្រក់ស័ង្កសី ហើយគេច្នៃមានពីរថ្នាក់ និងពំពាក់ជហ្វាតូចៗតាមចុងមេដំបូល។ ប៉ុន្តែក្រោយកសាងវិហាររួចរាល់ជាស្ថាពរ សាឡុំនេះត្រូវបិទទ្វារចោល។
ក្នុងរូបខាងក្រោម ជាសាឡុំវត្តស្លា ឬហៅថាវត្តសត្តវិថិជោត្យារាម ស្ថិតក្នុងស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ សាឡុំនេះកសាងអំពីឈើ ដំបូលប្រាក់ក្បឿង មានពីថ្នាក់ បំពាក់ជហ្វាបួន និងមានលំនាំក្បាលនាគតាមចុងចែងនីមួយៗ។ ផ្នែកខាងក្នុងគេមានរៀបឥដ្ឋធ្វើបល័ង្កបីថ្នាក់។ នៅលើហោជាងខាងមុខ មានគំនូរទេព្តាប្រណម្យ ហោជាងខាងក្រោយមានគំនូររូបព្រះកាល (រាហ៊ូ)។ ប៉ុន្តែក្រោយសាងសង់វិហាររួចរាល់ជាផ្លូវការក្នុងឆ្នាំ២០១១ សាឡុំនេះត្រូវទុកចោល លែងប្រើប្រាស់តទៅទៀតឡើយ ហើយព្រះពុទ្ធបដិមាធ្លាប់តម្កល់ក្នុងនោះក៏ត្រូវយកចេញ។
រីឯសាឡុំវត្តស្ទឹង ឬហៅថាវត្តនទីជ័យមង្គល ស្ថិតក្នុងស្រុកពញាក្រែក ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ លក្ខណៈទូទៅនៃសាឡុំ មានលំនាំប្រហាក់ប្រហែលវិហារជហ្វាបួន សង់អំពីឈើ មានដំបូលកិង ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ ជញ្ជាំងបាំងក្តារ មានទ្វារបង្អួចជុំវិញ។ សាឡុំនេះ ប្រហែលកសាងឡើងក្នុងរវាងដើមទសវត្សទី៩០ ហើយឈប់ប្រើប្រាស់ក្នុងរវាងឆ្នាំ២០០៤ ពោលគឺក្រោយសាងសាង់ព្រះវិហាររួចរាល់ជាស្ថាពរ។ ប៉ុន្តែយ៉ាងណាក្តី គេនៅរក្សាព្រះពុទ្ធបដិមាមួយព្រះអង្គនៅក្នុងសាឡុំនោះដដែល ហើយទន្ទឹមនោះគេឃើញពុទ្ធបរិស័ទនៅតែមានជំនឿលើសាឡុំចាស់នេះ ចូលថ្វាយគ្រឿងសក្ការៈផ្សេងៗម្តងម្កាលដែរ។
ក្នុងរូបខាងក្រោម ជាសាឡុំវត្តក្តុល ឬហៅថាវត្តហត្ថិវនារាម ស្ថិតក្នុងស្រុកមេមត់ ខេត្តត្បូងឃ្មុំ។ សាឡុំនេះកសាងនៅក្នុងឆ្នាំ២០០១ នៅលើខឿនកម្ពស់ប្រហែលជាងកន្លះម៉ែត្រ ហើយមានលក្ខណៈប្លែកពីសាឡុំមុនៗ ដ្បិតមានទំហំធំ មានការតុបតែងលម្អលើផ្នែកផ្សេងៗនៃសំណង់គួរឱ្យកត់សម្គាល់។ ទម្រង់សំណង់មានលំនាំស្ទើរដូចវិហារ ដំបូលកិង ប្រក់ក្បឿងស្រកាលេញ ហើយនៅតាមចុងដំបូលមានលម្អដោយរូបកិន្នរ ហើយនៅតាមជញ្ជាំងជុំវិញមានទ្វារបង្អួចលម្អដោយក្បាច់រចនាដូចៗគ្នា។ ប៉ុន្តែក្រោយបានកសាងព្រះវិហាររួចរាល់ជាស្ថាពរក្នុងឆ្នាំ២០១៣ សាឡុំនេះបានខ័ណ្ឌជាបន្ទប់រៀបចំជាកន្លែងព្រះសង្ឃគង់នៅបណ្តោះអាសន្ន។
ចំណែកឯសាឡុំយ៉ាងចំណាស់មួយស្ថិតក្នុងវត្ត សំសមី ទីរួមខេត្តព្រៃវែង។ សាឡុំនេះ ប្រហែលកសាងឡើងក្នុងរវាងទសវត្សទី៣០ ហើយលក្ខណៈសំណង់មានសណ្ឋានប្រហាក់ប្រហែលនឹងវិហារបុរាណៗដែរ។ នៅតាមចុងមេដំបូលមានបំពាក់ជហ្វាពីរ ហើយតាមចុងចែងនីមួយៗមានលម្អដោយនាគដងក្តារយ៉ាងវិចិត្រ។ ចំពោះលើរចនាសម្ព័ន្ធខាងក្រោម គេមើលឃើញថាពុំមានក្បាច់លម្អអ្វីច្រើនឡើយ សូម្បីតែទ្វារបង្អួច និងតាមជណ្តើរឡើងចុះជាដើម។ ប៉ុន្តែចាប់ពីឆ្នាំ១៩៣៧ វត្តនេះបានកសាងវិហាររួចរាល់ជាស្ថាពរឆ្នាំ១៩៤៤ ដោយបានរក្សាទុកសាឡុំនេះទុកនៅដដែល។ សព្វថ្ងៃដោយសារស្ថានភាពចាស់ទ្រុឌទ្រោមដោយអាយុកាល សាឡុំនេះបានបិទទ្វារជាបណ្តោះអាសន្ន។
ដោយឡែកក្រៅសាឡុំតាមវត្តផ្សេងៗដូចរៀបរាប់ខាងលើ នៅក្នុងរូបលេខ១៩ ខាងក្រោម ជាស្លាកស្នាមសាឡុំដែលទើបនឹងរុះរើចេញ ស្ថិតក្នុងវត្តភូមិថ្មី ឬហៅថាវត្តសទ្ធារាម ក្នុងខេត្តក្រចេះ បន្ទាប់ពីវិហារវត្តនេះកសាងរួចរាល់ក្នុងឆ្នាំ២០០៨។ រីឯសាឡុំវត្តអម្ពរវ័នសិលារាម ស្ថិតក្នុងស្រុកឆ្លូង នៃខេត្តក្រចេះដែរ។ សាឡុំនេះ ដើមឡើងកសាងអំពីឈើ ប្រាក់ក្បឿងស្រកាលេញ និងបំពាក់លម្អដោយជហ្វាតាមចុងមេដំបូល។ ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ន ដោយសារស្ថានភាពសាឡុំកាន់តែទ្រុឌទ្រោម ព្រះសង្ឃ និងពុទ្ធបរិស័ទបានរៀបចំជួសជុល ដោយប្តូរជាសសរបេតុងវិញ ក្នុងបំណងរក្សាទុកជាតំណទៅមុខសម្រាប់គោរពបូជា។
ជារួមមកគេសង្កេតឃើញថាសាឡុំខ្លះដែលរៀបរាប់មកខាងលើ ហាក់ជាសំណង់តូចមួយប្រើប្រាស់បណ្តោះអាសន្ននៅក្នុងវត្តណាទើបកកើតថ្មី។ រីឯទីតាំងកសាងសាឡុំ គេច្រើនជ្រើសត្រង់ចំណុចក្បែរៗនឹងកន្លែងដែលត្រូវកសាងវិហារទៅថ្ងៃខាងមុខ។ ប៉ុន្តែសាឡុំខ្លះ ជាសំណង់រឹងមាំ ហើយមានលក្ខណៈស្ទើរដូចកូនវិហារមួយយ៉ាងដូច្នេះដែរ។ លើសពីនេះគេឃើញសាឡុំខ្លះ ត្រូវបានគេជួសជុលថែទាំត្រឹមត្រូវទុកជាកន្លែងសក្ការៈ តែសាឡុំខ្លះទៀតក៏ត្រូវបោះបង់ចោល ឬរុះរើចេញពីទីធ្លាវត្ត៕
អត្ថបទដើម៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
