ក្នុងសង្គមខ្មែរ ទឹកភ្លៀងជាកង្វល់ធំរបស់កសិករ។ ដូច្នេះបន្ទាប់ពីដាច់ឆ្នាំចាស់ មុនចូលរដូវធ្វើស្រែចម្ការក្នុងឆ្នាំថ្មី ឬពេលស្រុកភូមិជួបគ្រោះទុរ្ភិក្សរាំងស្ងួតកណ្តាលវស្សា គេសង្កេតឃើញអ្នកស្រុកតែងមូលមាត់គ្នាធ្វើពិធីសុំទឹកភ្លៀង ពោលគឺរៀបចំកិច្ចផ្សេងៗតាមទំនៀមសុំឱ្យមានភ្លៀងធ្លាក់គ្រប់គ្រាន់ ដើម្បីឱ្យដំណាំដាំដុះទាំងឡាយផ្តល់ផលល្អ ហើយឱ្យមនុស្សសត្វបានសុខសប្បាយរួចចាកកង្វល់ផង។ ប៉ុន្តែពិធីជាទំនៀមខាងលើនេះ មិនទៀងប្រាកដដូចគ្នាគ្រប់ស្រុកឡើយ ទាំងពេលវេលាប្រារព្ធ ទាំងការរៀបចំកិច្ចផ្សេងៗ។ បើនៅតំបន់អង្គរ អ្នកស្រុកតែងរៀបចំប្រារព្ធពិធីសុំទឹកភ្លៀងនៅបុរាណដ្ឋានមួយចំនួនដូចជា ប្រាសាទប្រែរូប ប្រាសាទមេបុណ្យខាងកើត ប្រាសាទបន្ទាយសំរ៉ែ ប្រាសាទលាក់នាង និងប្រាសាទនាគព័ន្ធជាដើម (រូបលេខ១)។
ប្រាសាទនាគព័ន្ធ កសាងនៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ (គ.ស.១១៨២-១២១៨) លើកូនកោះមួយកណ្តាលបារាយណ៍ជ័យតដាក ឬពាក្យអ្នកស្រុកហៅថា “វាលរាជដាក” (ទំហំ ៣.៥០០ម x ៩០០ម) ដែលស្ថិតនៅភាគខាងកើតប្រាសាទព្រះខ័ន (រូបលេខ២)។ ប្រាសាទនាគព័ន្ធមានឈ្មោះដើមថា “រាជ្យឝ្រី” (រាជ្យស្រី) មានប្រាង្គមួយចំកណ្តាលស្រះធំរាងបួនជ្រុងស្មើ ហើយមានស្រះតូចៗនៅទិសទាំងបួន ភ្ជាប់ដោយទបង្ហូរទឹកមកពីស្រះធំ(រូបលេខ៣)។ ចុងទនីមួយៗមានរូបក្បាលមនុស្ស ឬសត្វដូចជា ចុងទស្រះខាងកើតជារូបក្បាលមនុស្ស ខាងត្បូងមាត់សិង្ហ ខាងលិចមាត់សេះ និងខាងជើងមាត់ដំរី។
(រូបថត៖ អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា)
នៅក្នុងឆ្នាំ១៩២៣ លោក ល្វីស៍ ហ្វីណូត៍ (Louis Finot) និងលោក វិកទ័រ ហ្គោលោបូវ (Victor Goloubew) បានសិក្សានិងយល់ឃើញថា ប្រាសាទនាគព័ន្ធនិម្មិតឱ្យស្រះសួគ៌នៅហិមាល័យហៅថា “អនវតប្ត” (Anavatapta)។ ស្រះនេះត្រូវនឹងគម្ពីរព្រះពុទ្ធសាសនាហៅថា “អនោតស្រះ” មានន័យថា “ស្រះដែលមិនត្រូវកម្តៅ” ជាទីដែលព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ និងពួកតាបស ឫសីតែងស្រង់ទឹក។ ក្រោយមក ផ្អែកលើការសិក្សាចម្លាក់ សិលាចារឹក ព្រមទាំងជំនឿទាក់ទងផ្សេងៗទៀតគេយល់ថា ប្រាសាទនាគព័ន្ធមិនត្រឹមតែជាស្រះសួគ៌ដែលនិម្មិតនៅលើដីប៉ុណ្ណោះទេ តែជា “តីថ៌” ដែលជាកន្លែងធ្វើកិច្ចជម្រះបាបមន្ទិលនានា ឱ្យបានឆ្លងសមុទ្រសង្សារដល់បទមោក្សនៅជាតិកំណើតខាងមុខ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ អ្នកស្រុកជឿថាប្រាសាទនាគព័ន្ធជាកន្លែងព្យាបាលជំងឺ មានរុក្ខជាតិជាច្រើនអាចប្រើផ្សំធ្វើជាឱសថកបនឹងជំងឺផ្សេងៗ។
ចំពោះពិធីសុំទឹកភ្លៀងនៅប្រាសាទនាគព័ន្ធ ឬពាក្យអ្នកស្រុកហៅថា “ចាក់ត្រពោករាហូ” តែងធ្វើក្រោយ “ឆ្លងចេត្រ” ជាពិសេសក្នុងករណីដល់រដូវដកស្ទូង តែភ្លៀងពុំធ្លាក់មកគ្រប់គ្រាន់។ តាមការសង្កេត ពិធីនេះតែងមានការចូលរួមពីភូមិជុំវិញប្រាសាទនាគព័ន្ធដូចជា ភូមិលាងដៃ ភូមិភ្លង់ និងភូមិតាប្រុកជាដើម។ ជាទំនៀម ដំណើរពិធីប្រារព្ធពីរថ្ងៃ ធ្វើឡើងនៅក្នុងបរិវេណប្រាសាទនាគព័ន្ធផ្ទាល់ (រូបលេខ៤) ដោយមានកិច្ចពិធីភ្ជាប់នឹងព្រះពុទ្ធសាសនាផង។
ជាទូទៅនៅក្នុងថ្ងៃដំបូងនៃពិធីសុំទឹកភ្លៀងនៅប្រាសាទនាគព័ន្ធ គេតែងធ្វើកិច្ចប្រុងពាលី ឆាកហ៊ោលើកទង់ ព្រមទាំងកិច្ចបួងសួង សូត្រប្រកាសយាងអស់ពពួកទេវតា និងអញ្ជើញអ្នកតានៅតាមប្រាសាទជុំវិញ។ កិច្ចត្រង់នេះច្រើនធ្វើពេលរសៀល ដឹកនាំដោយលោកអាចារ្យ និងព្រឹទ្ធាចារ្យចាស់ទុំ ប្រារព្ធនៅលើប្រាង្គកណ្តាលស្រះធំ។ រណ្តាប់សំខាន់ក្នុងកិច្ចនេះ ឃើញមានបាយសីប្រាំថ្នាក់មួយគូ បាយសីបីថ្នាក់មួយគូ ផ្កាភ្ញី និងបាយសីប៉ាក់ឆាម (រូបលេខ៥-៦)។
(រូបថត៖ អាជ្ញាធរជាតិអប្សរា)
បន្ទាប់ពីចប់កិច្ចប្រុងពាលី សូត្របួងសួងប្រកាសទេវតា គេរៀបចំកិច្ចនមស្ការព្រះរត្នត្រៃ ព្រមទាំងនិមន្តព្រះសង្ឃសូត្រចម្រើនព្រះបរិត្តជ័យមង្គល។ លុះចប់អំពីនោះមក គឺជាកិច្ចបញ្ចូលរូបសុំទឹកភ្លៀង និងសុំសេចក្តីសុខ ដែលជាកិច្ចសំខាន់ក្នុងពិធីខាងលើ (រូបលេខ៧-៨)។ អ្វីដែលគួរឱ្យកត់សម្គាល់ក្នុងកិច្ចបញ្ចូលរូប គឺកំដរដោយភ្លេងពិណពាទ្យ ពោលគឺពុំឃើញមានភ្លេងអារក្សឡើយ។ ក្នុងពេលបញ្ចូលរូប គេសង្កេតឃើញរូបខ្លះចូលចិត្តលាបលនគ្រឿងក្រអូប ប្រេង ម្សៅ ក្រែម ទឹកអប់… និងរូបខ្លះចូលចិត្តផឹកគ្រឿងស្រវឹង (អាកាសាហាវ) ផ្សេងៗជាដើម។
ក្នុងពេលបញ្ចូលរូប មានស្នំម្នាក់ ឬពីរនាក់តែងចូលមកអែបជិតរូបស្នង។ ស្នំមាននាទីពាំនាំកង្វល់របស់អ្នកស្រុក និងជាពិសេសសាកសួរអំពីទឹកភ្លៀង ព្រមទាំងសុំសេចក្តីសុខសម្រាប់ស្រុកភូមិជុំវិញផង។ ទន្ទឹមនឹងនោះ អ្នកស្រុកខ្លះក៏សុំឱកាសចូលមកគោរពប្រណិបត្តិរូបស្នង សុំអំបោះចងដៃ សុំទឹកមន្ត សុំសេចក្តីសុខចម្រើនតាមប្រាថ្នា (រូបលេខ៩)។ លើសពីនេះ អ្នកដែលមានជំនឿថារុក្ខជាតិផ្សេងៗនៅលើកោះប្រាសាទនាគព័ន្ធ អាចប្រើជាឱសថកបនឹងជំងឺនានា តែងឆ្លៀតបេះបោចរុក្ខជាតិទាំងនោះ មកឱ្យរូបស្នងប្រសិទ្ធីផងក៏មាន (រូបលេខ១០)។
លុះចប់កិច្ចបញ្ចូលបញ្ជាន់ នៅវេលាព្រឹកថ្ងៃទី២ គេរៀបចំប្រគេនចង្ហាន់ព្រះសង្ឃនិងរាប់បាត្រព្រះសង្ឃតាមទំនៀមព្រះពុទ្ធសាសនា (រូបលេខ១១-១២)។ បន្ទាប់មកគឺជាកិច្ចចាក់ត្រពោករាហូ ដង្ហែប្រទក្សិណជុំវិញមាត់ស្រះធំនៃប្រាង្គកណ្តាលជាកិច្ចបញ្ចប់។ ក្នុងឱកាសនេះ ព្រះសង្ឃទាំងឡាយគង់ក្នុងរោងពិធីសូត្រធម៌ “មហាមេឃ” ដែលគេជឿថាជាធម៌សុំទឹកភ្លៀង។ រីឯអាចារ្យ ដឹកនាំអ្នកភូមិក្មេងចាស់ស្រីប្រុស ដើរប្រទក្សិណបីជុំមាត់ស្រះ រួចចាក់ទឹកតាមមាត់រន្ធទាំង៤ទិស ដើម្បីឱ្យទឹកហូរចុះតាមមាត់ទនីមួយៗ ដែលមានមាត់មនុស្ស និងសត្វ ហូរឆ្ពោះទៅកាន់កូនស្រះតូចៗជុំវិញ (រូបលេខ១៣-១៥)។ រូបភាពនេះ គេសន្មតថាជានិមិត្តរូបទឹកសម្បូរហូរហៀរហើយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ គេឃើញអ្នកស្រុកក្មេងចាស់លេងជះទឹកដាក់គ្នាទៅវិញទៅមក ខ្លះច្រៀង ខ្លះរាំ សប្បាយក្អាកក្អាយ ហាក់ដូចជាកំពុងសាទរភ្លៀងធ្លាក់មកមែន។
សង្ខេបសេចក្តីមក ប្រាសាទនាគព័ន្ធជាបុរាណដ្ឋានដ៏សំខាន់ពាក់ព័ន្ធនឹង “ទឹក”តាំងពីបុរាណកាលរហូតដល់សព្វថ្ងៃ។ ដើមឡើយប្រាសាទនេះ គេនិម្មិតទុកដូចជាអនោតស្រះ ជាប្រភពនៃទន្លេធំៗទាំងបួនគឺ ទន្លេឥណ្ឌុស ទន្លេឧកសុស ទន្លេសីតា និងទន្លេគង្គា។ សព្វថ្ងៃអ្នកស្រុកនៅតែជឿថា ប្រាសាទនេះជាកន្លែងស័ក្តិសិទ្ធិបួងសួងសុំទឹកភ្លៀងសម្រាប់ការធ្វើស្រែចម្ការ ហើយថែមទាំងជាកន្លែងស្វែងរករុក្ខជាតិធ្វើថ្នាំតាមប្រពៃណីផងដែរ៕
អត្ថបទដោយ៖ ហៀន សុវណ្ណមរកត
