អ្នកប្រវត្តិវិទូជាច្រើនលើកឡើងថា បន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ ចូលទិវង្គតទៅ ស្រុកទេសពុំមានសន្តិភាពឡើយ ដ្បិតថាសង្រ្គាមដណ្តើមអំណាចបានកើតឡើងបង្កដោយភាគីចំនួនបីក្រុមផ្សេងគ្នា រួមមាន ព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី១ ព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័ន និងព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១។ នៅដំណាក់កាលចុងក្រោយ អ្នកដែលឈ្នះសង្រ្គាមនេះ គឺព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ នៅរវាងចន្លោះឆ្នាំ១០០៦ ដល់ ១០១០ នៃគ.ស.។ តើព្រះរាជាអង្គនេះ មានខ្សែស្រឡាយខាងណា? មានស្រុកកំណើតនៅទីណា? មានព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយសំខាន់ៗអ្វីខ្លះ? និងមានស្នាព្រហស្តសំខាន់ៗបែបណាខ្លះ?
សាវតារ និងស្រុកកំណើត
ប្រវត្តិវិទូដំបូង ដូចជា លោក George Coedès និងលោក L.P. Briggs យល់ថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ គឺជាចម្បាំងវាតទីទឹកដីមួយអង្គដែលយាងមកពីឧបទ្វីបម៉ាឡេស៊ី ដ្បិតលោកទាំងពីរបានសិក្សាសិលាចារឹកជាច្រើនក្នុងរជ្ជកាលរបស់ទ្រង់ និងយល់ស្របគ្នាថា គោរម្យងារ “កំត្វន” របស់ព្រះរាជាអង្គនេះមានជាពាក្យក្នុងភាសាម៉ាឡេស៊ី ដែលពាក្យ “ត្វន” (តួន) ប្រែថា “លោកម្ចាស់”។ ក្រោយមកទើបលោក George Coedès បានដឹងថាពាក្យ “កំត្វន” ជាពាក្យខ្មែរបុរាណដែលចង់បញ្ជាក់អំពីការបន្តទាយាទខាងស្រី (តោន, ត្វន ដែលត្រូវនឹងពាក្យខ្មែរទំនើបថា “ដូន”)។ ចំណែក លោកស្រី Madelian Giteau លើកឡើងថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ មានជាតិកំណើតពីម៉ាឡេនៅតាមដងទន្លេមេណាមត្រង់តំបន់លពបុរី និងជាព្រះរាជបុត្រនៃព្រះរាជាមួយអង្គនៃអាណាចក្រម៉ាឡេស៊ី។
ក្រោយមក លោក Michael Vickery បានសិក្សាបន្ថែមអំពីសិលាចារឹកជាច្រើននៅក្នុងរាជ្យរបស់ទ្រង់ ហើយបានធ្វើសេចក្តីសន្និដ្ឋានជាថ្មីថា ព្រះអង្គទំនងជាមនុស្សនៅក្នុងគ្រួសារអភិជន ឬគ្រួសារមានអំណាចណាមួយ ដែលមានប្រវត្តិចាស់ជាងគ្រួសារដែលទើបមានសកម្មភាពចាប់ពីរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ (K.136) ហើយព្រះអង្គទំនងមានស្រុកកំណើតនៅតំបន់ខាងត្បូង ឬឦសានតំបន់អង្គរ (ក្រចេះ ត្បូងឃ្មុំ កំពង់ចាម កំពង់ធំ)។ ប៉ុន្តែគំនិតនេះលោក Claude Jacques មិនយល់ស្របនោះឡើយ ដោយលោកគិតថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ទំនងមានស្រុកកំណើតនៅក្រុងសម្ភុបុរ (ខេត្តក្រចេះ) ដោយលោកយោងទៅលើការសិក្សាសិលាចារឹក K.125 រកឃើញនៅសំបូរ ខេត្តក្រចេះ (តាកឹង) ដែលរៀបរាប់អំពីមន្រ្តីម្នាក់ដែលជាអ្នកគោរពនិងស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ (ព្រះកម្រតេងអញបរមបពិត្រ) នៅក្នុងគ.ស.១០០១។ ទោះបីជាយ៉ាងណា លោក Michael Vickery បានប្រឆាំងគំនិតនេះទាំងស្រុង ដោយយល់ថា សិលាចារឹក K.125 គ្រាន់តែបញ្ជាក់អំពីកាលបរិច្ឆេទដំបូងៗដែលចារឹកដោយមន្រ្តីរៀបរាប់អំពីស្តេចរបស់ខ្លួន ដែលមិនមែនជាលក្ខណៈផ្លូវការរបស់ស្តេចឡើយ ហើយវាមានលក្ខណៈដូចនឹងសិលាចារឹកជាច្រើនទៀត ដូចជា សិលាចារឹកប្រាសាទរបងរមាស K.153 ក្នុងខេត្តកំពង់ធំដែលចារឹកតាំងពីគ.ស.១០០០ និងសិលាចារឹកជាច្រើនទៀតដូចជា សិលាចារឹកនៅជីក្រែង K.468 សិលាចារឹកនៅកំពង់ចាម K.89 សិលាចារឹក K.161 (គ.ស.១០០១-១០០៣)។ ម្ល៉ោះហើយ លោក Vickery យល់ថា សិលាចារឹកនៅខេត្តក្រចេះខាងលើមិនអាចជាតឹកតាងរឹងមាំដែលអាចនិយាយថា ទ្រង់មានស្រុកកំណើតនៅទីនោះឡើយ។
ដោយឡែកសិលាចារឹកមួយទៀតរកឃើញនៅប្រាសាទទួលតាពេជ្រ ខេត្តកំពង់ធំ K.834 រៀបរាប់ថា៖ “ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ មានកំណើតក្នុងគ្រួសារចេះដឹងជ្រៅជ្រះផ្នែកប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់ទ្រង់មានគតិបណ្ឌិតពី ប្រតទ៌ន ទិលិប និងចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះដូចព្រះអង្គមុនៗដែរ”។ ម្យ៉ាងវិញទៀតសិលាចារឹកប្រាសាទព្រះធាតុទឹកឆា K.702 បានបញ្ជាក់ថា៖ “ទ្រង់ជាអ្នកដែលប្រសូត្រចេញពីខ្សែស្រឡាយខាងមាតានៃព្រះបាទស្រីឥន្រ្ទវរ្ម័ន ដោយសារតែទ្រង់មានប្រភពចេញពីរាជវង្សនេះហើយទើបទ្រង់ត្រូវទទួលបានរាជបល្ល័ង្កបន្តពីក្សត្រាស្តេចមុនៗ”។ តែទោះបីយ៉ាងណា អ្នកប្រវត្តិវិទូជាច្រើនយល់ថា គាថានេះគ្រាន់តែជារឿងមួយដែលអ្នកចារចង់លើកសរសើរព្រះរាជា ដ្បិតគេគិតថាទ្រង់មិនមែនជាខ្សែរាជវង្សឡើយ។
ព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយសំខាន់ៗ
រឿងរ៉ាវដ៏ពិសេសមួយដែលគេដឹងថា នៅគ.ស.១០១១ នៅពេលដែលព្រះអង្គបានឈ្នះសង្រ្គាមជាស្ថាពរហើយ ទ្រង់បានឱ្យគេចារសិលាចារឹកយ៉ាងវែង ដែលនិយាយពីពាក្យសម្បថរបស់មន្រ្តីតាមខេត្តនីមួយៗ ចារឹកនៅប្រាសាទភិមានអាកាស និងប្រាសាទឃ្លាំង (K.292, K.466-468, K.551-552)។ ក្នុងនោះមានឃ្លាមួយនៃសម្បថបានសរសេរថា៖ “នឹងមានភក្តីភាពតែចំពោះព្រះអង្គតែមួយគត់ បើនរណាហ៊ានក្បត់ សូមឱ្យធ្លាក់ទៅដល់ស្ថាននរក ដរាបណាលែងមានព្រះចន្រ្ទ និងព្រះអាទិត្យ”។
ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីអង្គរទៅកាន់តែឆ្ងាយ។ ដូចសិលាចារឹកមួយនៅលពបុរី (ស្រុកសៀមបច្ចប្បន្ន) ក៏មានរៀបរាប់អំពីទ្រង់ដែរ ហើយចំណែកនៅក្នុងសិលាចារឹកសម្បថវិញមាន “ម្រតាញ” មួយចំនួនមកពីស្រុកនៅប្រមាណល្វោ (ប្រមាណ អាចត្រូវនឹងខេត្តសព្វថ្ងៃ រីឯតំបន់ល្វោ ស្វិតនៅខាងជើងអយុធ្យា រាជធានីថៃសម័យក្រោយអង្គរ)។ លោក Vickery បានសិក្សាសិលាចារឹកជាច្រើននៅសម័យមុនអង្គរ ហើយបានបញ្ជាក់ឱ្យដឹងថា ការពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីរបស់ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ ពុំមែនមានន័យថា ខ្មែរទៅឈ្លានពានទឹកដីជនជាតិសៀមនោះទេ ព្រោះតំបន់នោះជាទឹកដីខ្មែរកាលពីបុរាណ ដែលមានភស្តុតាងតាំងពីស.វ.ទី៧ ក្នុងរាជ្យព្រះបាទឦសានវរ្ម័នទី១ដែលគេដឹងថាបុត្រារបស់ទ្រង់ព្រះនាម “សីវទត្ត” គឺជាអ្នកដឹកនាំឬចៅហ្វាយខេត្តនៅទីនោះ។
ព្រះមហេសី ព្រះញាតិវង្ស មន្រ្តី និងព្រះបរមមរណនាម
អ្នកប្រវត្តិវិទូយល់ថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ មានព្រះមហេសីជាច្រើនអង្គ ហើយមហេសីសំខាន់ៗរបស់ទ្រង់មានព្រះនាងវិរលក្ស្មី និងព្រះនាងន្ឫបតីន្រ្ទលក្ស្មី។ តាមរយៈសិលាចារឹក K.660 ផ្តល់ពត៌មានឱ្យដឹងថា ព្រះនាងវិរលក្ស្មី មានត្រកូលបន្តពីព្រះបាទស្រីហស៌វរ្ម័នទី១តាមខ្សែស្រឡាយខាងម្តាយ ដែលមានន័យថា ព្រះនាងជាប់ខ្សែលោហិតជាមួយស្តេចអង្គមុនៗគឺព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ និងព្រះបាទហស៌វរ្ម័នទី១។ ប៉ុន្តែលោក Coedès បញ្ជាក់ថា ព្រះនាងជាអតីតមហេសីរបស់ព្រះរាជាអង្គមុន គឺព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័ន ម្ល៉ោះហើយទើបលោកស្រី Madelian Giteau សន្និដ្ឋានថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ រៀបអភិសេកជាមួយព្រះនាងដើម្បីឱ្យគេទទួលស្គាល់អំណាចរបស់ទ្រង់។ ចំណែក ទិន្នន័យបានពីសិលាចារឹកប្រាសាទបេងឱ្យដឹងថា ព្រះនាងន្ឫបតីន្រ្ទលក្ស្មី ដែលជាមហេសីមួយអង្គទៀតរបស់ទ្រង់ គឺជាប្អូនស្រីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់មួយរូបមាននាមថា ន្ឫបតីន្រ្ទវរ្ម័ន ហើយក៏ត្រូវជាមហេសីរបស់ព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័នដូចគ្នាដែរ។
ព្រះបិតា និងព្រះមាតារបស់ទ្រង់ គេពុំស្គាល់ថាជានរណាពិតប្រាកដឡើយ ហើយចំណែកឯបុត្ររបស់ទ្រង់គឺគេស្គាល់ព្រះនាមថា “ឧទ័យទិត្យវរ្ម័ន”។ ព្រះរាជគុរុឈ្មោះ “យោគិស្វរបណ្ឌិត” និង “កវិស្វរបណ្ឌិត” ព្រះរាជបុរោហិតឈ្មោះ “សិវចារ្យ”, “កិតិន្រ្ទបណ្ឌិត” និង “ជយេន្រ្ទបណ្ឌិត”, រីឯព្រះហោតរឈ្មោះ “សង្ករ”។ មន្រ្តីសំខាន់ៗផ្សេងទៀតមានឈ្មោះ “សិវវិន្ទុ (ត្រូវជាចៅសិវចារ្យ”។ ព្រះអង្គសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ១០៤៩ ដោយមានមរណនាមថា “បរមនិវ៌្វានបទ”។
ស្នាព្រះហស្ត
ដោយហេតុថា ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ គឺជាស្តេចដែលជឿទៅលើព្រហ្មញ្ញសាសនា និកាយព្រះឥសូរ យើងឃើញថាសំណង់ប្រាសាទភាគច្រើនរបស់ទ្រង់ ច្រើនតែឧទ្ទិសដល់ព្រះឥសូរ។ ប្រាសាទដែលកសាងឡើងក្នុងរាជ្យរបស់ទ្រង់មានដូចជា ផ្នែកជាច្រើននៃប្រាសាទព្រះវិហារ (ស្រីសិខារេស្វរ) ប្រាសាទភ្នំជីសូរ (សូរ្យទ្រី ឬ សូរ្យបព៌ត) (រូបលេខ១) ប្រាសាទវត្តបាសែត (ស្រីជ័យក្សេត្រ) ប្រាសាទវត្តឯកភ្នំ (នរេន្រ្ទគ្រាម) (រូបលេខ២) ប្រាសាទឃ្លាំងខាងជើងនិងខាងត្បូង (រូបលេខ៣) ប្រាសាទភិមានអាកាស (រូបលេខ៤) ផ្នែកខ្លះនៃប្រាសាទវត្តភូ (រូបលេខ៥) ផ្នែកខ្លះនៃបាកាណ (រូបលេខ៦) ក្លោងទ្វាររាជវាំង (រូបលេខ៧) ប្រាសាទភ្នំជើងព្រៃ (រូបលេខ៨) ប្រាសាទស្រីគ្រប់លក្ខណ៍ ប្រាសាទស្នឹងខាងកើតនិងខាងលិច (រូបលេខ៩-១០) ប្រាសាទចៅស្រីវិបុល (រូបលេខ១១) ប្រាសាទរបងរមាស (រូបលេខ១២) ប្រាសាទមឿងតាំ ប្រាសាទបន្ទាយស្រី ដំដែក។ល។ ស្ថាបត្យកម្មទាំងនេះ គេបានចាត់ថ្នាក់បញ្ចូលទៅក្នុងសិល្បៈចុងរចនាបថបន្ទាយស្រី ដល់រចនាបថបាភួន។ ក្រៅពីសំណង់ស្ថាបត្យកម្មដែលជាស្នាព្រះហស្តដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់នេះវិញ ទ្រង់បានកសាងអាងស្តុកទឹកដំធំមួយធំជាងគេបង្អស់នៅខាងលិចអង្គរ មានប្រវែង ៨គ.ម. គុណនឹង ២.២គ.ម. ដែលក្រោយមកក្នុងរាជ្យព្រះបាទឧទ័យទិត្យវរ្ម័នទី២ បានកសាងបន្ថែម និងសាងប្រាសាទមេបុណ្យខាងលិចនៅចំកណ្តាល។
ជារួមមក ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ គឺជាព្រះរាជាមួយអង្គដែលទំនងប្រសូត្រចេញពីគ្រួសារអភិជនមួយនៅឦសានតំបន់អង្គរ (កំពង់ធំ កំពង់ចាម ក្រចេះ) ហើយបានធ្វើសង្រ្គាមប្រឆាំងជាមួយព្រះបាទជ័យវីរវរ្ម័នដោយជោគជ័យទើបទ្រង់អាចឡើងសោយរាជ្យបាន។ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គ ទ្រង់បានពង្រីកវិសាលភាពទឹកដីទៅកាន់តែឆ្ងាយពីរាជធានីអង្គរ និងបានកសាងស្នាព្រះហស្តជាច្រើន ជាពិសេស គឺសំណង់ប្រាសាទក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះអង្គនៅក្នុងទឹកដីប្រទេសកម្ពុជាមានច្រើនរាប់មិនអស់។ ប្រសិនបើមើលតាមការដឹកនាំ និងស្នាព្រះហស្ត គេអាចចាត់ទុកព្រះអង្គ គឺជាមហាក្សត្រដ៏ឆ្នើមបំផុតមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ៕
អត្ថបទដើម៖ លោក ម៉ង់ វ៉ាលី
